اوکراین بر سر دوراهی؛ آیا کیف قربانی بازی قدرت‌ها می‌شود؟

به گزارش تجارت نیوز، تلاش‌ها برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک جهت پایان دادن به جنگ اوکراین در چند ماه گذشته روند پیچیده‌ای را طی کرده است. پس از خوش‌بینانه‌های حاصله از اجلاس ماه اوت که در جریانش ترامپ-پوتین در آلاسکا دیدار داشتند، دولت رئیس‌جمهوری آمریکا که از دستیابی به آتش‌بس فوری ناامید شده بود، به تحریم‌های شدیدتر و تهدیدهای نظامی روی آورد. اما اکنون ایالات متحده طرح صلح جدید ۲۸ ماده‌ای به همراه تضمین‌های امنیتی برای اوکراین تعریف کرده، طرحی که کیف را بر سر دوراهی قرار داده و اروپا را سرگردان.

اگرچه روسیه صراحتا این پیش‌نویس را تایید نکرده، اما این واقعیت که کریل دیمیتریف، مذاکره‌کننده روسی، محتوای آن را در گفت‌و‌گو با رسانه‌های آمریکایی فاش کرده، نشان می‌دهد کرملین نشین‌ها از این طرح رضایت بالایی دارند.

دو تفسیر از طرح صلح اوکراین

حال به باور ناظران اگر این طرح توسط اوکراین پذیرفته شود، راه برای آتش‌بس فوری و حل‌و‌فصل طولانی مدت درگیری هموار خواهد شد.

هرچند در این میان گروهی باور متفاوتی دارند و ضمن اشاره به شکاف‌های فراآتلانتیکی، معتقدند که طرح صلح 28 ماده‌ای صرفا زمینه را برای افزایش تنش‌ها میان آمریکا و اروپا هموار کرده و موجب خواهد شد تا روس‌ها فرصت یابند از آب گل آلود ماهی بگیرند. فارغ از این گمانه زنی‌ها جنگ اوکراین نشان دهنده رویارویی امنیتی چند لایه بین غرب به رهبری ایالات متحده و روسیه است. بنابر این، بسیاری از متغیرهای امنیتی این درگیری را نمی‌توان به تنهایی توسط اوکراین حل کرد. از زاویه‌ای دیگر با توجه به اینکه روس‌ها در میدان نبرد دست بالا را دارند، بعید است که بدون دستیابی به تضمین‌ها و تحقق نیازهای امنیتی و سرزمینی‌های‌شان (خواسته‌های حداکثری) با برقراری آتش‌بس موافقت کنند.

به همین دلیل گروهی مدعی‌اند که طرح 28 ماده‌ای صرفا شامل خواسته‌های حداکثری روس‌ها است، به بیانی دیگر ایالات متحده با توسل به این اهرم دیپلماتیک در تلاش بوده تا با ارائه امتیازهای لازم به روس‌ها، امنیت و استقلال اوکراین را تضمین کند؛ گزاره‌ای که مخالفان بسیاری دارد.

در شرایط کنونی رسانه‌ای شدن طرح 28 ماده‌ای ترامپ با پیامدهای رسوایی فساد گسترده در میان نخبگان اوکراین و تلاش‌های متوقف‌شده بروکسل جهت ارائه کمک‌های مالی بیشتر به کیف، طوفانی به راه انداخته که ممکن است منجر به پیروزی مسکو در جنگ پیش رو شود. با این حال، فعلا پیش‌بینی تحولات پیش رو دشوار است. اوکراین دوران بسیار سختی را در جبهه‌های مختلف سپری می‌کند. سقوط پوکروفسک در شرق اوکراین، مساله زمان و اینکه قبل از تصرف ویرانه‌های شهر توسط روسیه، چه تعداد نیرو از دست خواهد رفت.

همزمان روسیه همچنین فشار بر بخش زاپروژیا و اطراف خرسون در سواحل را افزایش داده و بسیار محتمل است که کرملین برای پیشبرد مزایای فعلی خود به تنش‌ها دامن زده و درگیری‌ها دوباره در شمال و در اطراف دومین شهر بزرگ اوکراین یعنی خارکف را تشدید کند.

از همین رو شاید منصفانه باشد اگر بگوییم، در حال حاضر، جنگ فرسایشی به وضوح به نفع روسیه است. اما از منظر صرفا نظامی، نه سقوط پوکروفسک و نه دستاوردهای ارضی بیشتر روسیه، خطر فروپاشی قریب‌الوقوع صفوف نظامی اوکراین را نشان نمی‌دهد.

پاشنه آشیل کیف

با این حال، جنگ هرگز صرفا یک تلاش نظامی نیست؛ بلکه به اراده سیاسی و منابع مالی نیز نیاز دارد. بنابر این، تهدید وجودی‌تر برای تلاش‌های جنگی اوکراین، پیامدهای حاصل از رسوایی مالی است. در اینجا نیز، قطعیت‌ها کم و دور از دسترس هستند. یکی از ویژگی‌های برجسته رسوایی‌های سیاسی در اوکراین، دشواری پیش‌بینی واکنش جامعه است. برخی از حوادث می‌توانند به محرکی برای اعتراضات گسترده تبدیل شده و زمینه را برای تظاهرات گسترده‌تر فراهم کند.

این گزاره در مورد انقلاب یورومیدان در سال ۲۰۱۴ صدق می‌کرد. این انقلاب زنجیره‌ای از وقایع را کلید زد؛ از الحاق کریمه تا اشغال نیابتی بخش‌هایی از منطقه دونباس در شرق اوکراین توسط روسیه، و تهاجم تمام‌عیار کرملین در فوریه ۲۰۲۲. از همین رو حقیقتی که باید مورد تامل قرار بگیرد آن است که تاکنون، رسوایی حاصل از فساد زمینه‌ساز اعتراض‌های گسترده‌ای شده و واکنش تند مقام‌های اروپایی را به دنبال نداشته است. اما طبق گفته دفتر ملی مبارزه با فساد اوکراین (نابو)، تقریبا همه حلقه داخلی زلنسکی درگیر فساد هستند، گزاره‌ای که رئیس‌جمهور را مجبور کرده تا به این کنش جنجالی واکنش نشان دهد.

حرکت به جلو

در این شرایط بحرانی سه متغیر مغفول مانده است. مورد اول، طرح جانشینی زلنسکی در اوکراین است. به این معنا که سیاستمداران مخالف مانند پترو پوروشنکو، رئیس‌جمهور سابق و یولیا تیموشنکو، نخست وزیر سابق، به همان اندازه که در دوران حکومت خود به اتهامات فساد آلوده شده‌اند، نامحبوب نیز هستند.

حال اگر زلنسکی از کناره‌گیری امتناع کند، هیچ مسیر مشخصی برای جایگزینی او وجود ندارد. حتی اگر او در قدرت بماند، بعید است که دولت ائتلافی گسترده‌تر بتواند عصای جادویی برای تغییر وضعیت نظامی متزلزل اوکراین پیدا کند. حلقه مغفوله دوم کاخ سفید و تعاملات آن با کرملین است؛ تعاملی که نتیجه آن تدوین توافق 28 ماده‌ای است. طرحی که تحققش مستلزم ارائه امتیازات سرزمینی عمده‌ای از جانب اوکراین است آن هم در شرایطی که فعلا هیچ تضمین امنیتی موثری ارائه نشده است.

وزرای امور خارجه اروپا تاکید دارند که هر طرح صلحی نیاز به حمایت اوکراین و قاره سبز دارد. اما اشتهای آن‌ها برای رویارویی ممکن است به‌واسطه مولفه‌های متعدد کاهش یابد. اگر متحدان غربی کی‌یف این حس را پیدا کنند که اوکراین و زلنسکی از نظر نظامی و سیاسی شکست خورده‌اند، این احتمال بالا است که اروپا برای کاهش ضررهای وارده از مواضعش عقب نشینی کند. همین مقوله بستر را برای تحقق توافق مورد نظر ترامپ هموار کرده، روسیه در موضع قدرت قرار داده و اوکراین را قربانی خواهد کرد.

سومین متغیری که نادیده گرفته شده، رویکرد پوتین است، این که آیا رئیس‌جمهوری روسیه با این توافق موافقت می‌کند یا رایزنی‌ها را برای بار دیگر به تعویق 5 خواهد انداخت، به‌ویژه آن که سابقه پوتین در بازی با زمان، خود گویای همه چیز است. اظهارات اخیر دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، مبنی بر اینکه درباره طرح تازه هنوز موضع تازه‌ای اتخاذ نشده، نشان می‌دهد رویکرد کرملین تغییر نکرده است. از همین رو حتی اگر پوتین تمایل به توافق داشته باشد، به سختی می‌تواند برای کی‌یف و بروکسل مایه تسلی خاطر شود.