بازی‎های ترامپ کدام همکاری‌های اقتصادی ایران را رونق داد؟

الهام میرمحمدی: طی دهه‌های گذشته دولت‌هایی که در ایران بر سر کار آمده‌اند، همواره بر این موضوع که در سیاست خارجی، روابط ایران با همسایگانش از اهمیت خاصی برخوردار است، تاکید فراوانی کرده‌اند. با این حال در چند سال گذشته، بدتر شدن روابط ایران با عربستان سعودی و امارات متحده عربی مانعی بر سر راه روابط سازنده‌ ایران با همسایگانش در منطقه بوده است.

به گزارش تجارت‌نیوز به نقل از المانیتور، از دیدگاه تجارت و سرمایه‌گذاری، مشکلات در روابط ایران و امارات و به خصوص ایران و دبی، بیشترین صدمه و خسات را دیده است. به‌ویژه اینکه دبی نقشی کلیدی در منطقه برای واردات و تبادلات مالی ایران دارد.

طی دو دهه گذشته، امارات متحده عربی همواره یکی از شرکای تجاری ایران بوده است. در دوره تحریم‌ها، بخش قابل توجهی از واردات این کشور از طریق دبی هدایت می‌شد. پس از لغو تحریم‌های هسته‌ای، زیرساخت‌های دبی توسعه یافت تا از تجارت خارجیِ در حال رشدِ ایران بهره ببرد. به علاوه اینکه، دبی همواره اولین کشور امن برای انجام تبادلات مالی میان ایران و سایر نقاط جهان بوده است.

این شهر نه تنها به دلیل بهره‌مندی از زیرساخت‌های توسعه‌یافته خود از همکاری تجاری با ایران بهره برده بلکه میزبانی بسیاری از خانواده‌های عرب‌تبار ایرانی هم نقش بسیار مهمی در افزایش روابط اقتصادی و فرهنگی داشته است.

از این رو، رویدادهای سیاسی اخیر، مانع عمده‌ای بر سر راه روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها بوده است. از سوی دیگر، اصرار ابوظبی برای کاهش روابط با تهران نیز ناامیدی بسیاری از سهامداران دبی را به دنبال داشته است.

اگرچه برخی از کارشناسان منطقه‌ای بر این باورند که از شدت فشارهای عربستان سعودی بر ایران کاسته خواهد شد و روابط تهران با همسایگان عرب به حالت عادی خود باز خواهد گشت اما موانع در طول این مسیر، دولت ایران و شرکت‌ها را ناچار به جایگزین کردن دیگر شرکا و همکاری با سایر کشورهای منطقه‌ با هدف تسهیل تجارت و تبادلات مالی کرده است.

در ماه فوریه، معاون بانک مرکزی ایران در زمینه امور بین‌الملل اعلام کرد که بانک‌های امارات موانع جدیدی را بر سر راه بازرگان ایرانی ایجاده‌ کرده‌اند و ایران به دنبال راه‌های جایگزین دیگری است. این نظریه نیز وجود دارد که وقفه در معاملات میان امارات و بانک‌های ایران، موجب کاهش ارزش ریال ایران در بازار آزاد شده است.

کسب‌وکارهای ایرانی که دبی را به عنوان یک پایگاه منطقه‌ای امن برای فعالیت‌های خود انتخاب کرده بودند، در حال حاضر در شرایط نامساعدی به سر می‌برند. از جمله این شرایط سخت می‌توان به لغو مجوزهای مختلف و همین‌طور مجوز اقامت این افراد در هر زمانی و بدون اطلاع قبلی اشاره کرد. از بین رفتن روابط ایران و امارات متحده، بسیاری از شرکت‌های ایرانی را ناچار کرده تا فعالیت‌های خود به ویژه صادرات را در خارج از دبی انجام دهند.

در حقیقت، تعداد بسیاری از واردکنندگان و صادرکنندگان فعال در مصاحبه با المانیتور اعلام کرده‌اند که تمرکز اصلی فعالیت تجاری‌شان به ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان منتقل شده است.

بی‌تردید زیرساخت‌های هیچ‌یک از این کشورها نمی‌تواند با دبی رقابت کند. از این رو، دولت‌های مربوطه نیز اقدامات لازم بر سرمایه‌گذاری در این زمینه را آغاز کرده‌اند.

در 15 مارس، وزرای خارجه ترکیه، آذربایجان، گرجستان و ایران در کوبا پایتخت آذربایجان گرد هم آمدند تا توافقنامه‌ای را برای آغاز پروژه‌های مربوط به همکاری‌های بین‌المللی در زمینه‌های انرژی، حمل‌ونقل (اتصال اقیانوس هند و اروپا) و آموزش امضا کردند.

بر اساس این تفاهم‌نامه راه‌آهن رشت-آستارا که توسط ایران و آذربایجان ساخته می‌شود، با خط آهن باکو-تفلیس-قارص متصل می‎شود. یک مسیر حمل‌ونقل دریایی نیز از طریق بندر چابهار و بندرعباس به اروپا گسترش خواهد یافت. توافقنامه‌های چندجانبه این‌چنینی به همکاری نزدیک میان کسب‌وکارها نیز کمک می‌کند.

با تمرکز بیشتر بر ابعاد مالی تجارت بین‌المللی و منطقه‎ای، مقامات ایرانی به عمان نیز به عنوان یک مرکز مهم در منطقه توجه ویژه‌ای دارند. در روز 16 مارس، طی یک دیدار رسمی وزیر امور خارجه عمان، یوسف بن علوی بن عبدالله به ایران سفر کرد و هر دو طرف توافقنامه‌های مهمی را با هدف اصلی همکاری نزدیک بانکی از جمله پذیرش و تضمین بانک‌های ایران از سوی بانک‌های عمانی و امکان معاملات از طریق ارزهای محلی را امضا کردند. همچنین، یک کمیسیون بانکی مشترک ایجاد شده که مقررات مورد نیاز در این زمینه را اجرا می‌کند.

تهران و مسقط تصمیم گرفته‌اند که عمان را به عنوان مرکزی برای صادرات محصولات ایران به بازارهای بین‌المللی ارتقا دهند و راه را برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک میان شرکت‌های مربوطه، به‌ویژه با تمرکز بر پروژه‌های نفت و پتروشیمی هموار کنند. ایران در حال حاضر مقدمات پروژه صادرات گاز به عمان از طریق خط لوله و از بستر دریا را آغاز کرده است. یکی از محورهای مذاکرات سیاسی و اقتصادی میان ایران و عمان طرح صادرات گاز به عمان، استفاده از ظرفیت خالی صنعت ال‌ان‌جی این کشور و نهایتا صادرات مجدد گاز مایع ایران از طریق عمان به بازارهای جهانی است. انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری‌ها در این زمینه به زودی افزایش یابد.

عمان به مدت چندین دهه یک شریک قابل اعتماد برای ایران بوده است. مسقط در طول سخت‌ترین تحریم‌های خارجی علیه ایران، همواره روابط تهران با بانک‌ها و سازما‌های بین‌المللی را تسهیل کرده است. علی‌رغم وجود فشارها در شورای همکاری خلیج فارس بر این کشور برای فاصله گرفتن از ایران، عمان اما از داشتن روابط سیاسی و اقتصادی با ایران ابراز خوشحالی و رضایت کرده است.

با وجود این، جامعه بازرگانی ایران زیرساخت‌های پیشرفته‌ای که در دبی وجود دارد را از دست داده است.

این تحولات در حالی رخ می‌دهد که روابط ایران و ایالات متحده به سوی بدتر شدن پیش می‌رود. زمانی که تیم ترامپ اعلام کرد که قصد دارد از توافق هسته‌ای خارج شود، کنگره امریکا هشدارهایی مبنی بر نفوذ بیشتر ایران در منطقه و استراتژی‌های این کشور برای عمیق‌تر کردن روابط خارجی با سایر همسایگانش داد.

با توجه به دشمنی‌های دونالد ترامپ با ایران، از سوی دیگر ایران در حال قوی‌تر کردن روابط خود با روسیه و چین است. واقعیت این است که تهران برای مقابله با تحریم‌های جدید نیاز به آماده‌ شدن برای سناریوهای کاملا متفاوت را دارد. این مساله منجر به ایجاد شدن کانال‌های تجاری و مالی جدید می‌شود که می‌توانند نقش پیشین دبی را ایفا کنند.

به خوبی مشخص است که دولت ایران و جامعه کسب‌وکار در حال جایگزین کردن چندین کانال برای کاهش وابستگی به تنها یک کشور هستند.

به نظر می‌رسد استراتژی تهران فاصله گرفتن از دو قدرت منطقه‌ای یعنی ریاض و ابوظبی و تقویت روابط تجاری و اقتصادی با دیگر همسایگان است. به عنوان بخشی از این استراتژی منطقه‌ای تهران همچنین به دنبال فراهم کردن فرصت‌هایی برای افزایش روابط و تبادل اقتصادی و انرژی با این کشورها است. خوشبختانه ایران دارای میزان قابل توجهی مازاد گاز طبیعی است که می‌تواند آن را به صورت گاز یا برق به سایر همسایگان صادر کند.

همانطور که پیش‌تر روابط ایران و ترکیه ثابت کرده، وابستگی متقابل می‌تواند به ایران و همسایگانش کمک کند تا بر تفاوت‌های سیاسی و تنش‌های احتمالی غلبه کنند.

هیچ تردیدی وجود ندارد که این روابط منطقه‌ای به تهران کمک می‌کند تا تاثیر منفی فشارهای فزاینده‌ای که از سوی دولت ترامپ وجود دارد را کاهش دهد.