به گزارش تجارت نیوز، آمارهای رسمی می‌گویند که حدود 64 میلیون نفر در ابتدای سال 1403 به سفرهای نوروزی رفتند (با حداقل یک شب اقامت) و این رقم نسبت به سال قبل از آن 5 درصد رشد داشت.
استان‌های پرگردشگر نیز، اغلب تکراری و مثل همیشه بودند؛ به گونه‌ای که خراسان رضوی، مازندران، هرمزگان، گیلان، اصفهان و فارس، در صدر قرار گرفتند.
از سوی دیگر، آمارهای جدید از ورود بیش از چهار میلیون گردشگر خارجی در نیمه اول سال 1403 به ایران حکایت می‌کنند؛ این رقم به معنای افزایش ۲۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
برخی فعالان گردشگری نسبت به صحت این داده‌ها در مورد سفرهای نوروزی و مسافران ورودی، تردید دارند.
به اعتقاد آنها، شرایط چه از نظر توریسم خارجی و چه داخلی، به گونه‌ای است که سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه توجیه اقتصادی ندارد.
این در حالی است که صنعت گردشگری چالش‌های جدی در حوزه زیرساخت‌های اقامتی و رفاهی، کمبود نیروهای متخصص، عدم برندسازی و معرفی جاذبه‌های گردشگری و همچنین، چهره مخدوش ایران در سطح بین‌المللی دارد؛ حل همه این موارد نیز نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری است.
مهدی قاسمیان، بازرس جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی، از جمله افرادی است که منتقد آمارسازی‌های دولتی در این حوزه هستند.
او در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز تاکید می‌کند که صنعت گردشگری در ایران با چالش‌های اساسی در زمینه حمل و نقل و اقامت مواجه شده و افزایش هزینه‌های سفر در کنار کاهش قدرت اقتصادی مردم نیز به آن آسیب زده است؛ در چنین شرایطی مسئولان به فکر شعاردرمانی و آمارسازی هستند.
به اعتقاد قاسمیان، این وضعیت به ویژه هر سال در آستانه آغاز سفرهای نوروزی تکرار می‌شود؛ در حالی که دولت باید به فکر حل چالش‌های زیرساختی و پرداخت تسهیلات سفر به مردم باشد.
متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
کمبود زیرساخت‌های حمل و نقل، چالش اول سفرهای نوروزی است
*سفرهای نوروزی یکی از مهم‌ترین آزمون‌های صنعت گردشگری است که هر سال تکرار می‌شود اما به نظر می‌رسد چالش‌های آن نیز پایانی ندارد و حتی در مواردی هر سال بدتر می‌شود. اولین چالشی که در این حوزه وجود دارد به نظر شما چیست؟
سفرهای نوروزی در همان گام نخست با کمبود و ایراداتی در زمینه زیرساخت جاده‌ای و حمل و نقل مواجه است. برخی فعالان اتوبوس‌های گردشگری، وسائل نقلیه خود را فروخته‌اند و به طور کلی از این حوزه خارج شده‌اند. تعداد اتوبوس‌ها و ون‌های گردشگری به حدی کم است که اگر به هر دلیلی، امکان سفر با وسیله‌ای که یک تور کرایه کرده است نباشد، نمی‌توان مطمئن بود وسیله جایگزینی پیدا شود. حتی ناوگان فعلی برای جابه‌جایی مسافران با انواع وسایل نقلیه عمومی، چه هواپیما باشد و چه اتوبوس یا قطار، کفایت نمی‌کند. افراد به سختی می‌توانند برای وسیله‌ای که مد نظر دارند، بلیط تهیه کنند؛ البته گاهی نیز اصلا نمی‌توانند. حتی همه آنهایی که برای رفت بلیط خریداری می‌کنند، مطمئن نیستند که برای برگشت در تاریخ مورد نظر خود، راهی بیابند. بسیاری از افراد هم با خودروهای شخصی سفر می‌کنند اما برخی جاده‌ها، حتی در مسیرهای پرتردد، ناایمن و حادثه‌خیز هستند. این موضوع در عمل، آمار تصادفات و در نتیجه آن، مصدومان و جانباختگان حوادث رانندگی را افزایش داده است.
هم اقامتگاه کم است و هم هتل‌ها در حال ورشکستگی هستند
*هر زمان که تعطیلات چند روزه‌ای فرا می‌رسد و افراد زیادی تصمیم به سفر می‌گیرند، مانند همین ایام سفرهای نوروزی، چالش تهیه اقامتگاه نیز آزاردهنده می‌شود. از آن سو، گروهی از گردشگران نیز به چادرخوابی روی آورده‌اند که شکایت‌هایی در جامعه میزبان ایجاد کرده است. صنعت گردشگری در این زمینه چه چالش‌هایی دارد؟
در این زمینه، شرایط عجیبی شکل گرفته است. از یک سو، زیرساخت‌ها و تاسیستات موجود گردشگری، حتی برای جذب گردشگران داخلی نیز در فصل‌های پرمسافر کفایت نمی‌کند. البته قدرت اقتصادی مردم نیز پایین آمده است؛ به گونه‌ای که هتل‌ها و اقامتگاه‌های لوکس به قشر خاصی اختصاص یافته‌اند و اقشار دیگر در بومگردی‌ها یا مهمانپذیرهایی که هزینه کمتری دارند یا حتی در مدارس ساکن می‌شوند. گروهی نیز در چادر اقامت می‌کنند که امنیت لازم را ندارد. در این شرایط و با وجود کمبود ظرفیت اقامتگاه‌ها در برخی شهرها به ویژه در ایام سفرهای نوروزی، بخش عمده ظرفیت بسیاری از هتل‌های کشور در بسیاری از ماه‌های سال خالی می‌ماند؛ در نتیجه آنها در آستانه ورشکستگی قرار دارند. جالب اینجاست که مسئولان در حالی حرف از لزوم افزایش گردشگران ورودی می‌زنند که این صنعت برای مسافران داخلی نیز در ایام پرمسافر امکانات و زیرساخت‌های لازم را ندارد. حتی اگر همین امروز نیز زمینه‌های بین‌المللی برای افزایش گردشگران خارجی فراهم شود، ظرفیتهای کافی برای میزبانی از آنها در کشور موجود نیست. البته، هتل‌ها و فعالان این حوزه، در صورت رونق گردشگری داخلی نیز می‌توانند سر پا بمانند اما در شرایط اقتصادی موجود، امکان آن وجود ندارد. تجربه‌های جهانی هم این موضوع را ثابت می‌کنند؛ برای مثال آمریکا یکی از کشورهای تراز اول دنیا در بحث گردشگری است اما بخش زیادی از این بازار، به سفرهای داخلی مردم خود این کشور اختصاص دارد. در واقع، امکانات و زیرساخت‌های لازم برای مسافرت شهروندان آمریکایی در داخل کشورشان وجود دارد. موضوعی که در ایران کمتر دیده می‌شود و برخی اقشار با افزایش هزینه‌های اقتصادی، به دنبال راه‌های برای سفر ارزان‌قیمت هستند؛ از جمله همان بحث چادرخوابی.
حتی استان‌های پرمسافر نیز کمبود زیرساخت دارند
*شاید به دلیل همین کمبود زیرساخت‌ها در بسیاری از نقاط کشور باشد که مقاصد گردشگری در ایران معمولا در تعطیلات چند روزه، از جمله سفرهای نوروزی تکراری هستند. اما تجربه می‌گوید حتی برخی از این استان‌ها نیز زمانی که تعداد مسافران از ظرفیت آنها بیشتر باشد، با چالش‌هایی مواجه می‌شوند.
بله، متاسفانه برخی استان‌های پرمسافر نیز از نظر اماکن اقامتی کمبود دارند و زیر ساخت‌ها و ظرفیتهای آنها در حوزه‌های بهداشتی و تامین مواد غذایی یا سوخت، گنجایش تعداد مسافرانی که در تعطیلات به سمت آنها روانه می‌شوند را ندارد. به همین دلیل، هر چند گردشگری به رونق اقتصادی مناطق مختلف کمک می‌کند، اما اگر زیرساخت‌ها پاسخگوی حجم گردشگران نباشد، تبعات منفی و آسیب‌هایی جدی به همراه دارد.
میراث فرهنگی، گنجایش تعداد بالای گردشگر را ندارند
برای مثال، بعضی از آثار تاریخی و میراث فرهنگی مانند تخت جمشید یا کاخ عالی‌قاپو معمولا در سفرهای نوروزی، میزبان تعداد زیادی بازدیدکننده می‌شوند؛ در حالی که گنجایش آن را ندارند و آسیب می‌بینند. این موضوع در مورد بسیاری از میراث ملی و جهانی کشور صدق می‌کند؛ چرا که آنها برای چنین حجمی از افراد ساخته نشده‌اند. به نظر می‌رسد که بهتر باشد دولت برای چنین مکان‌هایی محدودیت بلیت‌فروشی تعریف کند و به تعداد مشخصی از گردشگران اجازه ورود بدهد.
گردشگران سفرهای نوروزی در تخت جمشید
معرفی مقاصد جایگزین بدون ایجاد زیرساخت، ضد تبلیغ است
*البته برخی مسئولان و فعالان حوزه گردشگری، راه‌حل دیگری را نیز پیشنهاد می‌کنند که شامل معرفی مقاصد جایگزین به گردشگران می‌شود. این طرح در عمل نیز موفق بوده یا در حد حرف باقی مانده است؟
این موضوع شاید در مواردی در ایران موفق بوده باشد اما به طور کلی اینگونه نیست. معرفی و تبلیغ یک مکان جدید، قبل از ایجاد زیرساخت، در نهایت به ضد تبلیغ تبدیل می‌شود. چرا که گردشگران به منطقه مورد نظر می‌روند اما به دلیل نبود امکانات، ناراضی بازمی‌گردند و موضوع را به دیگران منتقل می‌کنند. این حالت در سطح جهانی نیز، برای بعضی کشورها که قصد جذب گردشگر داشتند اما زیرساخت‌های لازم را فراهم نکرده بودند، رخ داده است. البته، در ایران تعدادی از سریال‌های تلویزیونی موفق شده‌اند که برخی مکان‌های ناشناخته را به مردم معرفی کنند اما اصلا کافی نبوده است؛ به ویژه که حتما باید قبل از حضور مسافران انبوه، شرایط آماده شود. گردشگری فیلم در دنیا نیز موفق شده است، به صنعت توریسم بعضی از کشورها کمک کند ولی شرایط آن باید آماده باشد.
آمار سفرهای نوروزی و گردشگران خارجی شفاف نیست
*مسئولان در ابتدای سال 1403 آمار تعداد گردشگرانی را که در سفرهای نوروزی حداقل یک شب اقامت داشتند، حدود 64 میلیون نفر اعلام کردند. در ماه‌های گذشته هم در خبرها آمده بود که آمار گردشگران خارجی در نیمه اول سال 1403 حدود چهار میلیون نفر بوده است. با توجه به کمبودهایی که در زیرساخت‌های گردشگری کشور وجود دارد و شرایط بین‌المللی، تا چه حد می‌توان به این اعداد اطمینان کرد؟
واقعیت این است که برای چنین آمارهایی سند و مدرکی وجود ندارد و هیچکدام شفاف نیستند. اما با کمی حساب و کتاب می‌توان نسبت به ارقام اعلام شده تردید کرد. در مورد سفرهای نوروزی، نه اقامتگاه‌های ایران گنجایش این تعداد مسافر را دارند و نه بسیاری از شهرها ظرفیت پذیرش آنها را. البته همین موضوع درباره تعطیلات چند روزه در طول سال هم صدق می‌کند که گاهی آمارهای عجیبی در موردشان منتشر می‌شود. علاوه بر آمارسازی‌هایی که گاهی رخ می‌دهد، در بعضی موارد شیوه محاسبه تعداد گردشگران نیز اشکالاتی دارد. به این معنا که خودروهای ورودی به شهرها که تنها از آنها گذر می‌کنند، در آمار مسافران قرار می‌گیرند. هدف این است که مسئولان استان اعلام کنند در جذب مسافر موفق بوده‌اند.
اتباع خارجی که در کشور اقامت نمی‌کنند، نباید در آمار گردشگران محاسبه شوند
*به نظر می‌رسد موضوع محاسبه اشتباه تعداد گردشگران، در مورد مسافران و تورهای ورودی نیز صدق می‌کند.
بله، درست است. گردشگر در تعاریف بین‌المللی، به کسی گفته می‌شود که حداقل یک شب در مقصد اقامت داشته باشد. در حالی که برخی از اتباع خارجی که از کشورهای منطقه از جمله پاکستان و هند، به قصد زیارت عتبات عالیات وارد ایران می‌شوند، تنها برای رسیدن به عراق از کشور عبور می‌کنند و حتی خواب و استراحت آنها در اتوبوس است. اما این افراد در نهایت در آمار گردشگران خارجی محاسبه می‌شوند. همین شرایط در مورد افرادی که از کشورهای اطراف، از جمله عراق برای خرید به شهرهای مرزی می‌آیند و بعد از چند ساعت به کشور خود بازمی‌گردند، وجود دارد.
تعداد گردشگران خارجی با داده‌های رسمی نمی‌خواند
*آیا داده‌های دیگری هم وجود دارد که بتوان با استفاده از آنها چنین آمارهایی را راستی‌آزمایی کرد؟
بله، واقعیت این است که برخی داده‌های رسمی نیز ورود این تعداد گردشگر به کشور را تایید نمی‌کنند. سال 1402 اعلام شد که تعداد گردشگران خارجی حدود شش میلیون نفر بوده است. اما از فروردین تا اسفند آن سال، پلیس مهاجرت حدود دو هزار کد ناجا برای گروه‌های ورودی به کشور، صادر کرده بود. هر کد می‌تواند برای دو نفر به بالا باشد. اتوبوس‌های گردشگری نیز بین 30 تا 40 نفر گنجایش دارند. حتی اگر حالت حداکثری را در نظر بگیریم، دو هزار کد می‌تواند برای ۸۰ هزار نفر صادر شده باشد. هر چقدر هم بخواهیم به این رقم اضافه کنیم، باز هم فاصله زیادی با آمارهای میلیونی اعلام شده دارد. از سوی دیگر، مجموع ظرفیت تمام هتل‌ها، اقامتگاه‌ها و مهمانسراهای کشور، گنجایش سالانه چهار تا شش میلیون گردشگر خارجی را ندارد.
هدف کسب بودجه و نمایش موفقیت است
*چه هدفی می‌تواند پشت اعلام چنین آمارهایی باشد؟
به نظر می‌رسد، هدف مسئولان از اعلام آمار غیرواقعی، از یک سو دریافت بودجه‌های بیشتر برای برگزاری انواع رویدادها و نمایشگاه‌ها و از سوی دیگر، نمایش کسب موفقیت باشد. واقعیت این است که در بسیاری مواقع، شرایط برای برای مدیران بالادستی بدون نقص توصیف می‌شود اما باطن موضوع مشکل دارد. این مساله، در مورد سفرهای نوروزی نیز صدق می‌کند. به ویژه که مسئولان همیشه قبل از تعطیلات، شرایط را آماده توصیف می‌کنند اما مشکلات در ادامه مشخص می‌شود. در حالی که اگر دولت واقعا به فکر گردشگری است، از یک سو باید چالش‌های زیرساختی را برطرف کند و از سوی دیگر، با توجه به کاهش قدرت خرید مردم، تسهیلات و یارانه‌هایی را برای سفر در نظر بگیرد که بازپرداخت آنها به صورت اقساطی باشد.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه گزارش نبود زیرساخت، بازار راکد و لابی گری / 3 چالش مهم استانی در حوزه گردشگری و نفس تنگ گردشگری خوزستان پیشنهاد می‌شود.
