جذب سالانه فقط 4 متخصص سالمندی پاسخگوی موج سالمندان نیست

به گزارش تجارت نیوز، احمد دلبری روز سه شنبه افزود: واقعیت این است که طب سالمندی در ایران هنوز یک حوزه نوپا محسوب می‌شود و به رغم تلاش‌های اولیه، به هیچ وجه به جایگاه لازم در نظام سلامت نرسیده است، ما در شرایطی هستیم که جمعیت سالمندان به سرعت در حال افزایش است، تا سال ۱۴۳۰ حدود یک‌ سوم جمعیت ایران را سالمندان تشکیل خواهند داد، اما زیرساخت‌های علمی و درمانی ما هنوز برای این تحول آمادگی ندارد.

وی در پاسخ به این سئوال که آیا اقداماتی برای تربیت متخصصان طب سالمندی انجام شده است، گفت: اقداماتی در حد بسیار محدود انجام شده است، نخستین دوره‌ رسمی ‌تخصص طب سالمندی از سال ۱۳۹۱ در دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و ایران راه‌اندازی شد، اما متأسفانه پذیرش دانشجو در این رشته متوقف شد و در حال حاضر فقط ۲۳ نفر متخصص طب سالمندی در کشور داریم، این رقم بسیار کمتر از نیاز واقعی کشور است.

علت توقف تربیت متخصصان طب سالمندی چیست؟

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور در پاسخ به اینکه علت توقف تربیت متخصصان طب سالمندی چیست، گفت: توقف تربیت متخصصان طب سالمندی در ایران بیشتر از آن‌که دلایل علمی یا ساختاری داشته باشد، ریشه در تعارض منافع داشت، متأسفانه در زمان راه‌اندازی این رشته، برخی از متخصصان داخلی که تعداد زیادی هم هستند، به‌ شدت با ادامه تربیت نیروی انسانی در این حوزه مخالفت کردند، آنها معتقد بودند که با وجود تخصص داخلی، دیگر نیازی به طب سالمندی نیست و این اعتراضات به‌ شکلی جدی به وزارت بهداشت منتقل شد.

تا سال ۱۴۳۰ حدود یک‌سوم جمعیت ایران را سالمندان تشکیل خواهند داددلبری افزود: در نتیجه، وزیر وقت که با فشار این گروه گسترده مواجه بود، نتوانست در برابر این تعارض منافع مقاومت کند و به‌ ناچار روند پذیرش دانشجو در این رشته متوقف شد، این در حالی است که طب سالمندی یک رشته مستقل، شناخته‌ شده و دارای پیشینه علمی قوی در دنیا است، همان‌طور که جامعه به متخصص کودکان نیاز دارد قطعا به متخصص سالمندان هم نیاز دارد زیرا سالمندان نیازهای خاص، پیچیده و چندوجهی دارند که از محدوده تخصص داخلی فراتر می‌رود.

رئیس مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تاکید کرد: ادامه مسیر تربیت متخصصان طب سالمندی، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی است، آینده جمعیتی کشور ما به‌گونه‌ای است که اگر امروز برای آن برنامه‌ریزی نکنیم، فردا با بحرانی جدی در نظام سلامت و مراقبت سالمندان مواجه خواهیم شد.

سالمندان پشت در نظام سلامت

رئیس انجمن علمی طب سالمندان ایران در پاسخ به اینکه آیا تلاش‌هایی برای از سرگیری تربیت متخصصان طب سالمندی انجام شده است، گفت: پس از سال‌ها توقف، پیگیری‌های بسیار گسترده‌ای توسط انجمن علمی طب سالمندان ایران انجام شد، این انجمن با رایزنی‌های مکرر از طریق مجلس شورای اسلامی، سازمان نظام پزشکی، شورای آموزش پزشکی تخصصی و جلسات متعدد با وزارت بهداشت، بارها بر ضرورت احیای این رشته تأکید کرد.

دلبری افزود: در نهایت، این تلاش‌ها به ثمر نشست و تصمیم به راه‌اندازی مجدد دوره تخصصی طب سالمندی گرفته شد، اما با وجود این گام مثبت، متأسفانه باز هم شاهد عملکرد بسیار حداقلی هستیم، در حالی که ظرفیت دستیاری تخصصی در بسیاری از دانشگاه‌ها خالی مانده و کشور به شدت با کمبود متخصص سالمندی مواجه است، تنها سالانه چهار نفر در این رشته جذب می‌شوند، این عدد از ۲ سال پیش تاکنون تغییری نکرده و طبیعتاً با این روند، نمی‌توان پاسخگوی نیاز فزاینده جمعیت سالمند کشور بود.

تربیت چهار متخصص در سال، در برابر میلیون‌ها سالمند نیازمند خدمات تخصصی، نه‌تنها ناکافی بلکه هشداردهنده استوی تصریح کرد: تربیت چهار متخصص در سال، در برابر میلیون‌ها سالمند نیازمند خدمات تخصصی، نه‌تنها ناکافی بلکه هشداردهنده است، اگر سیاست‌گذاران حوزه سلامت به شکل جدی‌تر وارد میدان نشوند، در آینده‌ای نه‌چندان دور با بحران انسانی و درمانی در حوزه سالمندی روبرو خواهیم شد.

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور گفت: اگر بخواهیم با موج سالمندی آینده مواجه شویم، باید همین حالا تربیت متخصصان طب سالمندی را با جدیت از سر بگیریم، ظرفیت‌های آموزشی باید فعال شوند، تعرفه‌ها اصلاح شود و جایگاه این تخصص در نظام سلامت کشور ارتقا یابد، همچنین گسترش کلینیک‌های سالمندی و آموزش تیم‌های مراقبتی میان‌رشته‌ای باید در اولویت باشد، طب سالمندی یک تخصص صرفاً درمانی نیست، بلکه نگاهی جامع از پیشگیری گرفته تا توانبخشی و حمایت اجتماعی به کیفیت زندگی سالمندان دارد.

دلبری تاکید کرد: آینده نظام سلامت ایران به عملکرد ما در حوزه سالمندی گره خورده است، هرگونه تعلل امروز، بهای سنگینی در آینده خواهد داشت، اگر می‌خواهیم جامعه‌ای سالم و با کرامت داشته باشیم، باید از امروز با علم، تخصص و سیاست‌گذاری هوشمندانه، برای سالمندی مردممان برنامه‌ریزی کنیم.

فاصله زیاد ایران با استانداردهای جهانی در حوزه طب سالمندی

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور درباره اینکه ایران در زمینه تربیت متخصصان طب سالمندی تا چه اندازه با استانداردهای جهانی فاصله دارد و آیا کشورهای پیشرفته هم با کمبود متخصص مواجه‌ هستند یا صرفا مشکل مختص ما است، گفت: اگر بخواهیم صادقانه و دقیق پاسخ دهیم، باید بگوییم که فاصله ایران با استانداردهای جهانی در حوزه طب سالمندی هم از نظر تعداد متخصصان و ظرفیت آموزشی و هم از نظر ساختار نهادی و حمایت سیاستی بسیار زیاد است.

دلبری خاطرنشان کرد: در حال حاضر، ما در ایران فقط ۲۳ متخصص طب سالمندان داریم و در ۲ سال اخیر، سالانه فقط چهار نفر در این رشته پذیرش شده‌اند، این در حالی‌ است که کشورهای توسعه‌ یافته با وجود اینکه سال‌هاست به شکل علمی و نظامند در این حوزه کار می‌کنند، همچنان نگران کمبود نیروی انسانی‌ هستند چه برسد به ما که تازه در آغاز راه هستیم.

وی خاطرنشان کرد: به طور مثال آمریکا بیش از هفت هزار متخصص دارای مدرک رسمی پزشکی سالمندان ( geriatrics ) دارد و در عین حال، هشدار داده که برای پاسخ به نیازهای جمعیت سالمند خود، تا پایان این دهه به حداقل ۳۰ هزار نفر نیاز دارد، سوئد که از دهه ۶۰ میلادی به صورت رسمی این تخصص را بنیان گذاشته، سالانه حدود ۳۰ تا ۴۰ متخصص سالمندی برای ۲ میلیون نفر جمعیت سالمندان خود تربیت می‌کند و هم‌اکنون بیش از ۴۵۰ متخصص فعال دارد، آموزش آن‌ها ترکیبی از پزشکی داخلی، توان‌بخشی، روان‌پزشکی سالمندان و مراقبت‌های حمایتی است.

دلبری اضافه کرد: ژاپن به‌عنوان سالمندترین کشور دنیا، بیش از ۱۸۰۰ متخصص دارای گواهی رسمی طب سالمندان دارد و سیستم سلامت آن برای سالمندان از پایه بازطراحی شده است.

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور تصریح کرد: در مقابل، ما در ایران نه‌تنها با کمبود شدید متخصص مواجه‌ایم، بلکه حتی چارچوب اجرایی روشنی برای توسعه این رشته نداریم، متأسفانه برخی تعارض‌های منافع، مخالفت‌هایی که از سوی برخی متخصصان داخلی صورت گرفت و نبود اراده منسجم مدیریتی باعث شده این رشته به حاشیه رانده شود؛ در حالی که آینده نظام سلامت ایران، به‌شدت به توان ما در مدیریت سالمندی وابسته است.

دلبری افزود: در یک جمله باید بگویم کشورهای پیشرفته با تمام امکانات و سابقه‌ علمی‌شان، به‌ درستی از طب سالمندی ترسیده‌اند و برنامه‌ریزی می‌کنند اما وزارت بهداشت و درمان هنوز از آن نترسیده‌ است.

چرا متخصص داخلی جایگزین متخصص سالمندان نیست؟

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور در پاسخ به اینکه آیا متخصصان داخلی می‌توانند جایگزین متخصص سالمندان شوند، گفت: این امر به دلایل نگاه فراتخصصی و جامع، سنجش جامعه بیماران، بهبود عملکرد بالینی و اقتصادی و هماهنگی مراقبت‌ها میسر نیست، در مورد نگاه فراتخصصی و جامع، پزشکان داخلی مهارت بالایی در تشخیص و درمان بیماری‌های عمومی دارند، اما طب سالمندان نیازمند نگاهی نیست که فقط بیماری را هدف قرار دهد، مطالعات معتبر نشان داده است که متخصصان سالمندان (geriatricians) عملکرد بهتری در ارزیابی جامع وضعیت بیمار سالمند، مدیریت داروها، سلامت روانی، عملکرد روزمره و هماهنگی تیم مراقبتی بین‌رشته‌ای دارند.

متخصص داخلی، گرچه تجربه عمومی مفیدی دارد، کاملا جایگزین متخصص طب سالمندان نیست.دلبری درباره سنجش جامع بیماران، افزود: کلید موفقیت در طب سالمندی ابزار «ارزیابی جامع سالمندی» (CGA) است که موارد جسمانی، شناختی، روانی و اجتماعی را مدنظر قرار می‌دهد، پروسه‌ای که متخصصین داخلی معمولاً آموزش یا دانش کافی برای انجام کامل آن را ندارند .

وی با اشاره به مولفه بهبود عملکرد بالینی و اقتصادی در متخصصان سالمند، گفت: یک تحقیق از دانشگاه پیتسبورگ نشان داد که وقتی پرستاران و پزشکان سالمندان بیمار سالمند را مدیریت می‌کنند، طول بستری کاهش می‌یابد، هزینه پایین‌تر است و نتایج بی‌ضرری برای بیماران حاصل می‌شود که این امر نشان می‌دهد که این تخصص، ارزش بالینی و اقتصادی قابل‌توجهی دارد.

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور درباره هماهنگی مراقبت‌ها نیز گفت: متخصصان سالمندان به دلیل آموزش سیستماتیک برای هماهنگی میان تیم‌های مراقبتی از جمله روانشناس، داروساز، مددکار اجتماعی و توانبخشی می‌توانند روند درمان را تسهیل و کیفیت زندگی بیماران سالمند را به‌ صورت چشمگیری ارتقا دهند.

دلبری تاکید کرد: متخصص داخلی، گرچه تجربه عمومی مفیدی دارد، اما کاملا جایگزین متخصص طب سالمندان نیست، دانش و مهارت ویژه‌ای برای مدیریت چندبیماری، کاهش داروهای اضافی، پیشگیری از سقوط، حمایت روانی – اجتماعی و همکاری تیمی نیاز است، اموری که تنها به‌واسطه‌ آموزش تخصصی و تجربه بالینی گسترده در رشته سالمندی به دست می‌آید.

وی افزود: اگر ایران می‌خواهد نظام مراقبت از سالمندانش را واقعاً تقویت کند، باید همان مسیر ساختاری، آموزشی و حمایتی را دنبال کند که کشورهای پیشرفته رفته‌اند؛ نه‌ فقط توسعه رشته داخلی، بلکه ایجاد و گسترش تخصص واقعی به‌صورت نظامند باید مد نظر باشد.

فقدان نظام مراقبتی مهمترین بحران جمعیت سالمند است

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور خاطرنشان کرد: در حال حاضر، جمعیت سالمندان بالای ۶۰ سال در ایران تقریبا ۱۰ میلیون نفر برآورد می‌شود که معادل بیش از ۱۱ درصد جمعیت کشور است و اگر روند فعلی ادامه یابد، تا سال ۱۴۳۰، این رقم به حدود ۳۰ میلیون نفر معادل ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت خواهد رسید.

دلبری با بیان اینکه از سال‌های پس از ۲۰۱۰ بحران سالمندی در ایران آغاز شد، افزود: زمانی که نرخ باروری به شدت کاهش و امید به زندگی افزایش یافت، این روند باعث شد جمعیت سالمندان وارد فاز هشدار شود، نقطه عطف نهایی در دهه ۱۴۱۰ است، زمانی که جمعیت سالمندان با گروه‌های سن پایین‌تر برابر خواهد شد و چالش‌های تأمین بهداشت، حمایت اجتماعی و اقتصادی نمایان می‌شود.

وی تصریح کرد: بدون تردید، مهم‌ترین بحران سالمندی در ایران، فقدان یک نظام منسجم و تخصص‌محور برای مراقبت و حمایت از جمعیت سالمند نه‌ فقط در حوزه درمان، بلکه در ابعاد روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است، ما در آستانه یک تغییر عمیق ساختار جمعیتی هستیم، بیش از ۱۰ میلیون ایرانی بالای ۶۰ سال داریم و این عدد در ۲۰ سال آینده سه برابر خواهد شد، این به آن معنا است که هرگونه غفلت امروز، فردا با بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و درمانی بزرگی همراه خواهد شد.

وی گفت: کمبود شدید متخصصان طب سالمندان و نبود مراقبت‌های تخصصی و فردمحور برای سالمندان چندبیمار، عدم آمادگی ساختارهای بیمه و نظام سلامت برای مدیریت بیماری‌های مزمن، مراقبت در منزل و خدمات حمایتی طولانی‌مدت، افزایش تنهایی، افسردگی و فقر سالمندان به دلیل فروپاشی تدریجی ساختار سنتی خانواده و کاهش منابع اجتماعی حمایتی، نبود زیرساخت‌های شهری و خدمات عمومی مناسب سالمندان مانند حمل‌ونقل، فضاهای عمومی، خدمات دیجیتال و حتی مسکن و فقدان برنامه‌ریزی برای سالمندی فعال و سالم از جمله بحران‌های کلیدی سالمندی در ایران است که فقدان برنامه‌ریزی برای سالمندی فعال و سالم به معنای سالمندی نه به‌عنوان پایان کار، بلکه فرصتی برای مشارکت، انتقال تجربه و کیفیت زندگی است.

راهکار چیست؟

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور، توسعه تخصص طب سالمندی و مراقبت‌های بین‌رشته‌ای، طراحی یک نظام مراقبت طولانی‌مدت (Long-Term Care) ، ایجاد شهرهای دوستدار سالمند و خدمات اجتماعی، توانمندسازی خانواده‌ها، مراقبین و مشارکت سالمندان در جامعه را از راهکارهای مقابله با بحران سالمندی عنوان کرد و گفت: باید تربیت متخصص طب سالمندی را اولویت ملی قرار داد، پزشکان داخلی و عمومی به‌تنهایی پاسخگوی نیازهای پیچیده سالمندان نیستند، همچنین همکاری با روانپزشک، مددکار اجتماعی، فیزیوتراپیست و تیم سلامت روان ضرورت دارد.

هنوز فرصت داریم که از سالمندی، یک بحران نسازیم. تصمیم‌های امروز ما تعیین می‌کنند آیا با یک جمعیت سالمند ناتوان مواجه خواهیم شد یا با نسلی از سالمندان توانمند و باوقار. آینده، همین امروز نوشته می‌شود.دلبری درباره طراحی یک نظام مراقبت طولانی‌ مدت (Long-Term Care)، افزود: کشور به شبکه‌ای از خدمات حمایتی، مراقبت در منزل، پرستاری شبانه‌روزی و مراقبت ترکیبی نیاز دارد، این نظام باید توسط دولت، بیمه‌ها و بخش خصوصی طراحی، اجرا و نظارت شود.

وی با تاکید بر ضرورت ایجاد شهرهای دوستدار سالمند و خدمات اجتماعی، گفت: زیرساخت‌های شهری، حمل‌ونقل، بانک‌ها، ادارات و محیط‌های عمومی باید متناسب با نیازهای سالمندان طراحی شوند، ایجاد «شهرهای دوستدار سالمند» نباید فقط شعار باشد.

وی با اشاره به توانمندسازی خانواده‌ها و مراقبین، افزود: ارائه آموزش‌های حرفه‌ای و انگیزه‌ساز به خانواده‌ها و مراقبین، کمک می‌کند سالمندان در خانه و جامعه بمانند، نه در حاشیه، این آموزش باید بخشی از سیاست ملی سلامت باشد.

مشاور عالی سالمندان سازمان بهزیستی کشور درباره مشارکت سالمندان در جامعه گفت: سالمندی نباید مترادف با انزوا باشد، باید شرایطی فراهم شود تا سالمندان فعال، مفید و معنادار در عرصه آموزش، مشاوره، رسانه، کار داوطلبانه و حتی کارآفرینی باقی بمانند.

دلبری تاکید کرد: ما هنوز فرصت داریم که از سالمندی، یک بحران نسازیم، تصمیم‌های امروز ما تعیین می‌کنند آیا با یک جمعیت سالمند ناتوان مواجه خواهیم شد یا با نسلی از سالمندان توانمند و باوقار، آینده، همین امروز نوشته می‌شود.