تحلیلی درباره آینده اقتصاد ایران / چرا تحریم‌ها اقتصاد ایران را به زانو درنیاورد؟

از سال 2017 تاکنون دولت ترامپ در تلاش برای ایجاد فشار حداکثری بر دولت ایران و محروم کردن این کشور از منابع مالی و در نهایت کشاندن مقامات پای میز مذاکره برای امضای توافق جدید هسته‌ای است.

به گزارش تجارت‌نیوز ، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، در سخنرانی اخیر خود اعلام کرده که استراتژی دولت ترامپ برای فشار حداکثری، قطع حدود 80 درصد از درآمدهای نفتی ایران است.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران نیز به‌تازگی گفته است، به‌دلیل تحریم‌های دو سال گذشته، 200 میلیارد دلار از درآمد خارجی کشور کاهش یافته است.

با این حال این پرسش مطرح است که چرا هنوز اقتصاد ایران به زانو درنیامده است؟

رسانه آمریکایی ان‌پی‌آر (NPR) به‌تازگی در مصاحبه با کارشناسان اقتصادی ایرانی و خارجی به این پرسش پاسخ داده است.

از جمله این کارشناسان جواد صالحی اصفهانی، استاد اقتصاد در دانشگاه ویرجینیاست. او در این زمینه گفته است: فکر می‌کنم پیش‌بینی سقوط سریع اقتصاد ایران از سوی آمریکا بسیار خوشبینانه بود. علی‌رغم تحریم‌های تیم ترامپ، گمان می‌کنم، آنها در مورد سطح پیچیدگی اقتصاد ایران، مقاومت این کشور در برابر تحریم‌ها و تجربیاتشان در این زمینه دچار سوءتفاهم‌هایی شده‌اند.

به‌گفته او، قطعا بازگشت مجدد تحریم‌ها علیه ایران پس از خروج آمریکا از برجام، اقتصاد ایران را دچار آسیب کرده است. در حال حاضر نرخ بیکاری و نرخ تورم افزایش قابل توجهی یافته و ذخایر ارزی ایران هم رو به پایان است. بنابراین حال اقتصاد ایران خوب نیست.

وی در ادامه گفته است: با این حال طی چهار دهه گذشته، ایران تجربیات بسیاری را در زمینه مقابله با تحریم‌ها کسب کرده است. ایران به‌خوبی می‌داند چطور مقاومت کند و این بار هم با تحریم‌های پیشین فرقی ندارد.

برآورد بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول از رشد اقتصادی ایران در سال 2019 حدود منفی 9 درصد است. (البته برآورد تحلیلگران در داخل ایران این رقم نیست.)

از نگاه کارشناسان اقتصادی در هر دو نهاد بین‌المللی، 2019 بدترین سال اقتصاد ایران پس از دوران جنگ است. آنها تاثیر تحریم‌ها را مهم‌ترین دلیل کوچک شدن اقتصاد ایران می‌دانند. با این حال، اقتصاددانان شرایط بهتری را برای سال آینده این کشور پیش‌بینی کرده‌اند. به عقیده این تحلیلگران، نرخ رشد اقتصادی ایران در سال آینده به صفر خواهد رسید.

جواد صالحی اصفهانی در ادامه دو سال اخیر را با دوره تسخیر سفارت آمریکا و اقتصاد این کشور در دهه 1970 و 1980 مقایسه کرده و گفته است: در آن زمان، به‌واسطه تحریم‌ها سرانه تولید ناخالص داخلی در ایران 50 درصد کاهش یافت.

از نگاه تحلیلگران بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، افت شدید صادرات نفت، کلیدی‌ترین عامل در کاهش رشد اقتصادی ایران بوده است.

اسفندیار باتمانقلیچ، بنیانگذار موسسه بورس و بازار در این زمینه گفته است: پیش از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای در ماه می 2018، ایران روزانه و به‌طور متوسط دو میلیون بشکه نفت خام صادر می‌کرد. رسانه‌ها و موسسه‌های غربی حالا صادرات حدود 300 هزار و تا 500 هزار بشکه نفت را برآورد کرده‌اند.

البته ایران در دوران پس از بازگشت مجدد تحریم‌ها هیچ آماری در مورد صادرات نفتش منتشر نکرده است.

به‌نظر می‌رسد اقتصاد ایران تنها به نفت وابسته نیست.

باتمانقلیچ در ادامه افزوده است: اقتصاد ایران بسیار متنوع است و تولید یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی در این کشور است. در حال حاضر، بخش تولید حدود یک‌پنجم از کل اشتغال در ایران را شامل می‌شود.

او در ادامه گفته است: تولید خودرو، تولید فلزات و پلاستیک از مهم‌ترین فعالیت‌های ایران است. تحریم‌های ایالات متحده آمریکا دستابی به مواد اولیه برای تولید محصولات را دشوار کرده و در عین حال، یافتن مشتری در خارج از کشور هم سخت است. مشتریان ایران نگران تحریم‌های ثانویه به‌دلیل تجارت با ایران هستند.

با این حال، به‌گفته او، بعضی از تولیدکنندگان ایرانی از روش‌های دیگری به‌جز بانک‌ها و با سیستم‌های غیررسمی پرداخت اقدام به تجارت با برخی کشورها کرده‌اند. در عین حال تحریم‌های آمریکا شامل کالاهایی از جمله مواد غذایی، مصرفی، دارویی و شوینده‌ها نمی‌شود.

سوزان مالونی، کارشناس مسائل ایران در موسسه بروکینگز هم در این زمینه گفته است: ایران روابطی کاملا یکپارچه با شرکای اقتصادی‌اش در منطقه دارد و از این طریق موفق شده برخی فعالیت‌های اقصادی خود را ادامه دهد. آنها سازوکارهای دیگری را برای تجارت ترتیب داده‌اند.

به‌گفته او، اقتصاد ایرانی از ظرفیت قابل توجهی برخوردار است. آنها صنایع جایگزین نفت را دارند و در حال حاضر روابط خود را با کشورهایی چون عراق، افغانستان، برخی از کشورهای آسیای میانه و البته سوریه حفظ کرده است. به‌نظر می‌رسد فعالیت‌های اقتصادی با این کشورها فراتر از نظارت وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکاست.

صالحی اصفهانی هم در این زمینه تاکید کرده است که کمبود کالاهای وارداتی تا حدودی به رونق تولید در داخل کشور و ایجاد اشتغال منجر شده است.

با این حال او در ادامه گفته است: اما ارزیابی این موضوع که ایرانی‌ها چقدر صبور هستند کار آسانی نیست. 40 سال پیش، ایرانی‌ها حاضر بودند سختی ناشی از تحریم‌های آمریکا را تحمل کنند. چند ماهی است که به‌دلیل فشارهای اقتصادی شاهد ناآرامی‌هایی هستیم. هنوز نمی‌دانیم با افت 10 تا 20 درصدی سطح استاندارد زندگی، دولت چطور می‌تواند نظم عمومی را حفظ کند.