چرا کردستانِ پُر آب تشنه مانده است؟

به گزارش تجارت نیوز، صدای پای بحران آب در کردستان بلندتر از همیشه به گوش می‌رسد، کارشناسان سال‌هاست نسبت به روش‌های نادرست مدیریت منابع آبی در این استان هشدار داده‌اند، یک استاد از دانشگاه کردستان، به ریشه‌های این بحران عمیق پرداخته و سیاست‌های اشتباه در حوزه سدسازی، انتقال آب و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی را عامل اصلی وضعیت کنونی می‌داند و با ارائه آمارهای تکان‌دهنده از وضعیت آبخوان‌های استان و پیش‌بینی آینده‌ای دشوار برای کشاورزی و تامین آب شرب، خواستار تغییر رویکرد جدی و اتخاذ تصمیمات علمی و بلندمدت برای مدیریت منابع آبی کردستان شده است.

حبیب الله محمدی در رابطه با مدیریت مصرف آب در گفت وگو با ایسنا با بیان اینکه طی چند سال اخیر کارشناسان، هشدارهایی برای اصلاح روش‌های اشتباه مدیریت مصارف آب در استان مطرح کرده اند، اظهار کرد: بیشترین مشکلات به وجود آمده در این حوزه مربوط سدسازی اشتباه، انتقال آب غیر علمی و غیر اقتصادی به استان های همجوار، حفر چاه‌های عمیق و برداشت بی رویه از آب در دشت‌های شرق استان برای مصارف بخش کشاورزی است.

وی افزود: سه درصد از کل آب‌های کره زمین شیرین است که از این میزان، دو و نیم درصد به صورت یخچالی و فریز بوده و غیر قابل دسترس است، به طورکلی فقط نیم درصد از مجموع آبهای زمین قابلیت شرب و مصرف دارد که از این میزان در ایران ۹۲ درصد در بخش کشاورزی مصرف می شود.

استاد دانشگاه کردستان، بیان کرد: در استان کردستان هم متاسفانه با توجه به ورود کشاورزهای همدانی و آغاز فعالیت آنها در شهرستان های قروه و دهگلان، فشارهای بی رویه بر آب‌های زیرزمینی افزایش یافت، افزایش صدور مجوز چاه‌های عمیق از سال‌های ۷۲ و ۷۳ به بعد شروع شد و چند سال بعد از این تاریخ، مشکلات کم آبی نمایان شد. این شیوه مدیریت منابع آب به تبع سیاست های مدیریتی وزارت نیرو بوده که در استان هم بر همین روال پیش رفته است، این موضوع در شهرستان های قروه و دهگلان منجر به افت شدید سطح آبخوان‌ها و یا ایجاد مسائلی مثل فرونشست زمین و شکل گیری کانون ریزگردها و بحران شده است، سایر شهرستان های استان از قبیل بیجار، بخش هایی از دیواندره و سقز نیز دچار مسائل کم آبی شده اند.

وی ادامه داد: در حوزه کشاورزی باید در گام اول به سمت الگوی کشت و کار روی محصولات اقتصادی با نیاز آبی متناسب با شرایط فعلی رفت و در گام دوم به سمت کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی و چاه ها حرکت و درصورت امکان نیاز این کشاورزان را با آب سدها تامین کرد.

محمدی، روش برداشت آب از چاه‌های عمیق برای حفظ وضعیت موجود کشاورزی در استان را اشتباه دانست و تصریح کرد که بخش کشاورزی استان در آینده ای نه چندان دور به شدت لطمه خواهد خورد و بخش های زیادی از کشت آبی کاهش خواهد یافت. نیاز است متخصصان بخش کشاورزی روی معرفی محصولات با ارزش اقتصادی بیشتر و نیاز آبی کمتر، کار کنند و در تعامل با سازمان جهاد کشاورزی و کشاورزان این الگوهای کشت را عملیاتی کنند.

وی از افت نزدیک به یک میلیارد متر مکعبی آبخوان‌ها در شرق استان خبرداد و گفت: آبخوان‌های قروه، دهگلان و دشت چهاردولی وضعیت بحرانی داشته و دچار فرونشست زمین شده اند.

این استاد دانشگاه، توسعه کشت گلخانه ای، هیدروپونیک و آکواپونیک را از دیگر راهکارهای موثر در مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی عنوان کرد و افزود: توسعه کشت گلخانه ای موجب می شود که در فضای کم با مصرف آب کمتر تولید بیشتری داشته باشیم.

وی افزود: همچنین آبیاری بارانی در بسیاری از مناطق به دلیل پرت فراوان، منسوخ بوده و استفاده از آبیاری با روش های نوین برای جلوگیری از هدررفت آب بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

مصرف در بخش خانگی نیازمند فرهنگ‌سازی است

محمدی، مصرف آب شرب بخش خانگی را در کشور حدود ۶ تا ۷ درصد اعلام و تصریح کرد که در این بخش راه صرفه جویی زیاد است، متاسفانه در بحث استحمام، شستن پارکینگ، آبیاری فضای سبز توسط شهرداری‌ها و کارواش ماشین‌ها، مصارف زیاد است و نیاز به فرهنگ سازی وجود دارد، بخش شرب به دلیل لزوم کیفیت بالای آب و استانداردهای سخت‌گیرانه، برای تامین همیشه دچار مشکل هستیم و آب شرب جزو پرهزینه ترین آب‌ها محسوب می شود و لازم است در این حوزه مدیریتی علمی، کارآمد و به روز داشته باشیم.

وی آبیاری سطح شهر را از دیگر بخش‌های مشکل ساز برای مدیریت مصرف آب، عنوان کرد و افزود: متاسفانه برخی شهرداری‌ها مثل شهرداری سنندج چشمه‌ها و قنات‌های سطح شهر را به داخل فاضلاب هدایت کرده و این در حالی است که می توانستیم از آنها برای آبیاری استفاده کنیم، در حال حاضر بر اساس آمار حدود ۱۰ درصد مجموع آب شرب شهری، برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود که این امر به راحتی با قنات‌ها و چاه‌ها قابل تامین است.

مصرف آب در بخش صنعت چندین برابر کشاورزی ارزش اقتصادی دارد

این استاد دانشگاه، با اشاره به اینکه به دلیل اقتصادی بودن مصارف آب در بخش صنعت، در کشورهای تراز اول دنیا مصرف آب در این بخش را افزایش داده و مصارف آب در بخش کشاورزی را کاهش داده اند، بیان کرد: البته در این بخش باید کارخانه ها، کارگاه های تولیدی و کارواش ها با بهره گیری از روش های نوین از آب استفاده بهینه داشته باشند و در صورت امکان از فاضلاب‌ها، پساب‌ها و آب‌هایی با درجه کیفی پایین‌تر استفاده کنند، ضمن اینکه پساب خروجی این کارخانجات و مراکز نباید بدون تصفیه به طبیعت رهاسازی شوند.

به عقیده این استاد دانشگاه، مصرف آب در بخش صنعت کردستان به یک درصد هم نمی رسد و می توانستند مصرف آب را با هدف ارزش اقتصادی بیشتر به سمت بخش صنعت سوق دهند. مصارف آب در بخش صنعت چندین برابر بخش کشاورزی سودآوری دارد، اگرچه افزایش میزان مصرف در هر دو بخش به طور همزمان صحیح نیست، اما باید برای ایجاد توسعه پایدار مصرف بخش کشاورزی را کاهش و سپس بخش صنعت را افزایش داد.

پایش تنها راه جلوگیری از نشت آب است

محمدی در ادامه با اشاره به اهمیت روش های موثر برای شناسایی و جلوگیری از نشتی در سیستم های توزیع آب عنوان کرد: در این بخش شبکه آب و فاضلاب روش های خاص خود را دارد و متاسفانه نشتی هم دارد، حتی بخشی از آب‌هایی که برای مصرف وارد شبکه می‌شود در کنتور نبوده و محسوب نمی‌شود، علاوه بر این انشعاب‌های غیررسمی و سرقت هم از دیگر عوامل نشت آب هستند که تنها راه کنترل این مشکل، پایش و به روزرسانی شبکه و استفاده از روش های نوین برای پیدا کردن نشتی است که نیاز به هزینه دارد.

وی، فرسودگی عملیات حفاری، انشعابات غیر اصولی و برخی بخش های شبکه فلزی آب شهری را از دیگر عوامل نشتی و هدر رفت آب شرب ذکر کرد.

به گفته این استاد دانشگاه، افت کیفیت آب مخازن سدهای مهم، این سدها را از مدار خارج می‌کند و باید اصول مدیریتی کیفی این سدها را بر اساس استانداردها و دستورالعمل‌های موجود پیش برد، بر همین اساس انجام اقداماتی موثر برای بهبود کیفیت و جلوگیری از آلودگی آب بخش بسیار مهمی در استان کردستان بوده که نیازمند کار و توجه بیشتری است، چرا که همین مسئله سد قشلاق را از مدار خارج کرد، در حال حاضر فاضلاب بسیاری از روستاهای اطراف به داخل این سد سرازیر می شود و کودهای حیوانی و کشاورزی زمین های اطراف هم به داخل سد راه می یابند، اگر این مسئله حل نشود سد آزاد که جایگزین سد قشلاق است، نیز به این سرنوشت دچار خواهد شد.

محمدی در پاسخ به این سوال مبنی براینکه آیا می‌توان از آب‌های نامتعارف چون آب باران و یا دریا برای تامین آب شرب استفاده کرد، پاسخ داد که وجود آب‌های خاکستری، نامتعارف، جانبی و سبز واقعی دیده نمی‌شود، در حالی که چه از بخار آب و چه از استحصال باران همچون سایر کشورها می‌توان استفاده بهینه کرد، همچنین پساب‌ها و فاضلاب هم منابع دیگری هستند که از آن غافل هستیم.

مدیریت آب در کردستان نیازمند تشکیل کمیته علمی است

به عقیده وی، تشکیل کمیته علمی و اجرایی قوی در کردستان، با هدف اتخاذ تصمیمات جدی در حوزه مدیریت آب از نیازهای اساسی استان است، چرا که وضعیت در بخش آب بحرانی بوده و نیازمند راهکارهای علمی بلند مدت است.

محمدی، تصریح کرد که وضعیت شرق استان کردستان بحرانی بوده و باید مدیران استانی به این بحران های شکل گرفته توجه ویژه ای داشته باشند.

وی تاکید کرد که استان کردستان، دیگر ظرفیت انتقال آب و سدسازی ندارد و آب سدهایی از جمله سد آزاد نباید انتقال داده شود، آب سد تلوار هم باید به استان بازگردانده شود، همچنین مدیریت سد گاوشان به ویژه برای مصرف در حوزه شرب و کشاورزی باید به استان واگذار شود، تخصیص استان از سد شهید کاظمی سقز بسیار کم و ناچیز است و باید سهم استان کردستان به درستی لحاظ شود.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: برای تامین پایدار آب شرب سنندج باید جایگزینی مناسب برای سد آزاد سنندج در نظر گرفت. این سد با توجه به بارآلودگی بالادست آن از قبیل فاضلاب‌های روستایی و کودهای کشاورزی و حیوانی در آینده‌ای نزدیک به سرنوشت سد قشلاق سنندج دچار خواهد شد و احتمالا مدیران استانی مجبور شوند این سد را هم از مدار خارج کنند. سد گاوشان تنها سدی است که می تواند به عنوان پدافند غیر عامل برای جایگزینی در نظر گرفته شود و از این سد محافظت بیشتری به عمل آورد.

آیا کردستان، این سرزمین با منابع طبیعی غنی، در آینده‌ای نزدیک با بحران جدی کم‌آبی مواجه خواهد شد، سیاست‌های نادرست مدیریت منابع آبی در دهه‌های گذشته، از جمله سدسازی‌های غیراصولی، انتقال آب به استان‌های دیگر و حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق، تصویری نگران‌کننده از وضعیت کنونی و آینده آب کردستان ترسیم می‌کند. این گفت‌وگو، زنگ هشداری است برای مسئولان و مردم استان تا با درک عمق فاجعه، برای اصلاح روش‌های مصرف و مدیریت منابع آبی چاره‌اندیشی کنند.

منبع: ایسنا