فاجعه فرونشست شهرها را تهدید می‌کند!

به گزارش تجارت نیوز، در روزهای گذشته، نماینده کرج، فردیس و اشتهارد و عضو کمیسیون کشاورزی در مصاحبه‌ای اعلام کرد که استان البرز جزو پنج استان اول درگیر فرونشست است. به گفته علیرضا عباسی این پدیده زیرساخت‌های حیاتی مانند خطوط انتقال گاز، آب، اتوبان‌ها و راه‌آهن را تهدید می‌کند.

بر اساس آمارهای رسمی نرخ فرونشست جهانی حدود یک سانتی‌متر در سال است اما این عدد در برخی مناطق ایران به 40 سانتی‌متر هم می‌رسد. به‌طور مثال در مناطق جنوب غربی تهران نرخ فرونشست 15 تا 16 سانتی‌متر در سال است. همچنین در استان اصفهان نرخ فرونشست بین ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر در سال بوده است.

از سوی دیگر 360 دشت ایران درگیر فرونشست هستند. اما نرخ مساعت درگیر شده ایران با فرونشست در مطالعات مختلف تفاوت‌های چشمگیری دارد، طبق یکی از مطالعات، حدود ۳.۵ درصد از مساحت ایران در شرایط فرونشست قرار دارند. اما در گزارش دیگری این میزان به حدود 11 درصد از مساحت کشور رسیده است. گزارش دیگری از میزان 5 درصدی نرخ درگیری فرونشست خاک کشور خبر می‌دهد. هر کدام از این اعداد و ارقام که درست باشد زنگ خطری جدی برای شهرها به شمار می‌رود.

مناطق در معرض خطر فرونشست

در ۱۸ استان کشور، نرخ فرونشست از ۱۰ سانتی‌متر در سال فراتر رفته است. استان‌هایی که بیشترین شدت را داشته‌اند عبارتند از: استان اصفهان (دشت اصفهان/ برخوار)؛ استان کرمان؛ استان تهران و البرز(بخش جنوب و جنوب غرب شهر)؛ دشت قزوین.  گزارش‌ها حکایت از آن دارند که در نزدیکی شهر رفسنجان استان کرمان، فرونشست زمین بیش از ۳۴ سانتی‌متر در سال گزارش شده است.

فاجعه فرونشست شهرها را تهدید می‌کند

امید شیرزادی، کارشناس زمین‌شناسی در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: تاثیر فرونشست بر زیرساخت‌های شهری یک از مهم ترین خطراتی است که امنیت ساکنان شهرها را به خطر می‌اندازد. جاده، ریل، تونل، ساختمان‌های شهری و صنعتی با افزایش فرونشست در معرض خطر قرار دارند و از آنجایی که هیچ فرصتی برای پیش‌بینی وقوع این اتفاق وجود ندارد می‌تواند به فاجعه ختم شود.

فرونشست اتفاقی است که یکباره رخ می‌دهد و هیچ احتمالی برای پیش بینی آن وجود ندارد

او می‌افزاید: شاید بتوان وقوع زلزله را به دلیل تولید صدایی که در لایه‌های زمین ایجاد می‌شود چند ثانیه زودتر تشخیص داد اما فرونشست اتفاقی است که یکباره رخ می‌دهد و هیچ احتمالی برای پیش بینی آن وجود ندارد مگر اینکه مطالعات دقیق زمین‌شناسی صورت گرفته و دقیقا مشخص شود که چه مناطقی ممکن است با این پدیده مواجه شوند.

تاثیرات فرونشست تنها به زیرساخت‌ها ختم نمی‌شود

این کارشناس زمین‌شناسی در ادامه می‌افزاید: تاثیرات فرونشست تنها به زیرساخت‌ها ختم نمی‌شود. بلکه هم احتمال احیای منابع آبی زیر زمینی را از بین می‌برد، هم به کشاورزی آسیب می‌رساند و هم امنیت غذایی شهروندان را به خطر می‌اندازد. این مساله می‌تواند باعث مهاجرت از مناطقی که در معرض این پدیده هستند انجامیده و برخی شهرها را خالی از سکنه کند که منجر به از بین رفتن امنیت ملی هم می‌شود.

اصلی‌ترین دلیل فرونشست تخلیه و افت آب‌های زیر زمینی است

شیرزادی در پاسخ به این سوال که اصلی ترین دلیل فرونشست زمین در ایران چه چیزی است، می‌گوید: اصلی‌ترین دلیل فرونشست در ایران، تخلیه و افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی است. بسیاری از مناطق خشک تا نیمه‌خشک کشور به آب زیرزمینی وابسته‌اند، و کشاورزی نیز عمدتاً از این منابع استفاده می‌کند.

بزرگترین دلیل فرونشست در ایران، ناترازی آبخوان‌ها است

او می‌افزاید: در واقع بزرگترین دلیل فرونشست در ایران، ناترازی آبخوان‌ها است که اکنون به بیش از ۱۵۰ میلیارد متر مکعب رسیده است؛ یعنی ایرانیان ۱۵۰ میلیارد متر مکعب بیشتر از آنچه در طول ۳ دهه اخیر وارد آبخوان‌ها شده، برداشت داشته‌اند.

شیرزادی ادامه می‌دهد: کاهش پیوسته بارش، افزایش تبخیر و دوره‌های طولانی خشکسالی، به افت سطح آبخوان‌ها و کاهش توان تغذیه زیرسطحی کمک کرده است. این عامل زمینه را برای فرونشست فراهم ساخته است. از سوی دیگر کشاورزی پرمصرف، الگوی کشت نامناسب و حفر چاه‌های عمیق شدت این اتفاق را افزایش داده است.

او می‌گوید: در بسیاری از دشت‌ها، توسعه باغات و کشت گیاهان آب‌بر، همراه با حفر چاه‌های عمیق و غیرمجاز، موجب فشار مضاعف بر منابع زیرزمینی شده است. برای مثال، در مورد استان اصفهان گزارش شده است که مصرف آب در بالادست سهمی برابر با مصرف آب شرب شهر دارد.

برخی فرونشست‌ها در ایران بازگشت‌ناپذیر هستند

شیرزادی هشدار می‌دهد: مطالعات نشان می‌دهند که برخی فرونشست‌ها در ایران بازگشت‌ناپذیر هستند، یعنی وقتی که ساختار زیرسطحی آبخوان‌ها فروپاشیده باشد، بازیابی وضعیت پیشین به سختی انجام می‌شود.

او در پایان تاکید می‌کند: فرونشست می‌تواند باعث ترک‌خوردگی پی ساختمان‌ها، شیب گرفتن جاده‌ها، ریل‌ها، خطوط انتقال نیرو، تغییر شیب شبکه‌های فاضلاب و آب شود. برای مثال، گزارش‌ها از آسیب به راه‌آهن تهران – مشهد، برج‌های انتقال نیرو و زیرساخت‌های شهری خبر داده‌اند.

فرونشست در 30 استان کشور

در نهایت مصرف 150 میلیارد متر مکعب آب بیشتر از آنچه طی سه دهه وارد آبخوان‌ها شده بود باعث فرونشست زمین در محدوده‌ای دست‌کم ۵۷ هزار کیلومتر مربع شده است. به این ترتیب در هر ۳۰ استان کشور «رگه‌هایی از فرونشست دیده شده است» و تا زمانی که مصرف آب در کشاورزی و صنعت با توان بوم‌شناختی کشور هماهنگ نشود، نمی‌توان امید داشت بحران مهار شود.

فرونشست یک بحران ملی است

آمارها نشان می‌دهند که شدت فرونشست در ایران از متوسط جهانی بسیار بالاتر است. وقتی صحبت از درگیری 350 دشت کشور با فرونشست می‌شود در واقع مساله به یک بحران ملی تبدیل شده و نمی توان به راحتی از کنار آن گذشت. از سوی دیگر به عقیده کارشناسان نرخ‌های بالا، بازگشت‌ناپذیری، و اثرات زیرساختی، نشان می‌دهد که فرونشست دیگر یک پدیده قابل کنترل ساده نیست بلکه به مرحله بحران وارد شده است. همچنین برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، الگوی کشت نامناسب، و ضعف در مقررات و نظارت، از علل اصلی بروز این بحران به حساب می‌آیند. اما این بحران عواقب بلند مدتی برای توسعه پایدار کشور نیز به همراه دارد. در واقع اگر برای رفع آن به موقع مداخله نشود، هزینه‌های سنگینی بر اقتصاد، زیرساخت‌ها، امنیت غذایی، و مهاجرت داخلی وارد خواهد شد.