به گزارش تجارت نیوز، مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری، عصر روز پنج‌شنبه 15 آبان در نشست توسعه عدالت آموزشی در سنندج ضمن بیان مسائل مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور، تاکید کرد: «هم‌اکنون ایران با بحران‌های طبیعی همچون کمبود بارش و منابع آبی روبه‌روست و این بحران‌ها می‌تواند پیامدهای جدی برای تامین منابع آب و گاز داشته باشد. اگر باران نبارد، احتمالا از آذرماه باید در تهران آب جیره‌بندی شود. اگر باز هم نبارد، دیگر آب نداریم و باید تهران را خالی کنیم.»
این سخنان، در بستر شرایط فعلی که گزارش‌های میدانی از قطع موقت آب در برخی مناطق تهران حکایت دارد، بار دیگر توجه افکار عمومی را به شدت بحران آب در کشور جلب کرده است.
آن‌طور که روزنامه هفت صبح گزارش داده، در روزهای اخیر، شهروندان تهرانی از قطع ناگهانی آب شرب در برخی مناطق پایتخت به مدت «۵ تا ۶ ساعت» خبر داده‌اند. بر اساس مشاهدات و گزارش‌ها، توقف تامین آب در ساعات شب انجام شده و بدون اطلاع قبلی یا اعلام رسمی از سوی مسئولان مربوطه به وقوع پیوسته است.
آن‌طور که از گزارشات مردمی پیداست، مناطق گیشا، شهرآرا، پیروزی، منیریه و … از جمله مناطقی هستند که قطعی شبانه آب را تجربه کرده‌اند.
حال این پرسش مطرح می‌شود که با توجه به شرایط اسفناک آبی در کشور، روند چراغ خاموش جیره‌بندی آب در پایتخت آغاز شده است؟
تایید قطعی شبانه آب توسط وزیر نیرو
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، روز شنبه 17 آبان ماه در نشست خبری سخنگوی دولت عنوان کرد: «به منظور کنترل هدررفت آب، سیاست کاهش فشار شبکه توزیع در دستور کار قرار گرفته است و با اجرای این برنامه، 15 مترمکعب بر ثانیه آب ذخیره شد. البته مردم مجبور به نصب پمپ و مخزن شدند، اما همان میزان هدررفت در کشور ذخیره شد.»
او ادامه داد: «این برنامه کماکان در دستور کار قرار دارد و ممکن است مجبور شویم شب‌ها فشار آب را تا حد صفر پایین بیاوریم. تقاضا می‌کنم مردم نسبت به نصب ذخیره‌ساز (مخزن) اقدام کنند.»
اظهارات وزیر نیرو، ضمنا موضوع قطعی شبانه آب در تهران را تایید کرده است، چراکه کاهش فشار آب تا حد صفر معنایی جز قطعی آب ندارد.
به بیان دیگر، اوضاع به قدری بحرانی است و مشکلات زیرساختی در زمینه آب به قدری روی هم انباشت شده‌اند که تنها امید مسئولان به بارش باران بوده است. حال که بارشی رخ نداده و مسئولان به فکر قطعی آب مشترکان افتاده‌اند.
این موضوع به تایید سخنگوی صنعت آب نیز رسیده است. آن‌طور که ایسنا گزارش داده، عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور، با بیان اینکه به دلیل عدم بارش‌ها در تهران و قرار گرفتن در ششمین سال پیاپی خشکسالی وضعیت آب در سدهای مخازن تهران بسیار نامطلوب است، گفت: «اگر حداقل به میزان سه مترمکعب در ثانیه مدیریت مصرف آب در سطح تهران بیشتر از گذشته رخ ندهد، پایداری آب تهران با مشکل مواجه می‌شود و رفاه آبی مردم دچار مشکل می‌شود. در این شرایط مجبوریم محدودیت‌هایی را در میزان مصارف اعمال کنیم. از شهروندان تقاضا داریم امر مدیریت مصرف را جدی بگیرند و این مشکل مشترک را با کمک هم حل کنیم. اگر مصارف ۱۰ درصد کاهش پیدا نکند، اختلال در تامین آبرسانی پایدار تهران حتمی است. این محدودیت برای مشترکان پرمصرف، کاهش فشار آب و یا حتی محدودیت مقدار مصرف برای مشترکان خواهد بود.»
شکست الگوی توسعه آبی در تهران / تهران آبی برای خود ندارد!
با توجه به وضعیت وخیم آب در پایتخت، این پرسش مطرح می‌شود که چرا تهران به طور مشخص با شدیدترین بحران آب در کشور روبه‌روست؟
پیش‌تر رضا حاجی کریم، رئیس فدراسیون صنعت آب کشور، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز عنوان کرده بود: «تهران از نظر سرانه دسترسی به آب تجدیدپذیر، یکی از ناپایدارترین نقاط ایران و شاید ناپایدارترین نقطه باشد. سرانه دسترسی به آب تجدیدپذیر در تهران 335 میلیون مترمکعب است. اما موضوع آب، مساله‌ای چندوجهی است و نمی‌توان با تمرکز بر یک یا دو عامل، درباره آن حکم کلی صادر کرد. مجموعه‌ای از عوامل و اتفاقات در طول سال‌ها تهران را به این نقطه رسانده است.»
به گفته او: «اولین عامل، بارگذاری بیش از حد جمعیت در تهران است. تراکم جمعیتی تهران از شهرهایی مانند شانگهای، نیویورک و پکن بیشتر است و این واقعیتی انکارناپذیر است که ما اساسا مجاز به چنین بارگذاری سنگینی نبودیم. با این حال، این روند همچنان ادامه دارد؛ یعنی هنوز هم بدون توجه به ظرفیت آبی، در غرب و شرق شهر مجوز ساخت‌وساز صادر می‌شود. سالانه حدود ۳۰ میلیون متر مکعب آب شرب در تهران صرف فعالیت‌های عمرانی، ساختمانی و بنایی می‌شود. آیا واقعا نمی‌توان این حجم مصرف را با پساب جایگزین کرد؟ در همین حال، میزان آب «به حساب نیامده»، تلفات شبکه و برداشت غیرمجاز در تهران حدود ۲۵ درصد است.»
وی توضیح داد: «دوم اینکه کل مصرف آب شهر تهران در سال‌های نرمال، 1.1 میلیارد مترمکعب است. در همین سال‌های نرمال، استان تهران حدود ۱.۸ میلیارد متر مکعب آب برای کشاورزی مصرف می‌کند که بخش قابل‌توجهی از آن به‌صورت آبیاری سنتی انجام می‌شود. این اعداد با ما سخن می‌گویند و نشان می‌دهند که در تدوین الگوی توسعه برای تهران و تبیین سیاست‌های آبی آن، شکست کامل رخ داده است. منطقه‌ای که از آن صحبت می‌کنیم، اصلا آبی ندارد. آب سدهای ماملو، طالقان، کرج و … اصلا برای تهران نبوده است و با خط لوله به تهران کشیده شده‌اند. مگر این آب برای تهران است؟»
مساله کشاورزی و هدررفت آب در شبکه
با توجه به اظهارات بیان‌شده در مورد مشکلات انتخاب تهران به عنوان پایتخت و کشیدن خط لوله از دیگر نقاط کشور به تهران، شاید این شائبه به وجود آید که با انتقال پایتخت مشکل برطرف می‌شود. اما بسیاری از کارشناسان، راهکار حل بحران آب را انتقال پایتخت نمی‌دانند.
پیش‌تر محمدابراهیم رئیسی، کارشناس آب، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز توضیح داد: «با انتقال جمعیت و تمرکز بر راهکارهای عرضه آب، نمی‌توان تنش آبی را برطرف کرد. تنش آبی مربوط به سیستم ناکارآمد انتقال و توزیع و نبود مدیریت مصرف است.»
وی در بخشی از صحبت‌های خود توضیح داد: «در حال حاضر، به دلیل راندمان پایین در بخش کشاورزی، مدیریت منابع به‌درستی صورت نمی‌گیرد. در استان تهران، حدود 65 درصد آب در بخش کشاورزی استفاده می‌شود. اگر راندمان بخش کشاورزی تنها 10 درصد بهبود یابد، وضعیت آب شرب تهران را می‌توان بهبود بخشید. در واقع، بهبود راندمان یا بازچرخانی آب می‌تواند مشکلات آبی بسیاری از مناطق را حل کند. همچنین مقدار هدررفت آب در خطوط انتقال آب تهران حدود 22 درصد است که 10 تا 11 درصد به هدررفت فیزیکی مربوط می‌شود. علت این موضوع نیز فرسودگی شبکه است.»
مردم به دلیل تمرکز سرمایه و خدمات در تهران، مجبور به مهاجرت به این شهر شده‌اند!
رئیسی خاطرنشان کرد: «تهران، به ماکروسفالی شهری مبتلا شده است. ماکروسفالی اصطلاحی پزشکی است که به معنای بزرگ شدن غیرطبیعی سر یا همان بزرگ‌سری است. تهران نمونه‌ای از ماکروسفالی شهری است. این موضوع نشان‌دهنده تمرکز سرمایه و خدمات در این شهر است. پس نمی‌توان انتظار داشت که مردم به تهران نیایند. تهران، نخست‌شهر ایران است. به طور کلی، اگر جمعیت یک شهر بیش از دو برابر جمعیت دومین شهر کشور باشد، می‌توان گفت ماکروسفالی رخ داده و تهران نمونه بارز این پدیده است. با هر بار افزایش خدمات و عرضه آب، به رشد شهری دامن زده می‌شود و باقی خدمات هم سرازیر می‌شود. اما از یک نقطه به بعد دیگر نمی‌توان آب مورد نیاز شهر را تامین کرد. چراکه مصرف دائماً بالا رفته است.»
همان‌طور که از اظهارات دو کارشناس پیداست، مساله هدررفت آب در خطوط انتقال و کشاورزی سنتی بسیار حیاتی است و بخش مهمی از هدررفت آب را به دوش می‌کشند. در چنین شرایطی، تمرکز کالا، خدمات و اشتغال در تهران و اجبار مردم برای مهاجرت به پایتخت جهت دستیابی به خدمات و مشاغل بهتر، بر افزایش جمعیت این پهنه خشک افزوده است. افزایش جمعیتی که با خود مصرف بیشتر آب را به دنبال دارد، آن هم در منطقه‌ای که زیرساخت‌های انتقال آب آن مشکل اساسی دارند!
در چنین شرایط اسفناکی که ناترازی برق، گاز و حالا آب گریبان‌گیر مردم شده است، بار دیگر راهکارهای تنبیهی ماند قطعی و اعمال محدودیت به سراغ مردم آمده است. مردم باید به دلیل ناکارآمدی در مدیریت و تدوین سیاست‌های توسعه‌ای در زمینه آب و توسل مقامات و مسئولان به بارش باران، تاوان بحران آب را با قطعی آب بپردازند؛ مردمی که نقشی در انتخاب پایتخت نداشته‌اند و برخی از آنها به دنبال سیاست‌های مرکزگرایانه در کشور، به ناچار مجبور به مهاجرت به تهران شده‌اند. وقتی عمده خدمات مهم و مشاغل در تهران متمرکز هستند، چطور می‌توان انتظار داشت که افزایش جمعیت در تهران رخ ندهد؟
حال که چنین سیاست‌هایی در کشور پیاده شده است، انتظار افزایش مصرف در تهران به دلیل بارگذاری بیش از حد جمعیت در این شهر بدیهی تلقی می‌شود. اما با توجه به الگوهای توسعه‌ای طی شده در کشور، به نظر می‌رسد که ترسیم و پیش‌بینی چنین وضعیتی برای مسئولان دشوار بوده است!
با این حال، با توجه به این که راهکارهای توسعه پایدار با توجه به منابع آبی در کشور یک‌شبه حاصل نمی‌شوند و تلاشی بابت پیگیری راهکارهای توسعه‌ای و زیرساختی نیز دیده نمی‌شود، آیا مردم باید شاهد وخیم‌تر شدن اوضاع منابع آبی باشند؟
برای مطالعه بیشتر گزارش در تدوین الگوی توسعه و تبیین سیاست‌های آبی برای تهران، شکست کامل رخ داده است را در تجارت‌نیوز بخوانید.
