نمایشگاه کتاب تهران، از ابعاد اقتصادی تا دیپلماسی فرهنگی / بازگشت رونق به صنعت نشر

به گزارش تجارت نیوز، سی‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود که بسیاری از ناشران از فروش بی‌سابقه، و بسیاری از مخاطبان از تجربه‌ای تازه و پرامید سخن می‌گویند. آیا این نمایشگاه سرآغاز دوره‌ای جدید در اقتصاد نشر ایران است؟

سی‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به آوردگاهی چندوجهی تبدیل شده است؛ رویدادی که حالا نه فقط در قامت بزرگ‌ترین بازار کتاب ایران، بلکه به‌عنوان مهم‌ترین صحنه کنش فرهنگی-اقتصادی خاورمیانه شناخته می‌شود. در حالی‌که نمایشگاه‌های فرهنگی در اقصی نقاط جهان روزبه‌روز فشرده‌تر و گزیده‌تر برگزار می‌شوند، نمایشگاه کتاب تهران همچنان بر برگزاری گسترده و همه‌شمول پافشاری می‌کند. این گستردگی نه‌تنها موجب فرسودگی نشده، بلکه در بسیاری جهات به فرصتی برای بازتعریف هویت این رویداد بدل شده است.

از جهش بی‌سابقه اقتصادی و رشد فروش، تا تمرکز راهبردی بر نشر کودک و نوجوان، از بازگشت مخاطب به مصلی پس از دوره‌های رکود تا تقویت حضور بین‌المللی و بسترسازی برای دیپلماسی فرهنگی، همگی حکایت از آن دارند که نمایشگاه کتاب تهران در آستانه عبور از دوره‌ای ایستا و محافظه‌کارانه، به‌سوی کارکردهای جدید، پرشتاب و چندلایه است.

رکوردشکنی فروش؛ بازگشت اعتماد عمومی به بازار نشر

شاید یکی از مهم‌ترین آمارهای این دوره، میزان فروش کتاب باشد؛ شاخصی که اگرچه همیشه مورد توجه رسانه‌هاست، اما امسال معنایی فراتر از عدد پیدا کرده است.

طبق آمار ارائه‌شده از سوی سخنگوی نمایشگاه، مجموع فروش حضوری و مجازی تا پایان روز نهم به بیش از ۴۲۵ میلیارد تومان رسیده است. میزان فروش بخش مجازی تا ساعت ۱۳ پنجشنبه، ۲۵ اردیبهشت، تقریبا ۲۴۰ میلیارد تومان و سهم بخش حضوری نیز  ۱۸۴ میلیارد تومان بوده است. در مجموع فروش نسبت به سال گذشته در این بازه زمانی، ۶۵ درصد رشد داشته است.

این ارقام، به‌ویژه رشد فروش مجازی نسبت به سال گذشته، حامل یک پیام روشن‌اند: بازگشت اعتماد عمومی به نشر. در سال‌هایی که بازار کتاب با بحران‌هایی چون گرانی کاغذ، سقوط تیراژ، کاهش قدرت خرید مردم و رکود ناشی از کرونا مواجه بود، بسیاری از کارشناسان نسبت به آینده نمایشگاه و کارایی اقتصادی آن ابراز تردید می‌کردند. اما ارقام امسال نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری فرهنگی – اگر درست و هوشمندانه هدایت شود – هنوز هم می‌تواند موتور محرکه‌ای برای رونق اقتصادی باشد.

در این میان، طرح تحویل فیزیکی سفارش‌های مجازی در محل نمایشگاه، ایده‌ای خلاقانه بود که توانست فاصله میان خرید اینترنتی و تجربه فیزیکی حضور در نمایشگاه را تا حدی پر کند. این همگرایی میان فضای دیجیتال و زیست شهری، الگویی است که می‌تواند در رویدادهای فرهنگی دیگر نیز تکرار شود.

کتاب، کالا یا سرمایه؟ نگاه اقتصادی به بازار نشر

در نگاه کلان، فروش چند صد میلیاردی کتاب طی ده روز، اتفاقی ساده یا صرفاً فرهنگی نیست. این اتفاق به ما یادآوری می‌کند که صنعت نشر، بازاری واقعی با ظرفیت گردش ثروت، ایجاد اشتغال، و توسعه پایدار است. به‌ویژه در حوزه‌هایی چون نشر دانشگاهی، کودک و نوجوان، کتاب‌های کمک‌درسی، و حتی ترجمه آثار داستانی، اکنون زنجیره‌ای از تولید تا توزیع شکل گرفته که می‌تواند از وابستگی اقتصاد نشر به حمایت‌های دولتی بکاهد.

ناشرانی که از رونق اقتصادی امسال بهره‌مند شده‌اند، عمدتاً ناشرانی بودند که زیرساخت فروش آنلاین خود را تقویت کرده، برنامه بازاریابی پیش‌رو طراحی کرده بودند، و ارتباط با مخاطب را در تمام سال حفظ کرده‌اند. این یعنی نمایشگاه، صرفاً یک اتفاق فصلی نیست، بلکه آینه‌ای از سلامت یا بحران بازار نشر در کل سال است. اگر ناشری در نمایشگاه نمی‌فروشد، مشکل شاید نه در نمایشگاه، بلکه در مدل کسب‌وکار او باشد.