جاه‌طلبی‌های آسه‌آن در حوزه صنایع زیر سایه سیاست‌های چین

به گزارش تجارت نیوز، آسه‌آن در تلاش است تا جایگاه خود در صنایع جهانی نیمه‌هادی و باتری خودروهای برقی را تثبیت کند. در همین راستا مالزی، اندونزی و تایلند هر کدام تعهدات صنعتی مشخصی را اعلام کرده‌اند که نشان‌دهنده جاه‌طلبی برای حرکت به سوی تولید با ارزش بالا است. چنین تلاش‌هایی پیامدهای استراتژیکی دارند چرا که نیمه‌هادی‌ها، الکترونیک قدرت و باتری‌ها ورودی‌های ضروری برای هوش مصنوعی در قالب سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر و صنایع دفاعی مدرن قابل تبیین هستند.

امروز این منطقه با مجموعه‌ای از فشارهای ژئوپلیتیکی و مهندسی روبه‌رو است که مستقیما بر پروژه‌های برنامه‌ریزی شده، ساختارهای هزینه و استراتژی‌های صنعتی ملی تاثیر می‌گذارند. در همین راستا ژئوپلتیکال مانیتور با انتشار گزارشی مهم‌ترین تحولات ملی در سال‌های 2024 و 2025 را مستند کرده و در عین حال آسیب‌پذیری‌ها را تشریح و اقدامات عملی برای کاهش اثرات برای تصمیم‌گیرندگان را ترسیم کرده است.

ترکش‌های سیاست‌های سخت‌گیرانه چین به آسه‌آن

اکتبر 2025، چین کنترل‌های بیشتری بر صادرات عناصر خاکی کمیاب و فناوری‌های فرآوری مرتبط را اعلام و محدودیت‌هایی را بر بازار آهنرباهای عناصر خاکی کمیاب و اکسیدهای جدا شده که برای موتورهای EV و تجهیزات نیمه‌هادی بسیار مهم هستند، اعمال کرد. اگرچه پکن پس از آن بخش‌هایی از اجرای این سیاست را به تاخیر انداخت، اما پیام واضح بود. می‌توان با تکیه بر اجبار دسترسی به مواد معدنی حیاتی و سایر ورودی‌ها را محدود کرد. با این حال ایالات متحده و متحدانش زمینه را برای تنظیم کنترل‌های صادراتی بر تجهیزات ساخت تراشه هموار کردند.

در چنین شرایطی هرگونه سخت‌گیری، مستقیما هزینه و امکان‌سنجی بسته‌بندی و تاسیسات آزمایش جدید در سراسر آسه‌آن را متاثر خواهد کرد. بنابراین، محیط استراتژیک پیرامون فناوری پیشرفته، بی‌ثبات شده و همین گزاره بر شرکت‌هایی که امیدوار به گسترش تولید الکترونیک پیشرفته هستند، فشار وارد کرده است.

در این میان، مالزی با هدف ارتقاء نیمه‌رساناها در جنوب شرقی آسیا استراتژی تهاجمی را دنبال می‌کند. پروژه «جزیره سیلیکون» پنانگ و پارک فناوری سبز جدید، نشان‌دهنده تغییر عامدانه در مسیر مونتاژ و بسته‌بندی و طراحی با ارزش بالاتر است. طبق گزارش‌ها، سرمایه‌گذاری‌های تایید شده مرتبط با نیمه‌رساناها بین ژانویه 2024 و ژوئن 2025 از 70 میلیارد رینگیت مالزی فراتر رفته است. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل توسعه کاربید سیلیکون اینفینئون و تاسیسات بسته‌بندی پیشرفته کارسم برای تراشه‌های مرتبط با هوش مصنوعی است.

پشت‌پرده تصمیم تهاجمی مالزی

ناظران می‌گویند، مالزی در شرایطی به استراتژی سخت‌گیرانه متوسل شده که خطوط بسته‌بندی و آزمایش پیشرفته در خوشه‌های نیمه‌رسانای این کشور هنوز به زیرسیستم‌های لیتوگرافی تخصصی، مواد شیمیایی پیش‌ساز با خلوص بسیار بالا و تجهیزات اندازه‌گیری دقیق وابسته هستند. این واردات به طور فزاینده‌ای آسیب‌پذیرند زیرا رژیم جدید کنترل صادرات مالزی نیاز به تراشه‌ها و تجهیزات هوش مصنوعی با عملکرد بالا دارد که باعث ایجاد تنگناها و بارهای انطباق احتمالی می‌شود. برای مثال، دستورالعمل جولای ۲۰۲۵ مالزی، صادرکنندگان را ملزم کرد که هنگام ارسال تراشه‌های هوش مصنوعی با عملکرد بالا از مبدا ایالات متحده، حداقل ۳۰ روز قبل به مقامات اطلاع دهند، موضعی که نشان می‌دهد موانع نظارتی ممکن است در زنجیره‌های تامین ابزار و قطعات نیز اعمال شود.

طبیعتا در چنین شرایطی اگر مسیرهای واردات شتاب نداشته باشد، زمینه برای تاخیر در دریافت تجهیزات حیاتی، راه‌اندازی کارخانه در مکان‌هایی مانند پنانگ به تعویق افتاده و هزینه‌های سرمایه افزایش خواهد یافت. از همین رو دولت مالزی باید مسیرهای گمرکی و وارداتی تجهیزات حیاتی را تسریع، زمینه را برای تامین مالی مشترک قطعات یدکی برای کارخانه‌های تولیدی هموار و در زیرساخت‌های نزدیک خوشه‌های نیمه‌هادی مانند آب با کیفیت بالا، قابلیت اطمینان برق و تصفیه فاضلاب سرمایه‌گذاری کند. به موازات آن، مراکز آموزشی دولتی-خصوصی می‌بایست تعداد زیادی از مهندسان تولید را آموزش دهند.

اندونزی: تسلط بر نیکل و تولید باتری‌های پایین‌دستی

اندونزی از ذخایر نیکل غالب خود برای جذب سرمایه‌گذاری‌های عمده در باتری‌های خودروهای برقی استفاده کرده است. پروژه شاخص، سرمایه‌گذاری مشترک تقریبا ۶ میلیارد دلاری شرکت فناوری آمپرکس معاصر (CATL) و شرکت باتری اندونزی در غرب جاوا است. قرار است این تاسیسات تا اواخر سال ۲۰۲۶ با ظرفیت اولیه ۶.۹ گیگاوات در ساعت و با مسیر توسعه به سمت ۱۵ گیگاوات در ساعت یا بیشتر، فعالیت خود را آغاز کند. این مقیاس، جاه‌طلبی اندونزی برای تثبیت اکوسیستم باتری منطقه را نشان می‌دهد هرچند محدودیت‌ها در این زمینه بسیار است.

به بیانی دیگر، علی‌رغم کنترل مواد اولیه، زنجیره ارزش باتری اندونزی هنوز یکپارچه نشده است. پروژه CATL-IBC همچنان به شدت به مواد شیمیایی پیش‌ساز وارداتی، مواد فعال کاتدی و تجهیزات تولید با دقت بالا وابسته خواهد بود. گزارش رویترز  تاکید دارد، در حالی که اندونزی به سرعت فرآوری نیکل را گسترش داده ، اما زمینه را برای بهبود قابلیت‌های میان‌دستی مورد نیاز برای تولید پایدار سلول را فراهم نکرده است. از همین رو ماشین‌آلات حیاتی همچنان به تامین‌کنندگان در چین، کره جنوبی و ژاپن وابسته هستند.

این وابستگی، ریسک استراتژیک قابل توجهی را ایجاد می‌کند. گزارش C4ADS که فوریه 2025 منتشر شد، نشان داد که شرکت‌های چینی تقریبا 75 درصد از ظرفیت پالایش نیکل اندونزی را کنترل می‌کنند. این تمرکز به این معنا است که اگرچه تولید در خاک اندونزی انجام می‌شود، اما کنترل عملیاتی، جریان‌های فناوری و تصمیمات استراتژیک غالبا در محیط‌های شرکتی یا در ساختار سیاست خارجی اجرایی می‌شود. از همین رو هرگونه تغییر در سیاست داخلی، اولویت‌های صادراتی یا استراتژی تجاری چین می‌تواند در برنامه‌های پایین‌دستی باتری اندونزی تاثیر گذاشته و جدول زمانی تولید سلول را مختل کند.

تایلند: گذار از غول خودروسازی به قطب ماشین‌های برقی

تایلند به سرعت در حال عبور از مسیر صنعت خودروسازی به قطب ماشین‌سازی برقی است. بسته سرمایه‌گذاری EV 3.5 که سال ۲۰۲۵ اعلام شد، مشوق‌های مالیاتی، یارانه‌های مصرف‌کننده و تخفیف عوارض واردات تا سال ۲۰۲۷ را در اختیار تولیدکنندگانی که به تولید محلی متعهد هستند، قرار می‌دهد. این سیاست در حال حاضر الگوهای سرمایه‌گذاری را تغییر داده است. با این حال در اواسط سال ۲۰۲۵ یک کارخانه ۴۹۰ میلیون دلاری در رایونگ با ظرفیت ۱۵۰،۰۰۰ دستگاه EV در سال افتتاح کرد که یکی از بزرگترین مراکز تولید EV در جنوب شرقی آسیا است.

با وجود این دستاوردها، اکوسیستم EV تایلند همچنان به سلول‌های باتری وارداتی، قطعات نیمه‌هادی و آهنرباهای خاکی کمیاب وابسته است. ارزیابی ASEAN Briefing در سپتامبر ۲۰۲۵ نشان داد که تایلند هنوز از قابلیت‌های میان‌دستی مانند تولید کاتد، پردازش الکترولیت و امکانات پیشرفته آزمایش باتری برخوردار نیست. این وابستگی، چنین بخشی را در معرض همان آسیب‌پذیری‌هایی قرار می‌دهد که خوشه‌های نیمه‌هادی منطقه‌ای با آن مواجه هستند.

این قطعات همچنین از طریق سیستم‌های لجستیکی طراحی‌شده برای زنجیره‌های تامین سنتی خودرو جابجا می‌شوند. بندر لائم چابانگ همچنان برای قطعات خودرو فله‌ای بهینه شده تا سلول‌های لیتیوم-یونی با ارزش بالا. از همین رو مونتاژکنندگان خودروهای برقی در سال 2025 به دلیل ازدحام و بررسی‌های دستی گمرکی روی قطعات حساس در دوره‌های اوج صادرات، تاخیرهایی را گزارش دادند. حتی رکودهای جزیی، مونتاژ به موقع را مختل و هزینه‌های عملیاتی را افزایش می‌دهد.

از همین رو تایلند برای محافظت از مزیت نوظهور خودروهای برقی خود، باید مناطق لجستیکی تحت پوشش را برای قطعات باتری گسترش دهد، دیجیتالی کردن بنادر را تسریع و با شرکای آسه‌آن برای هماهنگ‌سازی استانداردهای باتری همکاری کند.

آسه‌آن در شرایط حساسی قرار دارد. فرصت‌های موجود برای تصاحب بخش پشتیبانی نیمه‌هادی‌ها، تولید باتری خودروهای برقی و لوازم الکترونیکی با ارزش بالاتر، واقعی هستند. حرکت مالزی به سمت بسته‌بندی پیشرفته، استراتژی باتری‌های پایین‌دستی اندونزی و چرخش تایلند به سمت خودروهای برقی امیدوارکننده و در عین حال شکننده اند و هر کدام به ابزارها، مواد و مهارت‌های تخصصی وارداتی وابسته هستند؛ گزاره ای که ممکن است موجب شود این پیشرفت تحت‌تاثیر مخرب تغییرات ژئوپلتیکی قرار بگیرند.

از همین رو به باورتحلیلگران موفقیت منطقه در این مسیر به این بستگی دارد که رهبران تا چه اندازه قادرند آسیب‌پذیری‌ها را از طریق سرمایه‌گذاری استراتژیک در زیرساخت‌ها، سیاست‌های صنعتی هدفمند، استانداردسازی منطقه‌ای و مدیریت ریسک هماهنگ کاهش دهند. بدون این اقدامات، کارخانه‌ها در سراسر کشورهای عضو آسه‌آن در بازارهای آرام سودآور باقی می‌مانند، اما در دوره‌های تنش ژئوپلیتیکی آسیب‌پذیر خواهند بود.