سرریز دانش چیست و چرا باید از آن بدانیم؟

ظرف ذهن خود را آماده کنید

سر کلاس نشسته بودم که استاد این جمله را گفت. «با استفاده از سرریز دانش می‌توان به تفکرات جدید و نوآوری رسید». کلیات رو متوجه می‌شدم اما یک مشکل داشتم. سرریز دانش (knowledge spillovers). عبارت جالبی بود اما به‌طور دقیق نمی‌دانستم به چه معنا است. پیش خودم فکر کردم زمانی که فردی علمش زیاد می‌شود، مطالب در ظرف مغزش جا نمی‌گیرد. اطلاعات قدیمی جای خود را به اطلاعات جدید می‌دهد و از بین می‌روند. خنده‌ام گرفت و گفتم «مگر می‌شود؟»
تصمیم گرفتم از بقیه دوستانم بپرسم .

بعد از کلاس از دوستم پرسیدم: «تو می‌دونی سرریز دانش چیه؟» دوستم پاسخ داد: شاید منظور این است که اگر به‌یک‌باره اطلاعاتی دریافت کنیم، حجم اطلاعاتمان زیاد می‌شود و مغرمان پر می‌شود.

همان موقع یکی دیگر از دوستان در بحث ما مشارکت کرد. او گفت: به نظر من هر چیزی که هست، پای چند نفر در میان است.
همین‌طور که مشغول تبادل اطلاعات اندک خودمان بودیم، صدایی شنیدیم. « همین کاری که الان انجام می‌دهید، سرریز دانش است.»
استاد گفت: با توجه به صحبت‌های خودتان توضیح می‌دهم.
اگر برای هر موضوع ظرفی در نظر بگیریم، اطلاعات ما در حال پر کردن آن ظرف است. هرچه تعداد افراد بیشتر باشد، ظرف هم پُرتر می‌شود. ممکن است هرکدام از شما اطلاعاتی در مورد موضوعی داشته باشید. با مطرح کردن آن، هر فرد از اطلاعات دیگران بهره‌مند می‌شود.

سرریز دانش، نه طوفان فکری

طوفان فکری (Brain Storm) به این صورت است که برای حل یک مسئله گروهی از چند نفر تشکیل می‌شود. هر شخص ایده‌های خود را مطرح می‌کند و افراد دیگر از آن ایده بهره می‌گیرد و راه‌حل خود را ارائه می‌کنند. در آخر نیز با توجه به نظر افراد بهترین ایده انتخاب و پاسخی برای مسئله پیدا می‌شود.

در سرریز دانش، افراد در بیشتر مواقع به تبادل اطلاعات و ایده‌های غیررقابتی (ایده‌ای که با بیان آن فرد دیگری از آن سوءاستفاده کند) درباره موضوعی می‌پردازند. در سرریز دانش به‌دنبال یافتن راه حل نیستیم اما در طوفان فکری برای یافتن پاسخ تلاش می‌کنیم. برخلاف طوفان فکری که با برنامه‌ریزی جلسه‌ای تشکیل می‌شود، سرریز دانش به‌طور ناخواسته شکل می‌گیرد.

آیا سرریز دانش واقعا کار می‌کند؟

اگر بخواهیم نمونه‌ای در واقعیت داشته باشیم، می‌توانیم به صنایع متمرکز اشاره کنیم. صنایع متمرکز یعنی گروهی از بنگاه‌های یک صنعت که در یک منطقه مشخص فعالیت می‌کنند. هدف از به‌وجود آوردن صنایع متمرکز، بهره‌مندی از مزیت سرریز دانش است.
صنایع تکنولوژیکی آمریکا نمونه‌ای از صنایع متمرکز است. منطقه‌ سیلیکون ولی (Silicon Valley) در کالیفرنیا محل تجمع بیش از 100 بنگاه حوزه فناوری است. زمانی که افراد از سازمان‌های خود خارج می‌شوند با دیگر فعالان این حوزه برمی‌خورند و با یک احوال‌پرسی ساده به‌صورت ناخودآگاه به تبادل اطلاعات می‌پردازند. سرریز دانش از طریق جابه‌جایی نیروی کار متخصص، ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و تعاملات غیررسمی کارکنان با یکدیگر تاثیر مثبت دارد.