آثار دوران ساسانی فارس در معرض تهدید/ خاکسپاری در عرصه اثر ثبت جهانی!

به گزارش تجارت نیوز،

سازمان بین‌المللی یونسکو در سال 2018 میلادی (1398 شمسی)، منظر باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس را در فهرست میراث جهانی ثبت کرد. این منظر شامل آثار دوران ساسانی در شهرستان‌های فیروزآباد، کازرون و سروستان است. میراثی که از معروف‌ترین آنها می‌توان به شهر بیشاپور، کاخ اردشیر بابکان، قلعه دختر، نقش برجسته‌های منطقه و کاخ ساسانی سروستان اشاره کرد. برخی از آثار دوران ساسانی که در این منطقه قرار دارند نیز به ثبت ملی رسیده‌اند.

با وجود ارزش تاریخی و فرهنگی این آثار، نه تنها در سطح ملی که به عنوان میراث جهانی، اما اخبار نگران‌کننده‌ای در مورد آنها منتشر می‌شود؛ از معدن‌کاوی در حریم قلعه دختر گرفته تا تبدیل عرصه کاخ اردشیر بابکان به قبرستان.

افشین ابراهیمی، معاون اداره کل میراث فرهنگی استان فارس و مدیر پایگاه میراث جهانی منظر ساسانی و سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی، در گفت‌وگوهای جداگانه‌ای با تجارت‌نیوز در مورد این تهدیدات و اقدامات حفاظتی از آثار دوران ساسانی در استان توضیح داده‌اند.

شکایت‌های بی‌نتیجه میراث فرهنگی از معدن‌کاوی در حریم ساسانی

ابراهیمی، معاون میراث فرهنگی استان فارس، با اشاره به فعالیت غیرقابل قبول یک معدن سنگ در حریم اثر میراث جهانی قلعه دختر فیروزآباد و چند اثر ثبتی دیگر تاکید می‌کند این موضوع می‌تواند پیامدهای ناخوشایندی برای مجموعه داشته باشد و چنانچه فعالیت معدن متوقف نشود، تهدیدی بزرگ برای بقای آن خواهد بود.

او می‌گوید: «فعالیت این معدن، از حدود یک دهه پیش شکل جدی به خود گرفت و از همان زمان، اداره کل میراث فرهنگی استان، در ادوار مدیریتی متمادی، اقدامات حقوقی لازم را برای جلوگیری از فعالیت آن انجام داده‌اند که ثمربخش نبوده است»

به گفته این مقام مسئول، حتی هم اکنون نیز پرونده موضوع در مراجع قضایی در جریان است و اداره کل میراث فرهنگی استان موضوع را از چند طریق دنبال می‌کند. 

آریا: زور میراث فرهنگی به صاحبان معدن نمی‌رسد

در عین حال، آریا، کنشگر میراث فرهنگی، معتقد است زور این اداره کل به صاحبان معدن نمی‌رسد و سال‌هاست نتوانسته مانع فعالیت آنها شود. 

او به تجارت‌نیوز می‌گوید: «برداشت سنگ در حریم آثار دوران ساسانی، هم منظر آن را تخریب کرده است و هم پس‌لرزه‌هایی ایجاد می‌کند که برای سنگ‌نگاره‌ها، قلعه دختر و دیگر آثار ساسانی موجود در منطقه، از جمله نقاره‌خانه، که به ثبت ملی رسیده، زیانبار است.»

وجود روستا و دفن مردگان در حریم و عرصه کاخ اردشیر

آریا در ادامه از جمله تهدیدات جدی در مورد آثار دوران ساسانی در فارس را مربوط به روستایی می‌داند که در حریم کاخ اردشیر قرار دارد. 

او توضیح می‌دهد: «یکی از اشتباهات وزارتخانه میراث فرهنگی در سال‌های اخیر، پذیرش ماندگاری روستای آتشکده در حریم اثر ثبت جهانی شده کاخ اردشیر است؛ آن هم در حالی که برخلاف برخی سندسازی‌ها و ادعاها، این روستا قدمت چندانی ندارد و از اواسط دهه 60 شکل گرفته است.»

آریا بر لزوم جابه‌جایی روستای یادشده تاکید می‌کند و می‌افزاید: «اکنون ساخت تعدادی خانه و رستوران در منطقه، حریم کاخ را مخدوش کرده اما متاسفانه ماجرا از این هم فراتر رفته است؛ چراکه اهالی روستا در عرصه آن مراسم خاکسپاری برگزاری می‌کنند و کندن قبر به لایه‌های باستان‌شناسانه محوطه آسیب می‌زند.»

به گفته او، دولت باید زمین جایگزین برای ساخت قبرستان در اختیار روستاییان قرار دهد و به‌تدریج نیز روستا را جابه‌جا کند؛ زیرا ادعاهایی چون رونق گردشگری هیچ ثمری در این زمینه ندارند.

ابراهیمی: وجود روستا در پرونده ثبتی کاخ اردشیر دیده شده است

ابراهیمی، معاون اداره کل میراث فرهنگی استان فارس، اما در مورد جابه‌جایی روستا می‌گوید: «در سال ۱۳۹۸ که پرونده آثار دوران ساسانی در در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید، روستای آتشکده هم وجود داشته و موجودیت آن در پرونده ثبتی دیده شده است.»

او در عین حال تاکید می‌کند: «تحولات و توسعه این روستا باید تحت کنترل باشد و پایش‌های میدانی نیز در این زمینه انجام شود. در مواردی، مداخلاتی در حریم و عرصه اثر دیده شده است که اداره‌کل میراث فرهنگی، آنها را از طریق مراجع حقوقی و قضایی پیگیری‌ می‌کند.»

ابراهیمی معتقد است: «البته اگر فعالیت‌های عمرانی و توسعه‌ای روستا در مسیر غیرمتعارفی قرار گیرد و ارزش‌های برجسته این میراث جهانی را مخدوش کند، امکان دارد تهدیدی برای باقی ماندن آن در فهرست میراث جهانی باشد.»

میراث فرهنگی پیگیر جابه‌جایی قبرستان است

مدیر پایگاه میراث جهانی منظر ساسانی، در مورد برگزاری مراسم خاکسپاری در عرصه کاخ اردشیر نیز می‌گوید: «مکان‌های جایگزینی برای این قبرستان پیشنهاد شده‌اند اما مسئولان مربوطه هنوز هیچکدام را تایید نهایی نکرده‌اند. در عین حال میراث فرهنگی همچنان موضوع جابه‌جایی آن را پیگیری می‌کند.»

ابراهیمی می‌گوید: «در کل، کاخ اردشیر از نظر حفاظتی و مرمتی در وضعیت نسبتاً پایداری قرار دارد و نواحی خطرآفرین آن تا حدود زیادی استحکام‌بخشی شده‌اند. کماکان نیز روند تثبیت نواحی سست ادامه دارد و اقداماتی مانند اندودکاهگل حفاظتی، ترمیم بندکشی‌ها، دوخت و دوز ترک‌ها و اصلاح مسیرهای دفع آب در کانون توجه هستند.»

نگرانی از ساخت‌وسازها در عرصه شهر ثبت جهانی‌شده بیشاپور 

کنشگران میراث فرهنگ همچنین نگران اقداماتی هستند که اخیراً به بهانه رونق گردشگری در شهر باستانی بیشاپور انجام شده است. اداره کل میراث فرهنگی استان فارس، چندی پیش، ساخت‌وسازهایی از جنس بتون در عرصه این اثر ساسانی انجام داد اما پس از اعتراض کارشناسان و فعالان این حوزه، طرح را متوقف کرد و جنس سازه‌ها را به چوب تغییر داد.

 معاون اداره کل میراث فرهنگی استان فارس اما در پاسخ به این نگرانی‌ها، طرح‌های اجراشده را دارای تاییدیه شورای فنی و «بهترین گزینه ممکن» می‌داند. 

او توضیح می‌دهد: «در مدت اخیر، دو پروژه سازماندهی در مجموعه بیشاپور انجام شده‌اند؛ یکی عملیات سنگ فرش مسیر منتهی به نقوش صخره‌ای تنگه چوگان و دیگری عملیات مسیر بازدید ارگ حکومتی. این پروژه‌ها محصول هم‌اندیشی اعضای کمیته فنی اداره کل میراث فرهنگی استان بوده‌اند.» 

به گفته این مقام مسئول، در مورد پروژه دوم بحث‌ها و ملاحظات مختلفی مطرح و در نهایت بهترین گزینه انتخاب شد اما هیچ انتخابی همه خواسته‌ها را به طور کامل تامین نمی‌کند و برآیند کلی کار است که باید از نظر فنی پذیرفته باشد.

آریا: ساخت‌وساز در در عرصه اثر باستانی ممنوع است

در عین حال، آریا کنشگر میراث فرهنگی دراین‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: «کنشگران میراث فرهنگی با وجود تغییر جنس سازه‌ها از بتون به چوب، هچنان نگران ایجاد رطوبت بر اثر این ساخت‌وسازها و آسیب دیدن اثر هستند.»

او تاکید می‌کند: «هرچند مسئولان مربوطه از اقدام خود دفاع می‌کنند و موضوع به بررسی‌های کارشناسی بیشتری نیاز دارد، اما بر اساس تصاویر منتشرشده، اقدامات صورت‌گرفته می‌توانند اشتباه باشند و هیچ ساخت‌وسازی نباید در عرصه اثر ثبت جهانی‌شده انجام شود.»

قلعه 1800 ساله ایزدخواست؛ در خطر فرسایش و تخریب

یکی دیگر از آثار دوران ساسانی فارس که نگرانی‌هایی در موردش وجود دارد، دژ ایزدخواست در شمال استان است که طی سال‌های طولانی در معرض فرسایش و تخریب قرار داشته. هر چند اخیراً گزارش‌هایی در مورد تشدید این شرایط منتشر شده است، آریا تاکید می‌کند موضوع فرسایش قلعه ایزدخواست جدید نیست و این اثر ساسانی از خشت و گل ساخته شده و سال‌هاست در معرض فرسایش ناشی از باد و باران قرار دارد.

او توضیح می‌دهد: «دژ ایزدخواست و دیگر آثار دوران ساسانی و اسلامی موجود در این منطقه، از جمله آتشکده، مسجد و کاروانسرای صفوی، به محافظت و مرمت نیاز دارند. در آن محدوده همچنین یکی از بزرگ‌ترین بندهای قوسی متعلق به دوره ساسانی قرار گرفته که باید بودجه مورد نیاز برای مرمت همه این آثار وجود داشته باشد؛ اما متاسفانه تاکنون اعتبارات لازم تامین نشده است.»

ابراهیمی: اعتبارات موجود پاسخگوی نیازها نیست

معاون اداره کل میراث فرهنگی فارس نیز همین موضوع را تایید می‌کند. به گفته او، در بافت‌های خشتی و گلی، آسیب‌ها به‌سرعت گسترش می‌یابند و در نتیجه نقش مراقبت‌های اولیه و حفاظتی مستمر بسیار پررنگ است.

ابراهیمی توضیح می‌دهد: «به میراث خشتی ارزشمند ایزدخواست طی سال‌های طولانی توجه چندانی نشده و وضعیت نگران‌کننده امروز، حاصل ناقص ماندن تلاش‌های گذشته است» 

او «مهجور ماندن این اثر»، «وسعت زیاد آن»، «اعتبارات ناکافی برای مطالعه و اجرا» و «کمبود پرسنل» را چالش‌های عمده مجموعه ایزدخواست به شما ر می‌آوردو می‌افزاید: «این اثر در فهرست پایگاه‌های میراث ملی و جهانی قرار دارد و همه‌ساله اعتباراتی برای اقدامات مورد نیاز به آن اختصاص می‌یابد اما جوابگوی همه مسائل مجموعه نیست.»

تخصیص اعتبارات از محل مسئولیت اجتماعی وزارت نفت

در عین حال، ابراهیمی توضیح می‌دهد، اخیراً از محل اعتبار مسئولیت اجتماعی وزارت نفت، ارقامی در اختیار اداره کل میراث فرهنگی فارش قرار گرفته که به پروژه‌های مختلفی تخصیص یافته است؛ از جمله، ساماندهی، حفاظت و مرمت میراث جهانی فیروزآباد.

به گفته او، پنج میلیارد تومان از این بودجه نیز قرار است پس از تایید طرح‌های مربوطه در شورای فنی استان و کارگروه فنی اداره کل پایگاه‌های کشور، صرف مرمت قلعه ایزدخواست شود. همچنین ۱۶ میلیارد تومان برای ساماندهی، حفاظت و مرمت شهر بیشاپور اختصاص یافته است.

به گزارش تجارت‌نیوز، میراث فرهنگی متعدد در استان فارس در مدت خبر سوژه اخبار نگران‌کننده مختلف بودند و به نظر می‌رسد مراقبت از این آثار ارزشمند  اقدامات حفاظتی بیشتری می‌طلبد.

 برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش ارگ کریم‌ خان بالاخره ثبت جهانی می‌ شود؟ و آسیب به هویت شهر با تخریب بافت تاریخی شیراز پیشنهاد می‌شود.