قاره سیاه میدان زورآزمایی آمریکا، چین و روسیه در حوزه انرژی هسته‌ای

به گزارش تجارت نیوز، انرژی هسته‌ای بدون شک نقش کلیدی در آینده آفریقا ایفا خواهد کرد و چین و روسیه در این زمینه از ایالات متحده پیشی گرفته‌اند. انرژی نه تنها برای پکن و مسکو اهرم‌ساز است، بلکه می‌تواند به نگرانی در حوزه امنیت ملی تبدیل شود، علاوه براین چنین متغیری یک فرصت تجاری عظیم نیز محسوب خواهد شد که تمام بخش‌های اقتصاد، از جمله مواد معدنی حیاتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علی‌رغم مزیت چین و روسیه، ایالات متحده فرصتی دارد تا با تمرکز بر توسعه راکتورهای میکرو و ماژولار کوچک (SMR) و همچنین تلاش برای هماهنگی بهتر تامین مالی و مشارکت خصوصی برای صادرات این فناوری به شرکای آفریقایی، جایگاه خود را به عنوان یک رقیب جدی دوباره تثبیت کند.

گنج قاره سیاه

600 میلیون آفریقایی به برق دسترسی ندارند که تقریبا 40 درصد از این قاره را تشکیل می‌دهد. این کمبود نه تنها حوزه سلامت را تحت تاثیر قرار می‌دهد، زیرا آلودگی زیست هر ساله میلیون‌ها کودک آفریقایی را می‌کشد و کمبود برق خدمات بهداشتی و توسعه اقتصادی را نیز محدود می‌کند. مراکز داده و سایر پروژه‌های اقتصادی که رشد اقتصادی در این قاره را هدایت می‌کنند، انرژی‌بر هستند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) تخمین می‌زند که رشد اقتصادی در آفریقا منجر به افزایش تقاضای برق تا ۴۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ و تقریبا هفت برابر سطح فعلی آن تا سال ۲۰۵۰ خواهد شد.

کشورهای آفریقایی به طور فزاینده‌ای به انرژی هسته‌ای روی می‌آورند و نیمی از ۳۰ کشور «تازه‌وارد» آژانس در آفریقا واقع شده‌اند. انرژی‌های تجدیدپذیر، مانند انرژی خورشیدی و بادی، مطمئنا در ترکیب انرژی آینده آفریقا نقش خواهند داشت. با این حال، برای پشتیبانی از دیجیتالی شدن، صنعتی شدن و شهرنشینی که زیربنای رشد اقتصادی آفریقا هستند، به پایه‌های انرژی بزرگتر و منابع انرژی پایدارتر و از نظر اقتصادی کارآمدتر نیاز است.

یکه‌تازی روسیه در آفریقا

در حالی که اراده برای دستیابی و بهره‌مندی از انرژی هسته‌ای به وضوح برجسته شده، کشورهای آفریقایی با چالش‌های مختلفی در توسعه منابع انرژی هسته‌ای روبه‌رو هستند. اول، نیروگاه‌های برق در مقیاس بزرگ میلیاردها دلار هزینه دارند که بیشتر آنها سرمایه‌گذاری‌های اولیه است و بسیاری از دولت‌ها نمی‌توانند از عهده آن برآیند. علاوه بر این، بسیاری از کشورها فاقد تخصص لازم برای پشتیبانی از عملکردهای مهندسی، عملیاتی و نظارتی مرتبط با انرژی هسته‌ای هستند. در نهایت، انرژی هسته‌ای نه‌تنها به زیرساخت‌های گسترده‌ای نیاز دارد بلکه بر پایه زیرساخت‌های «سخت» جهت پشتیبانی از تاسیسات هسته‌ای و شبکه برق گسترده و زیرساخت‌های «نرم» از جمله چارچوب‌های نظارتی و نهادی تعریف شده است.

در چنین شرایطی روسیه جایگاه خود را به عنوان رهبر جهانی در بازار انرژی هسته‌ای، از جمله در آفریقا، تثبیت کرده است. کرملین به لطف بسته کمک‌های جامع که شامل گزینه‌های مالی سخاوتمندانه، پست‌های آموزشی و پشتیبانی زیرساختی است که همگی به راحتی از طریق شرکت انرژی دولتی روس‌اتم قابل دسترسی هستند، شریک جذابی است. ۲۱ کشور آفریقایی در دهه گذشته با روسیه توافق‌نامه‌های همکاری هسته‌ای امضا کرده‌اند که در قالبشان حداقل نام هشت نیروگاه هسته‌ای بزرگ پیشنهادی یا در حال ساخت قرار گرفته است. کرملین همچنین در حال پیگیری معاملات استخراج اورانیوم در آفریقا است تا تسلط خود را بر بازار انرژی هسته‌ای افزایش دهد، زیرا این قاره ۲۰ درصد از ذخایر اورانیوم جهان را در اختیار دارد.

سلاح رقبای آمریکا

چین به طور فزاینده‌ای تخصص خود را صادر می‌کند. پکن با وجود اینکه از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ هیچ گونه تامین مالی عمومی در حوزه انرژی هسته‌ای در آفریقا ارائه نکرده به سرعت ابتکارات «هسته‌ای» یا «سبز» کمربند و جاده که توسط دولت حمایت می‌شود را به خارج از کشور از جمله آفریقا ارسال کرده است. از شش کشور آفریقایی که حداقل به مرحله دوم از نقاط عطف توسعه هسته‌ای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسیده‌اند، چین با چهار کشور – غنا، کنیا، نیجریه و آفریقای جنوبی – قرارداد دارد. در سال ۲۰۲۴، چین اولین مجمع چین-آفریقا در مورد استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای را در اتیوپی برگزار کرد و به عنوان بخشی از برنامه اقدام پکن ۲۰۲۵-۲۰۲۷، مجامع آینده را نیز برگزار خواهد کرد.

تسلط چین و روسیه در بخش هسته‌ای زمینه را برای مشارکت‌های بلندمدت هموار کرده و اهرم‌های برجسته‌ای در اختیار این دو بازیگر قرار خواهد داد. پکن و مسکو به دلیل جدول زمانی تعریف شده و دامنه وسیع پروژه‌های انرژی هسته‌ای، دهه‌ها نفوذ خود را تضمین می‌کنند. انرژی نیز معادل اهرم است. کشورهای آفریقایی که به پروژه‌های انرژی یا سوخت مورد حمایت چین یا روسیه متکی هستند، ممکن است تصور کنند که مجبورند – یا مجبور خواهند شد – که در موضوعات حساس برای محافظت از اقتصاد و امنیت ملی خود با چین و روسیه همسو شوند. مسکو از زمان حمله به اوکراین، اتکا به انرژی را به سلاحی علیه غرب تبدیل کرده است.

فرصت‌سازی واشنگتن

ایالات متحده نیز به واسطه عدم اولویت‌بندی بخش انرژی، فرصت‌های تجاری قابل توجهی را از دست می‌دهد. بخش انرژی آفریقا یکی از بخش‌های در حال رشد این قاره است. شرکت‌های آمریکایی در معاملاتی به ارزش بیش از ۲۵ میلیارد دلار مشارکت داشتند و در آغاز سال ۲۰۲۵، ۲۰ میلیارد دلار دیگر در پروژه‌های آینده سرمایه‌گذاری کرده‌اند. همزمان زنجیره‌های تامین مواد معدنی حیاتی نیز با زیرساخت‌های انرژی در هم تنیده شده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های انرژی ایالات متحده می‌تواند به ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز برای پشتیبانی از تولید مواد معدنی کمک کرده و توسعه معادن را ترغیب و دسترسی ایالات متحده به مواد معدنی در این فرآیند را تضمین کند.

همزمان ظهور راکتورهای مدولار کوچک و میکرو فرصتی را برای ایالات متحده فراهم می‌کند تا دوباره وارد بازی شود. راکتورهای کوچک مدولار به دلیل هزینه اولیه ارزان‌تر و سازگاری بهتر با شبکه‌های انرژی کوچک‌تر، برای بسیاری از کشورهای آفریقایی مناسب‌تر هستند. مدولار بودن آنها همچنین باعث می‌شود که در برابر اختلالات زنجیره تامین مقاوم‌تر باشند و بتوانند با خیال راحت در طیف وسیع‌تری از مکان‌ها، مانند مناطق روستایی و سایت‌های اقتصادی با انرژی بالا، مستقر شوند.

خوشبختانه از منظر ایالات متحده، راکتورهای کوچک مدولار نسبت به نیروگاه‌های بزرگتر با نقاط قوت آمریکا سازگارتر هستند. راکتورهای کوچک مدولار به دلیل هزینه کمتر و پتانسیل تولید انبوه، با سرمایه‌گذاری و نوآوری خصوصی بسیار سازگارتر هستند. از سوی دیگر، نیروگاه‌هایی با مقیاس بزرگ برای شرکت‌های انرژی هسته‌ای دولتی وابسته به چین و روسیه و مبالغ هنگفت بودجه عمومی که به آنها اختصاص داده می‌شود، مناسب هستند.

ایالات متحده در حال حاضر بسیاری از منابع مورد نیاز برای سوار شدن بر موج انقلاب SMR را در اختیار دارد. این کشور در طول دهه گذشته میلیاردها دلار برای توسعه SMRها سرمایه‌گذاری کرده و دولت ترامپ بودجه 900 میلیون دلار برای حمایت از توسعه SMR داخلی به عنوان بخشی از ابتکار رئیس‌جمهور این کشور جهت «رها کردن» انرژی آمریکا و چهار برابر کردن تولید انرژی هسته‌ای، تصویب کرد.

نقشه راه آمریکا

دولت ترامپ همچنین از طریق حمایت مداوم از برنامه FIRST، یک ابتکار دولتی برای استفاده از مشارکت‌های دولتی-خصوصی جهت حمایت از کشورهای شریک با آموزش و ظرفیت‌سازی، پشتیبانی نظارتی، از تلاش‌ها برای صادرات این فناوری حمایت کرده است. FIRST از شرکت‌های آمریکایی حمایت کرده و تاکنون به ایالات متحده کمک کرده است تا قراردادهایی را برای توسعه فناوری SMR در غنا، کنیا، نیجریه و رواندا منعقد کند. با این حال، ایالات متحده در رقابت شدیدی با چین و روسیه خواهد بود.

روسیه اولین SMR شناور خود را در داخل کشور مستقر کرده و در حال مذاکره برای قراردادهایی برای صادرات این فناوری به کشورهای ساحلی آفریقا است. چین و روسیه هر دو اولین SMRهای زمینی خود را توسعه داده‌اند و به ترتیب با آفریقای جنوبی و زیمبابوه قراردادهایی را برای صادرات نهایی فناوری SMR امضا کرده‌اند.

با توجه به این موقعیت، ایالات متحده باید بر افزایش تلاش‌های خود تمرکز کند. تامین مالی همچنان یک مساله کلیدی خواهد بود و ترتیبات تامین مالی مشترک – هم برای توسعه‌دهندگان غربی و هم برای خریداران آفریقایی – باید یک نقطه کانونی باشد. ایالات متحده می‌بایست با متحدان خود برای کمک به توسعه مشترک و تامین مالی مشترک صادرات SMR به آفریقا همکاری کند. چنین شرکایی شامل آرژانتین، کانادا، ژاپن و کره جنوبی هستند.

علاوه بر این، تعامل ایالات متحده با بلوک‌های اقتصادی و قدرت منطقه‌ای آفریقا بسیار مهم خواهد بود. آفریقا هشت بلوک اقتصادی منطقه‌ای دارد که از تجارت برق فرامرزی پشتیبانی می‌کنند. تعامل با این بلوک‌ها، بودجه مشترک برای پروژه‌های چند کشوری ایجاد خواهد کرد. یکی دیگر از گزینه‌های تامین مالی، مشارکت‌های دولتی-خصوصی است که به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است.

در سال‌های اخیر موسسات مالی توسعه‌ای مانند بانک جهانی و بانک اروپایی بازسازی و توسعه به تامین مالی پروژه‌های انرژی هسته‌ای تمایل بیشتری نشان داده‌اند. امید است این تغییر توسط موسسات مالی آفریقایی و سایر موسسات بین‌المللی که از تامین مالی انرژی هسته‌ای اجتناب کرده‌اند، منعکس شود. در نهایت باید گفت کشورهای آفریقایی انرژی هسته‌ای را به عنوان یک منبع انرژی برجسته شناسایی کرده‌اند و ایالات متحده باید به شرکای آفریقایی خود گوش دهد. کشورهای آفریقایی نمی‌خواهند مدیون پکن یا مسکو باشند، اما واشنگتن باید جایگزین‌های رقابتی ارائه دهد. ایالات متحده با ظهور نیروگاه‌های کوچک هسته‌ای در موقعیت خوبی برای انجام این کار قرار دارد، اما باید از ابزارهای خود برای مقیاس‌بندی تلاش‌های فعلی بهره‌برداری کند.