علی کرمی 
چرا سیاست‌گذاری‌های فعلی از واقعیت فاصله دارند؟
آیا تابه‌حال فکر کرده‌اید که هر کدام از سیاست‌های ارگان‌های دولتی یا خیریه، بر چه اساسی شکل گرفته‌اند؟ برای مثال وقتی روپوش رایگان مدرسه به مناطق فقیر ارائه می‌شود، آیا این کار واقعا بر کیفیت وضعیت آموزشی آنها تاثیرگذار خواهد بود؟ یا اینکه بودجه آن باید صرف سیاست متفاوتی می‌شد؟ در چند دهه اخیر، بسیاری
آیا تابه‌حال فکر کرده‌اید که هر کدام از سیاست‌های ارگان‌های دولتی یا خیریه، بر چه اساسی شکل گرفته‌اند؟ برای مثال وقتی روپوش رایگان مدرسه به مناطق فقیر ارائه می‌شود، آیا این کار واقعا بر کیفیت وضعیت آموزشی آنها تاثیرگذار خواهد بود؟ یا اینکه بودجه آن باید صرف سیاست متفاوتی می‌شد؟
در چند دهه اخیر، بسیاری از پیش‌فرض‌های سیاست‌گذاری‌ها مورد نقد قرار گرفته‌اند، از این لحاظ که چه داده‌ها و تحقیقاتی اثر گذاری آن را قبل از انجام آن بررسی می‌کنند. در شرایط فعلی کشور، تعداد زیادی از سیاست‌های دولتی بدون هیچ نوع شفافیت در تحقیقات انجام شده برای اثرگذاری آنها اجرا می‌شوند. در این مقاله قصد داریم تا اهمیت تحقیقات در این زمینه‌ها را بررسی کرده و یکی از مهم‌ترین روش‌های آن را بیان کنیم.
تحقیقات به دور از واقعیت‌ها
همانطور که در مقدمه مقاله اشاره شد، شفافیت کافی در زمینه تحقیقات انجام شده برای سیاست‌های دولتی وجود ندارد، و بنده نمی‌توانم در ارتباط با آنها نظری بدهم. اما می‌توانیم به زیرساخت‌های لازم برای این نوع تحقیقات و نتایج این سیاست‌ها نگاه کنیم.
می‌توانیم برای بررسی این معضل، با یک مثال پیش برویم و عواملی را که در ادامه ذکر می‌شوند با توجه به آن مثال توضیح دهیم. فرض کنید که هدف از تحقیقات، پیدا کردن یک سیاست موثر برای بهبود شرایط ترافیکی و آلودگی تهران باشد. در این شرایط، دولت به سیاست طرح‌های ترافیکی و تعطیل کردن مدارس برای کاهش آلودگی متوسل می‌شود. حال چه مدرکی دال بر اثرگذاری آنها وجود دارد؟ آیا صرفا این تصمیمات از روی فرض‌های ذهنی و منطق سیاست‌گذاران شکل می‌گیرند؟
به‌طورقطع تصمیمات مربوط به این سیاست‌ها نباید این‌گونه شکل بگیرند و به‌جای آن، باید تحقیقات استاندارد و پیشرفته در محیط‌های دانشگاهی برای یافتن سیاست‌های مناسب و بهینه انجام شود. اما در حال حاضر، به دلایلی که مطرح خواهیم کرد، نمی‌توان انتظار چنین تصمیم‌گیری‌هایی را داشت.
در قدم اول، اگر خود شما تجربه کار تحقیقاتی یا نوشتن پایان‌نامه داشته باشید، می‌دانید که تنها در زمینه‌های مشخص و بسیاری محدودی به داده‌های کافی دسترسی دارید. خود این عامل، باعث می‌شود تا تعیین اثرگذاری یک سیاست پیشنهادی و آینده آن بسیار دشوار شود؛ در حال حاضر، به علت نبود زیرساخت‌های مناسب، دسترسی به حجم زیاد داده‌ها بسیار محدود بوده و به همین علت جامعه دانشگاهی توانایی ایجاد تحقیقات کاربردی برای حل مشکلات امروزه را ندارد. اما این تنها عامل ضعف در کاربردی بودن تحقیقات نیست.
از طرف دیگر، حتی با فرض اینکه دسترسی کافی به داده وجود داشته باشد، نمی‌توان انتظار نتایج محکم و دقیق را صرفا از چند مدل اقتصادسنجی داشت؛ چرا که در واقعیت، ممکن است بی‌نهایت عوامل موثر وجود داشته باشد که محققان از آن بی‌خبر باشند، یا توانایی مدل‌سازی آن وجود نداشته باشد. این نوع از تحقیقات آکادمیک که صرفا با تعدادی از داده‌های آنلاین و استفاده از مدل‌های همگانی اقتصاد انجام می‌شود، به‌شدت از واقعیت دور است و نمی‌توان انتظار دریافت مشاهدات دقیق یا استفاده از آنها برای سیاست‌گذاری را داشت.
نتیجه ترکیب این دو مشکل، تعداد بی‌نهایت از مقالات دانشگاهی است که نتیجه‌گیری آنها صرفا همانند کتاب‌های درسی و دارای فرض‌هایی کاملا مغایر با شرایط فعلی کشور هستند. البته این حرف تا حدی کلی‌نگری است و عوامل دیگری نیز بر عدم وجود مقاله‌های کاربردی اثرگذار بوده‌اند. اما نکته‌ای که قصد بیان آن را دارم این است که در شرایط فعلی، می‌توان از نوع دیگری تحقیقات بهره برد که در دهه‌های اخیر بسیار موردتوجه قرارگرفته است و می‌توان به کمک آن بر بسیاری از موانع ذکرشده غلبه کرد.
آزمایش کنترل‌شده تصادفی یا RCT چیست؟
آزمایش‌های کنترل‌شده تصادفی، نوعی از آزمایش‌ها هستند که هدف آنها کاهش سوگیری در هنگام بررسی اثرگذاری سیاست‌ها و راه‌حل‌های مختلف است. تا چند دهه گذشته، از این نوع آزمایش‌ها تنها در عرصه دارویی و پزشکی استفاده می‌شد؛ برای مثال، برای سنجش اثرگذاری یک داروی ضدافسردگی افراد شرکت‌کننده در آزمایش به چند گروه تقسیم می‌شدند.
افراد هر گروه به‌صورت کاملا اتفاقی انتخاب‌شده تا هیچ‌گونه گروه‌بندی سازمانی با توجه به سوگیری برگزارکنندگان صورت نگیرد. در مرحله بعدی، به افراد گروه اول داروی مدنظر داده می‌شد و به افراد گروه دوم، تنها قرص شکر (بدون اینکه به آنها اطلاع داده شود) داده می‌شد تا اثرات روانی ناشی از مصرف قرص به‌صورت جداگانه بررسی شود. درنهایت گروه سومی نیز موردبررسی قرار می‌گرفت درحالی‌که هیچ نوع قرص و دارویی در اختیارشان قرار داده نمی‌شد، تا اثرات ناشی از گذشت زمان و دیگر عوامل فارغ از اثرات دارو نیز موردبررسی قرار بگیرد.
این نوع آزمایش‌ها باعث می‌شدند تا فارغ از تئوری‌های مربوط به اثرگذاری آن دارو، عملکرد آن در دنیای واقعی موردبررسی قرار بگیرد؛ از این طریق محققان می‌توانستند با دقت نسبتا زیادی، بفهمند که آیا این دارو واقعا توانایی بهبود افسردگی افراد را در اختیار دارد یا خیر.
در شروع دهه 2000، این نوع آزمایش در زمینه‌های اقتصادی نیز شروع شد و توانست تحولاتی را در سیاست‌گذاری اقتصادی شروع کند. همانند آزمایش دارو‌ها، می‌توان با بررسی وضعیت دو گروه مختلف و اعمال سیاست موردنظر بر تنها یکی از آنها، بررسی کرد که آیا این سیاست می‌تواند در دنیای واقعی تغییری ایجاد کند؟
RCT ها چگونه برای سیاست‌گذاری‌های اقتصادی شکل گرفتند؟
در سال 1993، مایکل کریمر پس به پایان رساندن دکترای خود به‌عنوان یک پروفسور در دانشگاه MIT استخدام شد. در این حین، او تصمیم گرفت تا برای بازدید دانشجویان سابق خود در مناطق غربی کنیا، در تابستان همان سال به آن منطقه سر بزند. در کنیا، او متوجه شد که تعدادی از دوستان وی با همکاری یک ارگان وقف عام به نام ICS در حال اجرای یک برنامه برای بهبود کیفیت آموزشی بودند.
هدف این کمپین، ارائه کتاب‌های درسی به‌طور رایگان در جهت افزایش نمرات کودکان و توجه آن در مدارس بود، و از محققان خواسته‌شده بود تا تعدادی از مدارس را با توجه به سطح نیاز دانش‌آموزانشان مشخص کنند. در این حین، برای دکتر کریمر سوالی ایجاد شد: سازمان ICS چگونه از عملکرد این سیاست اطمینان دارد؟
در تئوری، این سیاست به نظر کاملا منطقی می‌آمد؛ کتاب رایگان به این معنی بود که دانش‌آموزان بیشتری به آنها دسترسی داشتند و این اتفاق باعث می‌شد تا درنتیجه مطالعه بیشتر، نمره آنها افزایش پیداکرده و در طولانی‌مدت به تحصیلات خود ادامه دهند. اما هیچ‌گونه مدرک محکمی برای اثبات این فرضیه وجود نداشت.
درنتیجه، دکتر کریمر تصمیم گرفت تا تعداد دو برابر مدرسههایی که ظرفیت ارائه کتاب برای آنها وجود داشت، شناسایی شود. در ادامه، آنها به‌صورت تصادفی این مدارس را به دو گروه تقسیم کردند و تنها به یک گروه از این مدارس، کتاب رایگان ارائه شد. در ادامه، عملکرد دانش‌آموزان مدارس هرکدام از این دو گروه موردبررسی قرار گرفت.
در آن زمان، انجام این نوع آزمایش‌ها از محدوده‌های اقتصادی خارج بود و بیشتر در زمینه‌های پزشکی صورت می‌گرفت؛ اما در این مورد، ICS تصمیم به پیگیری آن داشت.
این آزمایش به مدت چهار سال ادامه داشت، اما درنهایت نتیجه‌ای از آن به دست آمد که اهمیت این آزمایش را ثابت کرد: ارائه کتاب درسی رایگان، تاثیری بر افزایش کیفیت آموزشی دانش‌آموزان نداشت .
پس‌ازاین نتایج، کریمر متوجه شد که کمپین ارائه کتاب‌های رایگان تنها یکی از نمونه‌های بی‌شمار سیاست‌هایی بود که هیچ نوع اساسی روی داده‌های دنیای واقعی نداشت. در 50 سال گذشته، کشورهای توسعه‌یافته مبلغی حدود 6.5 تریلیون دلار برای کمک به کشورهای درحال‌توسعه هزینه کرده‌اند؛ اما حجم زیادی از این مبالغ روی پروژه‌هایی انجام شد که تنها بر اساس تعدادی از تئوری‌های اقتصاد کلان، شواهد روایی و نیت خیر شکل‌گرفته بودند.
درنتیجه، دکتر کریمر و تعدادی از اقتصاددانان دیگر در ام‌آی‌تی موسسه تحقیقاتی به نام J-PAL را راه‌اندازی کردند که وظیفه اصلی آن، رواج دادن این نوع آزمایش‌ها برای سیاست‌های توسعه و مقابله با فقر بود.
حاصل تحقیقات آنها، به چالش کشیدن بسیاری از فرضیه‌های اقتصادی یا در موارد خاصی، تایید آنها با داده‌های واقعی بود. عملکرد این نوع آزمایش‌ها در سیاست‌های اقتصادی، نشان داد که تحلیل‌های گذشته‌نگر برای سنجش تاثیر گذاری سیاست‌ها یا حتی بررسی نمونه‌های محدودی از خانوار برای نتیجه‌گیری نه‌تنها در اکثر موارد بی‌فایده است، بلکه گاهی می‌تواند محققان را به سمت‌های اشتباه هدایت کند.
آزمایش در دنیای واقعی؛ مطمئن‌ترین روش
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، در شرایط فعلی ایران بسیاری از سیاست‌گذاران و محققان با کمبود داده مواجه هستند، به‌خصوص داده‌هایی که از دنیای واقعی و بررسی رفتار‌های جامعه به‌دست‌آمده باشد.
یکی از مهم‌ترین فواید انجام آزمایش‌های کنترل‌شده تصادفی، جذب داده‌هایی است که نه‌تنها توانایی رد یا اثبات سیاست خاصی را نشان می‌دهند بلکه توانایی ارائه راه‌حل‌های بهینه و پربازده را نیز فراهم می‌کنند.
پس از اتمام کمپین ارائه کتاب‌های رایگان توسط دکتر کریمر و ICS، تصمیم گرفته شد تا سیاست‌های دیگری برای افزایش ثبت‌نام در مدارس و ادامه تحصیل کودکان آزمایش شوند؛ از ارائه غذا‌های دارای سوبسید تا روپوش رایگان و بورسیه‌های موفقیت تحصیلی. پس از انجام این آزمایش‌ها، درنهایت بهترین راه افزایش شرکت در مدارس مشخص شد: درمان انگل‌های روده‌ای. این درمان علاوه بر اینکه هزینه‌های بسیار کمتری نسبت به دیگر راه‌حل‌ها داشت، بلکه باعث کاهش غیبت دانش‌آموزان به مقدار یک‌چهارم شد.
فواید این سیاست تنها به مدرسه‌های تحت پوشش نیز ختم نمی‌شد، بلکه میزان شرکت در کلاس در مدرسه‌های حوالی آنها نیز افزایش پیدا کرد؛ همچنین محققان محاسبه کردند که مقابله با انگل‌ها به‌طور متوسط یک سال به زمان مراجعه به مدرسه کودکان اضافه می‌کند، تنها توسط 3 دلار و پنجاه سنت به ازای هر نفر. در ادامه نتایج این تحقیقات، کمپینی برای مقابله با انگل‌ها شکل گرفت که با همکاری دولت و انجیو‌ها بیش از 37 میلیون کودک را درمان کرده است.
حال اگر تنها قرار بود تا از داده‌های قبلی و حدس و گمان، سیاستی برای حل این مشکلات مشخص شود، قطعا احتمال انتخاب شدن چنین سیاستی بسیار پایین بود. به همین دلیل است که در کشورهای درحال‌توسعه، برای پیدا کردن راه‌حل‌های به‌صرفه و اثرگذار تمرکز زیادی بر روی این نوع آزمایش‌ها وجود دارد.
برندگان نوبل اقتصاد سال 2019، استر دافلو و آبجیت بنرجی، برای مقابله با مالاریا در آفریقا توانستند با انجام آزمایش‌های کنترل‌شده تصادفی، راه‌حل‌های مستحکمی بیابند؛ که درنتیجه اثرگذاری تحقیقات خود، موفق به دریافت جایزه نوبل شدند.
در حال حاضر، ما بیش از همیشه با نا اطمینانی در اعمال سیاست‌ها مواجه هستیم؛ اما موفقیت این نوع آزمایش‌ها نشان می‌دهد که می‌توانیم با بررسی اثرات سیاست‌ها در دنیای واقعی، بخشی از این نا اطمینانی را جبران کرده و موفق به اعمال راه‌حل‌های کاربردی شویم.
موانع در سر راه
البته دلایلی مهمی نیز برای عدم استفاده از این آزمایش‌ها وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
-
RCT ها همیشه به‌صرفه نیستند
اجرای آزمایش‌های کنترل‌شده تصادفی عمل بسیار سخت و پرهزینه‌ای محسوب می‌شود. انتخاب گروه‌ها به‌صورت تصادفی، خود نیازمند حجم بسیاری از تحقیقات برای شناسایی تک‌تک افراد جامعه موردنظر است. در قدم بعدی هماهنگی با ارگان‌های مختلف برای اعمال سیاست‌ها و بررسی نتایج آنها خود عمل بسیار هزینه‌بر و معمولا با موانع زیادی همراه است.
-
شرایط آزمایش‌ها و تبعیض
یکی دیگر از اشکالاتی که به RCTها وارد می‌شود، غیراخلاقی بودن و ایجاد تبعیض میان افراد مورد آزمایش است. در همین مثالی که در ارتباط با بهبود تحصیل دانش‌آموزان کنیا انجام شد، گروهی از دانش‌آموزان مورد معالجه قرار گرفتند، درصورتی‌که برای استخراج نتایج قابل‌استفاده باید گروه دیگری صرفا بدون ارائه خدمات درمانی موردبررسی قرار می‌گرفت؛ در چنین حالتی معلمان و مدیران مدارس و همچنین خود محققان مجبور بودند تا برای حفظ اعتبار نتایج، نیازهای بسیاری از دانش‌آموزان را نادیده بگیرند.
-
محدودیت‌های RCT
انجام این نوع آزمایش‌ها نیازمند یک جامعه آماری بسیار بزرگ است. در جامعه‌های آماری کوچک صد نفره یا حتی هزارنفره، احتمال ایجاد سوگیری یا تخمین اشتباه در آزمایش‌ها بسیار بالا است. همچنین از طرف دیگر، با بزرگ‌تر شدن جامعه آماری بررسی کردن و کنترل کردن آنها نیز دشوار می‌شود. علاوه بر هزینه‌های مالی ایجاد شده از بررسی حجم زیاد افراد، نتایج آزمایش نیز ممکن است تحت تاثیر عواملی مانند افشای اطلاعات آزمایش میان گروه‌های مختلف و یا اثرگذاری عوامل خارجی قرار بگیرد.
منفعت بلندمدت در ازای هزینه کوتاه‌مدت
با وجود اینکه انجام این نوع آزمایش‌ها در کوتاه‌مدت هزینه و زمان زیادی را می‌طلبد، اما مشخص کردن عوامل تاثیرگذار و موفقیت یا عدم موفقیت یک سیاست، ابزاری است که می‌تواند در بلندمدت میلیارد‌ها دلار از مخارج دولتی را صرفه‌جویی کند.
در دیگر کشورهای درحال توسعه، منفعت این نوع آزمایش‌ها ثابت شده و می‌توان انتظار داشت تا با گسترش این نوع آزمایش‌ها در سیستم‌های پژوهشی و تحقیقاتی کشور، شاهد تغییراتی بزرگی در نحوه سیاست‌گذاری‌ها باشیم.
نظرات