شناسایی طالبان؛ چرخش قطب‌نمای اقتصادی به سوی افغانستان

به گزارش تجارت نیوز، به‌رسمیت شناختن حکومت طالبان توسط فدراسیون روسیه در تاریخ ۳ ژوئیه ۲۰۲۵ می‌تواند به‌طور بنیادین رویکرد جامعه بین‌المللی نسبت به افغانستان را دگرگون سازد. از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱، این گروه طی چهار سال گذشته، دستاوردهای دیپلماتیک قابل‌توجهی داشته است. برخلاف حکومت نخست طالبان (۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱) که به رسمیت شناخته شد، این‌بار حمایت یک قدرت جهانی از این بازیگر، نشانگر چرخشی عمل‌گرایانه و پیش‌دستانه در سیاست خارجی این گروه است؛ روندی که می‌توان آن را «طالبان ۲.۰» نام نهاد.

نتایج شناسایی طالبان از سوی روسیه

انتصاب سفیر طالبان در مسکو، برافراشته‌شدن پرچم این گروه در خاک روسیه، و به‌رسمیت شناختن رسمی حکومت طالبان به‌عنوان دولت مشروع افغانستان، همگی پیامدهای ژئوپلیتیکی مهمی به همراه دارند.

از یک منظر این نخستین‌بار است که طالبان، نه بر مبنای هم‌سویی دینی یا ایدئولوژیک، بلکه بر پایه ملاحظات راهبردی، سیاسی و اقتصادی از سوی یک قدرت جهانی به رسمیت شناخته می شود؛ گامی مهم برای مشروعیت‌بخشی به حاکمیت این گروه.

از طرفی دیگر مساله عبور از گذشته مطرح است؛ گذشته‌ای پر از تنش. به بیانی بهتر شناسایی از سوی نماینده برجسته تمدن اسلاوی – منطقه‌ای که در گذشته روابطی خصمانه با افغانستان داشته، به‌ویژه در دوران شوروی – انجام شده است. با این‌حال، هر دو طرف نشان داده‌اند که قادرند گذشته را پشت سر گذاشته و با دیدگاه واقع‌گرایانه و مبتنی بر منافع متقابل به جلو حرکت کنند.

در نهایت باید به تغییر چارچوب بین‌المللی افغانستان اشاره کرد،  این اقدام ممکن است نگاه جهانی به افغانستان را از یک بحران امنیتی منطقه‌ای، به عنصری مهم در تنش‌های ژئوپلیتیکی شرق و غرب تغییر دهد. در حالی که قدرت‌های غربی همچنان از افغانستان فاصله می‌گیرند، به‌رسمیت شناختن طالبان توسط روسیه می‌تواند مسیر را برای شراکت‌های بیشتر میان کابل و پایتخت‌های شرقی هموار سازد.

چرا روسیه؟

روسیه از مدت‌ها پیش برای شناسایی طالبان برنامه‌ریزی کرده بود. در دسامبر ۲۰۲۴، رئیس‌جمهور روسیه فرمانی برای حذف نام طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی صادر کرد؛ تصمیمی که در آوریل ۲۰۲۵ توسط دیوان عالی تایید شد. در سوم ژوئیه، فرستاده طالبان «گل حسن» رسما وظایف خود را به‌عنوان سفیر آغاز کرد. تنها دو روز پیش از آن، «ضمیر کابلوف»، نماینده ویژه ریاست‌جمهوری روسیه در امور افغانستان، اعلام کرده بود که دور هفتم مذاکرات «قالب مسکو» در پاییز ۲۰۲۵ با حضور رسمی نمایندگان افغانستان برگزار خواهد شد؛ اظهاراتی که مقدمه‌ای آشکار برای آغاز فرآیند شناسایی رسمی بود.

به نوشته موسسه مطالعاتی ژئوپلتیکال مانیتور، در این میان عوامل موثر در تغییر رویکرد روسیه عبارت‌اند از:

1. نفوذ بیشتر در آسیای مرکزی: افغانستان برای روسیه بخشی جدایی‌ناپذیر از امنیت منطقه‌ای است، به‌ویژه با توجه به تحولات امنیتی در تاجیکستان.
2. مشارکت‌های گسترده‌تر نظامی-صنعتی: در ژوئیه ۲۰۲۵، روسیه صادرات تسلیحات به افغانستان را در چارچوب استراتژی ضدتروریسم خود کلید زد. از همین رو همکاری در این حوزه می‌تواند به مشارکت‌های گسترده‌تر نظامی-صنعتی منجر شود.
3. بازار صادراتی جدید: تجارت دوطرفه میان روسیه و افغانستان به ۱ میلیارد دلار رسیده و هدف ۳ میلیارد دلاری برای سال ۲۰۲۵ تعیین شده است. در «همایش بین‌المللی اقتصادی سن‌پترزبورگ» در ژوئن ۲۰۲۵، روسیه اعلام کرد که بازار کار خود را با تکیه بر متخصصان افغان گسترش خواهد داد.
4. چرخش به سمت جنوب جهانی: در پی تحریم‌های بین‌المللی، روسیه در حال چرخش به‌سمت بازارهای جنوب جهانی است.افغانستان در این مسیر، نقش یک کریدور ترانزیتی حیاتی را ایفا می‌کند. توافق‌نامه خط آهن ترانس-افغان با ازبکستان، در آوریل ۲۰۲۵، گواهی بر اهمیت راهبردی کابل در اتصال منطقه‌ای است.
5. رقابت با چین: چین یکی از نخستین کشورهایی بود که در فوریه ۲۰۲۴ اعتبارنامه نماینده طالبان را پذیرفت. شرکت‌های چینی مانند CAPEIC و MCC در استخراج نفت، مس و لیتیوم افغانستان پیشتاز هستند. موفقیت چین انگیزه‌ای برای افزایش تحرکات دیپلماتیک روسیه در افغانستان شده است.

آیا دومینویی در راه است؟

شناسایی طالبان توسط روسیه ممکن است سایر کشورها را به بازبینی موضع‌شان ترغیب کند. هرچند کشورهای معدودی همچون ازبکستان در تعاملات دیپلماتیک با کابل پیشتاز بوده‌اند، اما تاکنون اجماعی برای شناسایی جمعی طالبان شکل نگرفته است.

در همان روز شناسایی رسمی، رئیس‌جمهور ازبکستان برای نخستین بار با «عبدالغنی برادر» معاون نخست‌وزیر طالبان دیدار کرد. برادر که از جناح عمل‌گرای طالبان محسوب می‌شود، نماد واقع‌گرایی در ساختار حکمرانی این گروه است. با این‌حال، سیاست تاشکند همچنان مستقل باقی مانده و منافع ملی خاص خود را دنبال می‌کند.

در خصوص ایران، با توجه به درگیری‌های اخیر این کشور اسرائیل و مظنون‌بودن به همکاری برخی افغان‌ها با مأموران اسرائیلی، چشم‌انداز شناسایی طالبان بسیار ضعیف به‌نظر می‌رسد. ایران در ژوئن ۲۰۲۵ بیش از ۲۵۰ هزار افغان را اخراج کرد. پاکستان نیز با وجود روابط تاریخی با طالبان، هنوز در این باره سیاستی متزلزل دارد.

با این‌حال، نشست سه‌جانبه اخیر در پکن میان وزرای خارجه افغانستان، چین و پاکستان، نشانه‌هایی از بهبود روابط را آشکار کرده که در کنار اقدام روسیه، می‌تواند مقدمات شناسایی رسمی را فراهم آورد. چین مستقل از سیاست‌های روسیه عمل می‌کند. تمرکز پکن بر افغانستان در چارچوب طرح «کمربند و جاده» (BRI) و پروژه اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) تعریف می‌شود. احتمالا موضوع افغانستان در اجلاس آینده سازمان همکاری شانگهای (SCO) در تیانجین، مورد توجه ویژه قرار گیرد. شناسایی طالبان توسط چین می‌تواند موجی از شناسایی در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای به دنبال داشته باشد.

کنش و واکنش‌های بازیگران قلب آسیا

قزاقستان پیشتر طالبان را از فهرست گروه‌های تروریستی حذف کرده و مقامات این کشور چندین دیدار سطح بالا با کابل داشته‌اند. موانع خاصی برای شناسایی رسمی دیده نمی‌شود. تاجیکستان نیز با وجود مواضع سرد اولیه، امروز در تلاش است تا روابط را بهبود بخشد، در این زمینه نیز نشانه های مثبتی دیده می‌شود. همزمان بلاروس به‌عنوان نزدیک‌ترین متحد روسیه، احتمالا به زودی از مسکو پیروی خواهد کرد. هرچند این شناسایی تاثیر عمیقی بر روابط دوطرفه نخواهد داشت، اما در جهت تقویت موضع روسیه موثر خواهد بود.

در نهایت باید گفت تصمیم روسیه برای به‌رسمیت شناختن طالبان، می‌تواند آغازی بر فصل جدیدی از تعاملات بین‌المللی با افغانستان باشد. از یک‌سو، این اقدام ممکن است فرآیند نرمال‌سازی حکومت طالبان را تسریع کند و از سوی دیگر، رقابت قدرت‌ها را در عرصه ژئوپلیتیکی افغانستان تشدید نماید.

شایان توجه است که طالبان، بدون اتکا به هم‌پیمانان یا کشورهای همسایه، موفق شده از یک قدرت جهانی تاییده سیاسی بگیرد. این نشان از بلوغ نسبی در مسیر دولت‌سازی و سیاست خارجی طالبان دارد. اجلاس آینده سازمان همکاری شانگهای در تیانجین، به احتمال زیاد، نقطه عطفی در مسیر دیپلماسی طالبان خواهد بود.