چرا انتخابات الکترونیک در ایران برگزار نمی‌شود؟

امیرحسین جعفری/ به گزارش تجارت‌نیوز، برگزاری انتخابات‌ الکترونیک یکی از جلوه‌های بهره‌گیری تکنولوژی برای تسهیل روند‌ها است.

البته استفاده از فناوری در برگزاری انتخابات‌، صرفا در تسهیل روند و افزایش سرعت خلاصه نمی‌شود بلکه موضوع دقت و شفافیت آرا نیز در این میان اهمیت زیادی دارد. ایران تا کنون تجربه‌ای در برگزاری انتخابات الکترونیک نداشته. این در حالی است که کشور‌های مختلف از دهه ۸۰ میلادی به سراغ برگزاری اینگونه انتخابات‌ رفته‌اند اما ایران کماکان درگیر احراز هویت کارت ملی و گواهینامه برای انتخابات است. از سوی دیگر در هر دوره نیز نگرانی‌هایی از بابت سلامت انتخابات مطرح می‌شود. هرچند یک دوره از انتخابات شورایاری‌های تهران به صورت الکترونیک برگزار شد، اما به صورت عمومی، نمی‌توان ادعا کرد که ایران تجربه‌ای در برگزاری اینگونه رویدادها دارد.

اشکال مختلف استفاده از تکنولوژی در برگزاری انتخابات

انتخابات الکترونیک به عنوان بخشی از دخالت تکنولوژی در امر سیاسی انتخابات، اشکال مختلفی دارد. رای‌گیری با کارت، تلفن، اینترنت، اسکن نوری و اشکال دیگری که هر کدام دست مخاطب را برای رای دادن باز می‌گذارد، از جمله آنها است. با بهره‌گیری از این روش‌ها، کسانی که امکان حضور در پای صندوق‌های رای را ندارند، فرصت مشارکت در انتخابات را پیدا می‌کنند؛ فقط کافی است صلاحیت هویتی و ملیتی آنها تایید شود.

استفاده از ابزار‌های انتخابات الکترونیک، باعث صرفه‌جویی در وقت، کاهش ترافیک شهری و جلوگیری از ازدحام جمعیت در حوزه‌های رای‌گیری می‌شود. این موضوع نگرانی‌های امنیتی در مورد رعایت نظم و امنیت حوزه‌ها را نیز کاهش می‌دهد، اما بخشی از این حساسیت‌ها را به بخش دیگری منتقل می‌کند.

نگرانی‌های امنیتی انتخابات الکترونیک

رای‌گیری سنتی با تعرفه کاغذی حداقل حسنی که دارد وجود تعرفه رای است که احتمال دخالت خارجی در آن را کاهش می‌دهد؛ به ویژه که نمایندگان کاندیدا‌ها در زمان شمارش آرا حضور دارند. این مسئله در انتخابات الکترونیکی با چالش‌هایی از جنس احتمال تقلب و هک همراه است که در آمریکا نمونه‌هایی اتفاق افتاده است. البته مساله تقلب در انتخابات دستی و کاغذی نیز کم نیست که از جمله می‌توان به تعرفه‌های آماده به نفع یک کاندیدای خاص و ثبت رای با شناسنامه‌های مشکل‌دار اشاره کرد. 

دخالت خارجی در روند شمارش آرا و بدون اطلاع مسئولان نیز بخش دیگری از نگرانی‌های امنیتی انتخابات الکترونیک است که می‌تواند آرا بسیاری را بدون هیچ سر و صدایی جا به جا کند. 

برای حل این مشکلات تدابیری در کشور‌های غربی اتخاذ شده، اما به طور کامل نمی‌توان گفت که نگرانی‌های امنیتی انتخابات الکترونیک رفع شده است. به خصوص در کشور‌هایی مانند ایران که سابقه حمله‌های اینترنتی و هک بسیار است، این موضوع نگرانی‌های جدی‌تری را ایجاد می‌کند. هادی طحان نظیف سخنگوی شورای نگهبان، نیز یکی از نگرانی‌های برگزاری انتخابات الکترونیک را تردیدها در مورد حفظ امنیت آرا مردم اعلام کرده بود.

کاهش هزینه‌های برگزاری انتخابات

با وجود این، مرور روندهای برگزاری انتخابات عادی و الکترونیکی، اهمیت و لزوم پیگیری طرح برگزاری انتخابات الکترونیکی را نشان می‌دهد. انتخابات عادی که با صندوق رای، چاپ تعرفه، حضور نیروی فعال در صندوق‌ها، ایجاد صف‌های طولانی، نوشتن دستی تعرفه و شمارش انسانی آن همراه است، هزینه و چالش‌های فیزیکی و مالی بسیاری دارد.

این در حالی است که در صورت برگزاری انتخابات به شیوه اینترنتی یا با بهره‌گیری از سامانه پیامکی، پس از احراز هویت افراد در یک سامانه مشخص، رای شهروندان به سرعت ثبت می‌‌شود.

البته در بعضی کشورها نیز افراد باید در حوزه‌های رای گیری حضور یابند، اما در هر حوزه دستگاه‌های خاص رای‌دهی ثبت شده و شهروندان پس از ارائه مدارک هویتی خود و احراز هویت، کارت‌های خاص رای‌دهی را دریافت می‌کنند. روی هر یک از این کارت‌ها، نام فرد ثبت شده است و او می‌تواند با استفاده از کارت خود، یک بار رای بدهد. این موضوع از احتمال تقلب، ثبت رای با استفاده از شناسنامه‌ افراد فوت شده و رای چندباره افراد جلوگیری می‌کند.

در هر صورت، برگزاری انتخابات الکترونیک یا غیرحضوری، از هدر رفت تعداد زیادی کاغذ نیز جلوگیری می‌کند.

در مورد هزینه‌ها نیز «تجارت‌نیوز» چندی پیش گزارش داد که بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۲ انتخابات مجلس امسال ۲۱۴۷میلیارد تومان هزینه در برخواهد داشت. از این مقدار ۱۸۰۰میلیارد تومان به وزارت کشور و ۳۴۷میلیارد تومان به شورای نگهبان اختصاص پیدا می‌کند.

این در حالی است که فارس چندی پیش در مورد این انتخابات نوشت: «بسیاری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی معتقدند برگزاری الکترونیکی انتخابات باعث صرفه‌جویی اقتصادی و کاهش چشمگیر هزینه‌ها، سهولت در رأی دادن، تسریع در شمارش آرا و حضور و مشارکت بیشتر رأی‌دهندگان خواهد شد.»

کدام کشور‌ها موفق بودند؟

برگزاری انتخابات الکترونیک در کشورهای مختلف سابقه دارد. هلند، هند، آرژانتین، اکوادور، استرالیا، بلژیک، برزیل، آمریکا، انگلیس، ایتالیا و تعدادی دیگر از کشور‌های غربی و شرقی بخشی از کشور‌هایی هستند که سابقه‌‌ای طولانی در زمینه‌ برگزاری انتخابات الکترونیک دارند.

هند از سال ۱۹۸۲ نخستین آزمون و خطا‌های خود را در این زمینه انجام داد، اما در سال ۲۰۰۳ موفق به برگزاری انتخابات الکترونیکی مورد تایید شد. برزیل نیز این تجربه را از سال ۱۹۹۶ آغاز کرد و از سال ۲۰۰۰ همه ساختار‌های انتخاباتی خود را به این شکل تغییر داد. کشور نروژ به عنوان یکی از موفق‌ترین کشور‌های اروپایی در زمینه انتخابات الکترونیک شناخته می‌شود. نروژی‌ها که از سال ۲۰۰۸ به سمت برگزاری تمام عیار انتخابات الکترونیک رفته‌اند، امنیت، اصالت و توان فنی خود را در این زمینه به همگان نشان داده‌اند.

برگزاری الکترونیکی انتخابات در ایران

چند سالی است که زمزمه‌های انتخابات الکترونیک به گوش می‌رسد و نهاد‌های مختلف از وزارت کشور تا مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان، نظراتی را در این مورد ارائه کرده‌اند. ساختار اینترنتی کشور، ضعف‌های حوزه امنیت شبکه و نبود توان فنی و اجرایی این موضوع در کشور، از جمله موانع مهم برای برگزاری انتخابات الکترونیک بوده‌اند.

چندی پیش، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی در این مورد نوشت است: «با پیشرفت فناوری در سال‌های اخیر، کشور‌های مختلف به سمت انجام انتخابات به صورت الکترونیکی حرکت کرده‌اند. استفاده از سیستم رای‌گیری الکترونیکی دستاورد‌های بسیاری از جمله کاهش قابل توجه زمان رای دهی و شمارش آرا، قابلیت دسترسی گسترده، امکان رای‌دهی افراد دارای معلولیت‌های خاص، قابلیت ممیزی و نظارت در تمام مراحل و نیز شفافیت گسترده در فرایند انتخابات را به همراه داشته‌است؛ لذا استفاده از تجارب کشور‌های مختلف در این زمینه می‌تواند برای حرکت به سمت رای‌گیری الکترونیکی و شناسایی الزامات پیاده‌سازی آن در ایران مفید باشد.»

هرچند از سال ۱۳۷۲ و سپس ۱۳۷۸ مباحث متعددی درباره برگزاری انتخابات الکترونیک در ایران مطرح شده، اما هنوز موفقیت کامل در این زمینه به دست نیامده است. با وجود این، نمایندگان مجلس وزارت کشور را مکلف کرده‌اند که در انتخابات مجلس در ۱۱ اسفند، یک هشتم حوزه‌ها را به ساختار برگزاری انتخابات الکترونیک مجهز کند. شورای نگهبان نیز مشکلی با برگزاری انتخابات الکترونیکی ندارد.

 احمد وحیدی، وزیر کشور در آبان ماه ۱۴۰۲ درباره الکترونیکی شدن انتخابات گفت: «بسیاری از فرآیند‌ها الکترونیکی خواهد شد و در حال حاضر هم هست. قبل، حین و بعد از انتخابات، ۲۵ فرآیند وجود دارد که غالب آن‌ها الکترونیکی است. یک فرآیند دیگری هم است که مربوط به صندوق‌هایی است که در رأی‌گیری به شکل الکترونیک باشند، در واقع مفهوم‌اش این است فردی که می‌خواهد یکی از داوطلبین را انتخاب کند باید در صندوق هوشمند یا شبه هوشمند نام فرد را وارد کند. در قانون پیش‌بینی شده است یک هشتم از حوزه‌ها با هماهنگی شورای نگهبان این‌گونه شود. ما درحال تعامل با شورای نگهبان هستیم این را حل کنیم و کار یک هشتم انجام شود تا ما بتوانیم گام به گام به سمتی برویم که شمارش آرا هم الکترونیکی شود.»