از زندان‌های عراق تا دفتر بیضی شکل کاخ سفید؛ در دیدار الشرع و ترامپ چه گذشت؟

به گزارش تجارت نیوز، احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه، روز دوشنبه در کاخ سفید با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، دیدار داشت. این نخستین بار بود که رئیس‌جمهوری از سوریه به واشنگتن رفته و در کاخ سفید با همتای آمریکایی‌اش دیدار داشته است؛ حال احمد الشرع، رهبر پیشین جبهه النصره و تکنوکرات امروز، این تابوی چندین ساله را در هم شکست.

الشرع که زمانی توسط نیروهای آمریکایی در عراق زندانی شد، رهبری گروه وابسته به القاعده سوریه را بر عهده گرفت و اکنون، به عنوان رئیس موقت دولت شام، لبخند بر لب با روسای‌جمهور و نخست‌وزیران سراسر جهان عکس می‌اندازد و در عین حال از آنها برای خروج سوریه از دهه‌ها جنگ و ویرانی درخواست کمک می‌کند.

روایتی از سفری بی‌سابقه

روز دوشنبه، پس از اولین سفر تاریخی یک رهبر سوری به کاخ سفید، الشرع از کاروان خود پیاده شد و با جمعیت پرشوری از هوادارانش که بیرون کاخ سفید با پرچم‌های سوریه جمع شده بودند دیدار کرد. الشرع ۴۳ ساله به واسطه رهبری شورشیان و زمینه‌سازی برای سقوط دولت بشار اسد در مدار توجه ترامپ قرار گرفت، پیوندی که به ادعای ناظران در برداشت ایالات متحده از اهمیت استراتژیک شام و همچنین توجه شخصی آشکار ترامپ ریشه دارد. بی‌دلیل نیست که ترامپ پس از اولین دیدار دو نفر در ماه مه، درباره الشرع گفت: «مرد سرسختی است با گذشته بسیار قوی. او مبارز است». ترامپ روز دوشنبه نیز پس از این دیدار، بار دیگر از رئیس‌جمهور سوریه تمجید کرد و گفت: «ما می‌خواهیم سوریه به کشوری بسیار موفق تبدیل شود. و من فکر می‌کنم الشرع می‌تواند این کار را انجام دهد، واقعا همین‌طور است.» این در حالی است که زمانی نام محمد جولانی یا همان احمد الشرع به عنوان سرکرده گروه‌های تروریستی در لیست سیاه ایالات متحده قرار داشت.

الشرع در سفرش به واشنگتن، به دنبال تعمیق همکاری با ایالات متحده بود، بالاخص در شرایط کنونی که آمریکا تحریم‌های اعمالی علیه دولت پیشین سوریه را برداشته و تلاش کرده با ایفای نقش میانجیگر از فشار رقبای منطقه و فرامنطقه‌ای شام که به چالشی برای رهبری موقت شام تبدیل شده بود، بکاهد. همزمان رهبر دولت موقت سوریه در مصاحبه‌ای با واشنگتن پست پس از جلسه کاخ سفید، لغو تحریم‌ها را فرصتی با غنیمت برای بازسازی ویرانه‌ای که بر جای مانده دانست و کنش واشنگتن را ضرورت خواند.

او گفت: «سیاست‌های ترامپ در ارتباط با سوریه نشان می‌دهد که طرفدار ثبات شام و وحدت ارضی و لغو کامل تحریم‌ها است.» الشرع در ادامه خاطرنشان کرد که «اکثریت» اعضای کنگره که روز دوشنبه با آنها دیدار داشت نیز از لغو تحریم‌ها حمایت می‌کنند.

پشت پرده هم صدایی واشنگتن و شام

در این میان وزارت خزانه‌داری ایالات متحده روز دوشنبه دستور جدیدی صادر کرد و به واسطه‌اش تحریم‌های سختگیرانه علیه سوریه را تحت قانون قیصر به مدت شش ماه به حالت تعلیق در می‌آورد. این دستور، تعلیق محدودیت‌های قبلی که در ماه مه صادر شده بود را تمدید کرد، اما درخواست‌های سوریه برای لغو کامل تحریم‌ها را محقق نساخت.

الشرع که هفته گذشته نامش از فهرست تحریم‌های سازمان ملل حذف شد، زمانی رهبری گروه تروریستی هیات تحریرالشام را بر عهده داشت؛ گروهی که سال ۲۰۱۷ روابط خود را با القاعده قطع کرد. همزمان روز جمعه، وزارت امور خارجه ایالات متحده اعلام کرد که اسامی الشرع – یا همان محمد جولانی – و انس خطاب، وزیر کشور سوریه، به پاس قدردانی از پیشرفت‌های حاصله پس از سقوط دولت اسد از فهرست تروریست‌های تعیین شده جهانی حذف خواهند شد. دولت آمریکا پس از دیدار ترامپ با الشرع در ماه مه در عربستان سعودی، تحریم‌های اعمالی علیه سوریه در دوران بشار اسد را لغو کرد – گامی حیاتی برای کشوری که در تلاش برای بازسازی ویرانی‌های گسترده ناشی از جنگ داخلی است، تلاشی که طبق گفته بانک جهانی، ۲۱۶ میلیارد دلار هزینه دارد. بانک جهانی این مبلغ را «بهترین تخمین محافظه‌کارانه» نامیده است.

به ادعای ناظران کاهش تحریم‌ها به سوریه فرصت داد تا به منابع مالی بین‌المللی دسترسی پیدا کرده، با سیستم بانکی جهانی دوباره ارتباط برقرار کند و برای کمک به بازسازی سیستم مراقبت‌های بهداشتی و سایر بخش‌های آسیب‌دیده خود، کالا وارد کند. دولت الشرع همچنین به دنبال لغو دائمی قانون حفاظت از غیرنظامیان سوریه قیصر توسط کنگره است، مجموعه‌ای از تحریم‌های تنبیهی که در سال ۲۰۱۹ اعمال شد.

معاذ مصطفی فعال در گروه ویژه اضطراری سوریه، سازمانی غیرانتفاعی که رهبری تلاش برای اعمال تحریم‌های قیصر را بر عهده داشت، در این باره به واشنگتن پست گفت: با وجود تعلیق قانون قیصر توسط دولت ترامپ، تهدید اعمال مجدد تحریم‌ها، مانعی برای شرکت‌های آمریکایی است که به دنبال تجارت با سوریه هستند. او در ادامه خاطرنشان کرد، آنها از آن زمان به «سایه‌ای معلق تبدیل شده‌اند که هرگونه ابتکاری را فلج می‌کند» و تهدیدی برای بهبود سوریه تبدیل شدند.

آزمون دشوار الشرع

با این همه چهره‌هایی که هنوز به الشرع بدبین هستند به گزاره‌هایی نگران کننده چون خشونت‌های فرقه‌ای در سوریه در طول سال گذشته اشاره دارند؛ خشونت‌هایی که در جریانش هزاران نفر کشته و تعهدات رئیس‌جمهور جدید برای محافظت از اقلیت‌ها و حکومت به شیوه‌ای فراگیر را تضعیف کرده است.

در جریان تنش‌های اخیر، بالاخص در منطقه ساحلی سوریه و در جنوب، نیروهای امنیتی تحت فرماندهی الشرع مستقیما در قتل‌عام‌ها دست داشتند. به گفته قضات دمشق، دولت که متعهد بود عاملان این جنایات را پاسخگو نگه دارد، چند ماه پیش پیگرد قانونی برخی از اعضای امنیتی تحت فرماندهی دولت را کلید زد هرچند تا به امروز نتیجه‌ای حاصل نشده است.

ایکل هانا، مدیر برنامه‌های ایالات متحده در گروه بین‌المللی بحران، یک اندیشکده بین‌المللی، در این باره گفت که خشونت‌های فرقه‌ای چالشی «خطرناک» برای گذار سوریه است و «حفظ حسن نیت بین‌المللی» را در صورت عدم دقت در این زمینه دشوار خواهد کرد. به باور او، در حالی که جامعه بین‌المللی تا حد زیادی این خشونت‌ها را به نفع ادغام مجدد سوریه پس از سال‌ها انزوا نادیده گرفته، «فکر نمی‌کنم آنها صبر نامحدودی داشته باشند.»

ایالات متحده علاقه زیادی به تقویت قدرت الشرع و اقتدارش، تا حدی به این دلیل که تحقق چنین گزاره‌ای می‌تواند به خروج نیروهای آمریکایی که هنوز به عنوان بخشی از ائتلاف ضد داعش در سوریه مستقر هستند، منجر شود.

برای این منظور، دولت ترامپ میان دولت و نیروهای دموکراتیک سوریه، گروهی شبه‌نظامی به رهبری کردها در شمال شرقی شام که نیروهای آمریکایی با آنها در مبارزه با داعش همکاری کرده‌اند، میانجیگری کرده است. براساس توافقی که در ماه مارس امضا شد، قرار است نیروهای دموکراتیک سوریه با نظامیان دولت دمشق ادغام شوند. به گفته یک مقام ارشد دولت ترامپ که نخواست نامش فاش شود، دو دولت همچنین توافق کردند که سوریه به ائتلاف ضد داعش به رهبری ایالات متحده – که در سال ۲۰۱۴ تشکیل شد و 90 کشور را در خود جای داد، تعریف شود.

دمشق در مسیر عادی‌سازی؟

دولت ترامپ همچنین تلاش دارد تا توافق امنیتی بین دولت الشرع و اسرائیل، بازیگری که پس از سقوط بشار اسد بخش‌هایی از جنوب سوریه را هدف قرار داد منعقد کرده و با ایجاد پایگاه‌های نظامی و استناد به نیازهای امنیتی اسرائیل، منطقه غیرنظامی در جنوب دمشق تعریف کند. الشرع در پاسخ به این خواسته گفته که او از توافقی که سرزمین‌های تصرف شده سوریه از ماه دسامبر را بازگرداند، حمایت می‌کند، اما خواهان پیوستن به توافق عادی‌سازی با اسرائیل که دولت ترامپ سایر دولت‌های منطقه‌ای را به امضای آن ترغیب کرده نیست. با این همه گروهی مدعی‌اند، او در این باره بی‌میل نیست.

رهبر دولت موقت سوریه روز دوشنبه در گفتگو با واشنگتن پست، مذاکرات با اسرائیل را دشوار اما در حال انجام با حمایت ایالات متحده و سایر طرف‌های بین‌المللی توصیف کرد و افزود که مفاد هرگونه توافق آتی مستلزم آن است که اسرائیل به مواضعی که نیروهایش قبل از سقوط اسد در ۸ دسامبر در آن قرار داشتند، عقب‌نشینی کند.

الشرع در جریان فعالیت‌های دیپلماتیک پرشتاب خود در طول سال گذشته، طیف گسترده‌ای از متحدان جدید، از جمله دشمنان سابق مانند روسیه را که سال‌ها حامی نظامی و مالی دولت پیشین سوریه بودند و در طول جنگ داخلی علیه گروه شورشی جنگیدند را به خود جذب کرده است. با این همه، آن‌گونه که هانا تاکید دارد رهبر سوریه بدین نتیجه رسیده که واقعا به ایالات متحده و حمایت‌هایش نیاز دارد» تا «چراغ سبز» برای کمک مالی از کشورهای خلیج فارس و سایر مزایا، از جمله اعمال فشار بر اسرائیل برای توقف حملات به سوریه، داده شود.