روایتی از باشگاه انگل‌ها / چگونه عدالت نژادی در آفریقای جنوبی به اهرمی برای انحصار نخبگان تبدیل شد؟

به گزارش تجارت نیوز، پس از پایان آپارتاید، آفریقای جنوبی برای جبران نابرابری نژادی بسیار تلاش کرد. در مرکز این تلاش‌ها، «توانمندسازی اقتصادی سیاهان» یا BEE قرار دارد، مجموعه‌ای از سیاست‌ها که در عمل شرکت‌ها را ملزم می‌کند تا دارایی‌ها را با تخفیف به سرمایه‌گذاران سیاه‌پوست بفروشند، مدیران سیاه بیشتری استخدام کنند و از تامین‌کنندگان سیاه خرید بیشتری انجام دهند. اما برنامه اصلی کنگره ملی آفریقا (ANC)، حزبی که از سال ۱۹۹۴ اداره کشور را بر عهده داشته، هم‌اکنون بیش از همیشه محل سوال است.

موج‌سواری اقلیت‌ها

دولت ترامپ BEE را به عنوان دلیلی برای اعمال تعرفه ۳۰ درصدی بر این کشور قلمداد می‌کند. در داخل آفریقای جنوبی نیز نگرانی زیادی وجود دارد که این سیاست‌ها، اگرچه ممکن است در ابتدا ضروری بوده باشند، دیگر مناسب اهداف فعلی BEE نیستند. این سیاست‌ها اصولا به نفع یک اقلیت کوچک سیاه‌پوست بوده و در عین حال رشد اقتصادی را محدود و ثبات اجتماعی را که قرار بود تقویت کند، تضعیف کرده است.

BEE توسط بزرگ‌ترین شرکت‌های چندملیتی آفریقای جنوبی طراحی شد، شش شرکت از این گروه در اوایل دهه ۱۹۹۰، ۸۶ درصد ارزش بورس اوراق بهادار ژوهانسبورگ را در اختیار داشتند. اما برای متقاعد کردن ANC که تاکنون به ملی‌سازی اقتصاد متعهد بود، مزایای سرمایه‌داری به سرمایه‌گذاران سیاه نیاز داشتند. بنابراین، آنها سهام یا واحدهای ارزان قیمت را به مقام‌های ارشد ANC مانند سیریل رامافوسا (رئیس‌جمهور فعلی آفریقای جنوبی) فروختند. پاسخ ANC به انتقاد از این سیاست به عنوان توطئه علیه نخبگان و در قالب «قانون توانمندسازی اقتصادی سیاهان با پایه گسترده» تعریف شد و در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید. این قانون، شرکتی پراکنده را در چارچوب یک سیستم قانونی وسیع تعریف کرد.

فرصت‌سازی برای الیت‌ها!

امروزه BEE تلاش کرده شکلی از اقدامات مثبت «بازی‌سازی شده» را ترسیم کند. در همین راستا هرکدام از شرکت‌ها به واسطه پنج گزاره امتیاز دریافت می‌کنند: مالکیت (داشتن سهامداران سیاه)، مدیریت (داشتن کارکنان ارشد سیاه)، توسعه مهارت‌ها، توسعه اجتماعی-اقتصادی (خیریه) و توسعه کسب‌وکار و تامین‌کننده (خرید از شرکت‌های متعلق به سیاهان). شرکت‌هایی که امتیاز پایینی داشته باشند، برای دریافت قراردادها و مجوزهای دولتی یا جذب شرکای تجاری مشکل خواهند داشت. در همین راستا دیردر میچل فعال در شرکت Honeycomb در این باره گفت: «رتبه BEE در ۹۰ درصد موارد موفقیت شما در کسب‌وکار را تعیین می‌کند.»

این در حالی است که همزمان حامیان BEE آن را منبع هماهنگی می‌دانند. به گفته تشدیسو ماتونا، رئیس نهاد نظارت بر BEE «اگر وضعیت پیش از دموکراسی را حفظ کرده بودیم، آفریقای جنوبی در مقطعی درگیر فروپاشی می‌شد.» او استدلال کرد که این سیاست همچنین باعث رشد طبقه متوسط سیاه‌پوستان شده است.

ادعای اول مبتنی بر یک فرضیه غیرقابل اثبات است. آفریقای جنوبی با یکی از بالاترین نرخ‌های قتل در جهان و ناآرامی‌های دوره‌ای، به‌سختی می‌تواند آرام تلقی شود. نابرابری که با شاخص جینی اندازه‌گیری می‌شود، امروز بالاتر از سال ۱۹۹۴ است. بخشی از این فرایند به دلیل افزایش نابرابری در میان سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی است. یک مطالعه نشان می‌دهد درآمد ناخالص ۱۰ درصد بالای سیاه‌پوستان بین سال‌های ۱۹۹۳ تا ۲۰۱۹ سه برابر شده، در حالی که درآمد ۵۰ درصد کاهش یافته است. این وضعیت ناشی از بیکاری پایدار است — کمتر از ۴۰ درصد سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی در سن کار شاغل رسمی هستند – که ناشی از رشد اقتصادی کند است.

ردپای نژادپرسی در میان اصلاح‌طلبان

برآوردهای «بسیار بسیار محافظه‌کارانه» ویلیام گومده، استاد دانشگاه که در دهه ۲۰۰۰ روی BEE کار کرده، نشان می‌دهد که بیش از ۱ تریلیون راند (۵۶ میلیارد دلار) دارایی ممکن است به کمتر از ۱۰۰ نفر منتقل شده باشد. اصلی‌ترین بهره‌برداران، نخبگان سیاسی متصل و تسهیل‌کنندگان (اکثر سفیدپوست) هستند که سهم بزرگی دریافت کردند. یک بانکدار می‌گوید «انتقال کاغذی» ۲۵ درصد از سهام یک شرکت معمولاً پس از پرداخت هزینه‌ها و وام‌ها، تنها ۸ درصد ارزش دارد. گومده BEE را «یکی از پرهزینه‌ترین، بی‌اثرترین و اتلافی‌ترین استراتژی‌های بازتوزیع در هر جامعه پس از استعمار» می‌داند.»

حال سوال این است آیا BEE طبقه متوسط سیاه ایجاد کرده است؟ تعداد شرکت‌های متعلق به سیاهان بین سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۱۹ دو برابر شده، اما ممکن است این رقم بدون BEE هم اتفاق می‌افتاد. رشد اشتغال سیاه‌پوستان در بخش دولتی اهمیت بیشتری داشته است. امروز ۷۵ درصد مدیران ارشد در استخدام دولت سیاه‌پوست هستند (تقریباً برابر با ۸۲ درصد جمعیت که سیاه هستند)، در حالی که این رقم در بخش خصوصی ۱۵ درصد است. این می‌تواند مدرکی از نژادپرستی پایدار یا اثرات باقی‌مانده نظام آموزشی دوران آپارتاید بر مهارت‌های سیاه‌پوستان باشد.

اندیشکده بنیاد بازار آزاد در ژوئن برآورد کرد که هزینه سالانه شرکت‌ها برای رعایت BEE بین ۱۴۵ تا ۲۹۰ میلیارد راند است که معادل ۲ درصد تا ۴ درصد تولید ناخالص داخلی است. اگرچه می‌توان با روش‌شناسی به چالش پرداخت، اما BEE قطعا هزینه‌هایی به شرکت‌ها تحمیل می‌کند و انگیزه‌های معکوس ایجاد خواهد کرد.

شرکت‌ها برای حداکثر امتیاز، از کسب‌وکارهای متعلق به سیاه‌پوستان خرید می‌کنند. به گفته میچل این اغلب به معنی «سه نفر در زنجیره تامین به جای دو نفر» است،. طبق برآورد موسسه روابط نژادی، یک اندیشکده دولتی می‌تواند ۲۵ درصد بیشتر از هزینه پرداخت کند اگر کالا یا خدمات از تامین‌کنندگان سیاه باشد. از همین رو حق بیمه‌های BEE به بدهی‌های عمومی در حال افزایش افزوده می‌شود و قوانین خرید، بهانه‌ای برای واگذاری قراردادها به آشنایان فراهم می‌کند.

BEE با «تمرکز بر ورودی‌ها» گرفتار است، جایی که امتیازها برای هزینه‌ها داده می‌شود، نه نتایج. شرکت‌ها می‌توانند با پرداخت هزینه دوره‌هایی که هرگز کامل نمی‌شوند، امتیاز کسب کنند. این منجر به شکل‌گیری یک «صنعت کوچک» از افرادی شده که در چندین طرح آموزشی به نام «کارآموزی» ثبت‌نام می‌کنند اما هیچ‌کدام را تکمیل نمی‌کنند. تنها شرکت‌هایی با حداقل ۵۰ کارمند باید به سهمیه‌های نژادی پایبند باشند. بنابراین شرکت‌ها از رشد خود می‌گذرند یا به واحدهای کوچک‌تر تقسیم می‌شوند.

برخی شرکت‌ها سعی می‌کنند BEE را با «نمایش جعلی» دور بزنند. در ساده‌ترین شکل، این گزاره زمانی رخ می‌دهد که یک شرکت سیاه‌پوست آفریقای جنوبی— مثلاً راننده شرکت — را به عنوان شریک BEE روی کاغذ معرفی می‌کند، در حالی که بهره چندانی نمی‌برد. ماتونا می‌گوید کمیسیون او از سال ۲۰۱۷ بیش از ۱۳۰۰ شکایت درباره این مساله دریافت کرده است.

باشگاه انگلی

شرکت‌های خارجی می‌توانند با استفاده از برنامه‌های «معادل سهام» از الزامات مالکیت BEE معاف شوند. مایکروسافت، برای مثال، استارت‌آپ‌های محلی را تامین مالی کرد. همزمان استارلینک، شرکت اینترنت ماهواره‌ای ایلان ماسک، ممکن است بتواند توافق مشابهی داشته باشد. اما این‌ها هنوز هزینه‌های اضافی برای شرکت‌ها هستند که می‌توانستند در جاهای دیگر سرمایه‌گذاری کنند و به کم‌تحرکی اقتصاد آفریقای جنوبی بیافزایند. نرخ ورود و خروج شرکت‌ها در اقتصاد، یک سوم کشورهای با درآمد متوسط دیگر است. صندوق بین‌المللی پول این کشور را در فهرست ۴۹ کشور برای سهولت کسب‌وکار، در رتبه آخر قرار داده است.

مئولِتسی مبکی، تحلیلگر قتصادی در این باره گفت BEE یک «باشگاه انگلی» از سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی ایجاد کرده است که (با استثناهایی) از گرفتن سهم خود از شرکت‌های موجود راضی هستند تا اینکه شرکت‌های خود را بسازند. تشپو مهلول، یکی از ثروتمندترین افراد آفریقای جنوبی، از تحول حمایت می‌کند اما نگران است که BEE بتواند موفقیت سیاهان را با یک علامت ستاره‌دار مشخص کند.

نظرسنجی اخیر توسط Ipsos نشان داد که ۴۴ درصد مردمان آفریقای جنوبی‌ می‌خواهند BEE ادامه یابد. حدود ۳۶ درصد می‌گویند باید پایان یابد و ۲۰ درصد مطمئن نیستند. کسانی که می‌گویند این سیاست رشد اقتصادی را کند می‌کند، دو برابر کسانی هستند که می‌گویند این نهاد باید گسترش یابد. اکثریت معتقدند که BEE منسوخ و تفرقه‌آمیزاست. نظرسنجی بنیاد تحقیقات اجتماعی نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد معتقدند دولت‌ها باید بهترین افراد را استخدام و ارزان‌ترین کالاها را خریداری کنند، بدون توجه به نژاد.

با وجود فشارهای دولت ترامپ و اصلی‌ترین شریک ائتلافی‌اش، اتحاد دموکراتیک لیبرال، ANC همچنان به BEE پایبند است. در واقع، راه‌حل آن‌ها برای مشکلات سیاست، کنترل بیشتر دولت است. این حزب می‌خواهد یک «صندوق تحول دولتی» ایجاد کند که توسط شرکت‌ها تامین مالی شود. تغییرات تصویب‌شده امسال سهمیه‌ها را سخت‌تر کرده است.

از همین رو رامافوسا استدلال می‌کند که BEE فقط یک انتخاب سیاستی نیست بلکه یک الزام قانونی است. به باور او «این تصور غلط است که باید بین رشد و تحول انتخاب کنیم.» اما واقعیت این است که بیش از ۳۰ سال پس از آپارتاید، کشور او از هر دوی این‌ها به‌اندازه کافی برخوردار نیست.