طرح نشان دار کردن مالیات ها می‌تواند به گسترش چتر مالیاتی و افزایش رضایت عمومی کمک کند

به گزارش تجارت نیوز، نظام مالیاتی ایران از دیرباز با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم کرده اما یکی از مهم‌ترین آنها، فرهنگ مالیاتی پایین میان مودیان بوده است. بسیاری از مودیان مالیاتی با این استدلال که نمی‌دانند مالیات‌های پرداختی آنها، کجا مصرف می‌شود، اقدام به فرار مالیاتی به شیوه‌های گوناگون می‌کردند؛ به همین دلیل سازمان امور مالیاتی در سال گذشته، طرح نشان دار کردن مالیات ها را اجرا کرد.

در طرح نشان دار کردن مالیات ها، مودیان مالیاتی می‌توانند انتخاب کنند که مالیات پرداختی آنها، در کدام استان و پروژه عمرانی مصرف شود؛ طرحی که بر اساس آمارهای سازمان امور مالیاتی، نه تنها باعث مشارکت بیشتر مودیان مالیاتی شد، بلکه مزایای دیگری از جمله افزایش شفافیت مالیاتی، بهبود عدالت مالیاتی، تمرکززدایی درآمدهای مالیاتی و تکمیل پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام را نیز در پی داشت.

طوری که طبق آمارها، در نتیجه طرح نشان‌دار کردن مالیات توسط مودیان، بیش از 12 هزار میلیارد تومان منابع به 1915 پروژه تخصیص یافت و 1323 پروژه در بخش‌های حمل‌ونقل، زیرساخت، بهداشت و درمان، آموزش و پرورش و آبرسانی و …. به طور کامل تامین مالی شد.

تجارت‌نیوز در گفت‌وگو با محمدتقی فیاضی، کارشناس اقتصادی، مهم‌ترین مزایا و چالش‌های در مسیر اجرای طرح نشان دار کردن مالیات ها را بررسی می‌کند.

یکی از مهم‌ترین مزایای طرح نشان دار کردن مالیات ها، افزایش انگیزه برای پرداخت مالیات است

فیاضی در ابتدا به تجارت‌نیوز گفت: «اگر طرح نشان دار کردن مالیات ها به‌درستی اجرا شود، می‌تواند مزایای قابل توجهی داشته باشد. یکی از مهم‌ترین مزایای این طرح، افزایش انگیزه افراد برای پرداخت مالیات است. وقتی فرد بداند که مالیات او به‌طور مستقیم صرف ساخت مدرسه یا مسجدی در مناطق محروم می‌شود، مقاومتش در برابر پرداخت مالیات کمتر می‌شود. این مسئله به‌ویژه در کشوری مثل ایران که فرهنگ مالیاتی چندان قوی نیست، می‌تواند به گسترش چتر مالیاتی و افزایش رضایت عمومی کمک کند.»

او ادامه داد: «از سوی دیگر، اگر تخصیص منابع هدفمند و محدود باشد می‌توان منابع پایداری برای این حوزه‌های هدف فراهم کرد؛ آن هم در شرایطی که بودجه کشور با ناپایداری منابع مواجه است. این ثبات در تامین مالی می‌تواند در بلندمدت به نفع برنامه‌ریزی و توسعه باشد.»

اجرای طرح نشان دار کردن مالیات ها چه چالش‌هایی دارد؟

این کارشناس اقتصادی در ادامه اظهار کرد: «با وجود همه این مزایا، اجرای طرح نشان دار کردن مالیات ها با چالش‌هایی نیز روبرو است. نخست اینکه، بودجه ایران طرح نشان دار کردن مالیات ها پیش از این هم پر از ردیف‌های درآمدی و هزینه‌ای مشخص بوده و حالا با نشان‌دار کردن مالیات‌ها، بودجه بیش از پیش قفل و غیرمنعطف می‌شود. در چنین شرایطی، دولت در مواجهه با تغییرات نیازمند انعطاف‌پذیری است؛ اما نشان‌دار کردن منابع، این امکان را محدود می‌کند.»

طرح نشان دار کردن مالیات ها نیاز به نظارت و شفافیت بالایی دارد

فیاضی تصریح کرد: «همچنین این احتمال وجود دارد که این طرح منجر به تخصیص غیربهینه منابع شود؛ برای مثال ممکن است در یک منطقه از کشور، نیازی به ساخت بیمارستان یا دیگر مراکز درمانی وجود نداشته باشد اما مودیان انتخاب کنند که مالیات پرداختی آنها صرف ساخت این مراکز شود.»

او ادامه داد: «افزون بر آن، اجرای چنین طرحی نیاز به نظارت و شفافیت بالایی دارد. دولت باید بتواند به‌صورت دقیق گزارش دهد که مالیات دریافت‌شده در چه پروژه‌هایی و طی چه زمانی صرف شده است. این مسئله در کشوری که با ضعف در نظارت و وجود فساد ساختاری مواجه است، دشوار و پیچیده است. همچنین حسابداری و تفکیک این منابع هم چالش‌برانگیز است.»

باید تکلیف حکمرانی محلی و تفویض اختیار مشخص شود

این کارشناس اقتصادی در مورد هدف تمرکززدایی طرح نشان دار کردن مالیات ها گفت: «مسئله تمرکززدایی از منابع مالیاتی، موضوعی فراتر از بودجه و تخصیص منابع است. تا زمانی که تکلیف قانونی و حقوقی اختیارات و مسئولیت‌های دولت مرکزی و نهادهای محلی به‌روشنی مشخص نباشد، نمی‌توان به‌سادگی منابع را به استان‌ها واگذار کرد.»

او در ادامه توضیح داد: «هنوز پارلمان‌های محلی (مانند شوراهای شهر و روستا) در شرایط رقابتی و با نظارت عمومی انتخاب نمی‌شوند و شهرداران نیز پاسخ‌گویی لازم را ندارند. بنابراین پیش از واگذاری منابع، باید تکلیف حکمرانی محلی و تفویض اختیار مشخص شود؛ موضوعی که سال‌هاست محل بحث مجلس، دولت و دیگر نهادهاست اما هنوز به نتیجه نرسیده است.»

مشکل پروژه‌های نیمه‌تمام، پیش از آنکه مالی باشد، فنی و مدیریتی است

فیاضی در پایان به موضوع تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام با اجرای طرح نشان دار کردن مالیات ها پرداخت و گفت: «مشکل پروژه‌های نیمه‌تمام کشور، پیش از آنکه مالی باشد، فنی و مدیریتی است. بسیاری از این پروژه‌ها بدون توجیه فنی، اقتصادی و اجتماعی کافی و صرفا با فشار نمایندگان مجلس و مقامات محلی تعریف شده‌اند. بعضی از پروژه‌ها به‌مرور زمان توجیه خود را از دست داده‌اند.»

او ادامه داد: «بنابراین اگر مشخص شود که پروژه‌های تامین‌شده در این طرح، همان پروژه‌های قدیمی و اولویت‌دار هستند، می‌توان به آن امیدوار بود؛ اما اگر پروژه‌های جدیدی تعریف شده‌اند، باز هم این خطر وجود دارد که به حجم طرح‌های نیمه‌تمام اضافه شود.»

فیاضی خاطرنشان کرد: «بهتر است چنین طرح‌هایی در مقیاس‌های کوچک اجرا شوند و به‌تدریج، با رفع نواقص، توسعه یابند. لازم است پرسش‌هایی مثل اینکه این پروژه‌ها چگونه انتخاب شده‌اند، چه نهادی مسئول نظارت است و سازوکار شفاف‌سازی آن چیست، پاسخ داده شوند.»

برای مطالعه بیشتر، صفحه اقتصاد کلان در تجارت‌نیوز را دنبال کنید.