به گزارش تجارت نیوز، بازار جهانی نفت در آستانه تحولی ساختاری قرار گرفته است. بر اساس گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی، بازیگرانی که طی دهه گذشته به‌عنوان موتور رشد عرضه و تقاضا در بازار شناخته می‌شدند، یعنی ایالات متحده در بخش عرضه و چین در بخش تقاضا، دیگر جایگاه پیشین خود را در آینده حفظ نمی‌کنند.
در حالی که ایالات متحده در دهه گذشته ۹۰ درصد از رشد عرضه جهانی نفت را تامین کرد و چین نیز عامل ۶۰ درصد از افزایش تقاضای جهانی بود، اکنون بازار با توازن‌های جدیدی روبه‌رو است.
آژانس هشدار می‌دهد که ادامه تحولات ژئوپلیتیکی، تنش‌های تجاری، سیاست‌گذاری‌های داخلی کشورها و نیز روندهای بلندمدت در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، موجب بازتعریف نقش کشورها در بازار جهانی نفت می‌شود. در این میان، نقش ایران به‌ویژه از منظر تولید، صادرات، سرمایه‌گذاری و توسعه میادین جدید، مورد توجه قرار گرفته است.
چشم‌انداز کلان اقتصاد جهانی و اثرات بر نفت
بر اساس تحلیل‌های آژانس، چشم‌انداز رشد اقتصادی جهانی تضعیف شده است. این کندی در رشد اقتصادی تاثیر مستقیمی بر روند تقاضای نفت دارد و مصرف جهانی را تحت فشار قرار می‌دهد.
در کنار این موضوع، تنش‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه، به‌ویژه در پی تبادل حملات هوایی میان ایران و اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵، فضای نااطمینانی را تشدید کرده است. قیمت نفت که در آوریل و مه به پایین‌ترین سطح چهار سال اخیر سقوط کرده بود، پس از این اتفاق، بار دیگر روند افزایشی یافت. با این حال، تداوم جنگ‌های منطقه‌ای و نیز تعرفه‌های تجاری، بازار را وارد مرحله‌ای از بی‌ثباتی گسترده کرده است.
افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیکی، تنش‌های تجاری و تغییرات سیاستی، چشم‌انداز بازار نفت را با نااطمینانی‌های فراوانی روبه‌رو کرده است که در این میان ایران نقش مهمی را ایفا می‌کند.
تغییر مسیر عرضه نفت؛ ایران 420 هزار بشکه در روز به تولید خود اضافه کرد!
تصمیم اوپک پلاس، به رهبری عربستان سعودی، برای آغاز کاهش محدودیت‌های تولید از ماه مه ۲۰۲۵، مسیر عرضه نفت را در بازه پیش‌بینی ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۰ تغییر داده است.
در سال ۲۰۲۴، عرضه نفت توسط کشورهای عضو اوپک‌پلاس با کاهش چشم‌گیری همراه بود. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، تولید نفت این ائتلاف با افتی معادل ۸۰۰ هزار بشکه در روز به ۴۹.۹ میلیون بشکه در روز رسید. عربستان سعودی به‌تنهایی ۴۸۰ هزار بشکه کاهش داد. همچنین اختلالات تولید در روسیه، مکزیک و لیبی به ترتیب به اندازه ۲۶۰ هزار، ۱۳۰ هزار و ۹۰ هزار بشکه قابل توجه بود.
در نقطه مقابل، ایران و ونزوئلا که از سهمیه‌بندی اوپک‌پلاس مستثنی هستند، در مجموع ۵۳۰ هزار بشکه در روز به تولید خود افزودند و به بالاترین سطح تولید خود از سال ۲۰۱۹ تاکنون رسیدند.
عرضه نفت ایران تاکنون با وجود تشدید تحریم‌های ایالات متحده و افزایش تنش‌ها با اسرائیل، همچنان در سطح به‌طور نسبی بالایی باقی مانده و ایران را برای دومین سال پیاپی به دومین منبع بزرگ رشد عرضه جهانی پس از ایالات متحده تبدیل کرده است.
مجموع تولید نفت ایران در سال گذشته به بالاترین سطح از سال ۲۰۱۷ رسید و با افزایشی سالانه معادل ۴۲۰ هزار بشکه در روز، به ۴.۷ میلیون بشکه در روز رسید که ۱.۳ میلیون بشکه از آن مربوط به میعانات و مایعات گازی بود.
افزایش تولید نفت ایران موجب شده این کشور ظرفیت ذخیره‌سازی مازادی اندکی داشته باشد. تهران برای جلوگیری از افت تولید میادین نفت و گاز خود به‌شدت به شرکت‌های داخلی متکی است. از ابتدای سال گذشته، ایران بیش از ۳۳ میلیارد دلار قرارداد داخلی برای افزایش تولید از میادین نفت و گاز خود منعقد کرده است.
آن‌طور که آژانس گزارش داد، ایران به‌طور مستمر در تلاش است تا توانمندی‌های خود در زمینه تولید و به‌کارگیری فناوری‌های حیاتی برای افزایش برداشت نفت، از جمله کمپرسورهای بزرگ میادین را توسعه دهد. منابع متعددی برای رشد ظرفیت ایران وجود دارد؛ میادین اصلی غرب کارون، به همراه یاران و یادآوران، می‌توانند در مجموع حدود یک میلیون بشکه در روز رشد تولید ایجاد کنند.
در مارس ۲۰۲۴، قراردادهایی برای افزایش ظرفیت میادین خشکی امضا شد که هدف آن افزایش تولید از ۴۰۰ هزار به ۶۲۰ هزار بشکه در روز است. ایران همچنین در حال بررسی گزینه‌هایی برای افزایش تولید در میادین کوچک‌تر منطقه غرب کارون از جمله جفیر و سپهر است.
پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی از ثابت‌ماندن تولید نفت ایران
در تصویر زیر روند تولید نفت ایران و پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی از ادامه تولید نفت ایران مشاهده می‌شود. با توجه به پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی تولید نفت ایران از سال 2025 تا 2030 حدود 3.4 میلیون بشکه در روز باقی می‌ماند.
صادرات نفت ایران؛ چین همچنان مقصد اصلی
صادرات نفت خام ایران در سال ۲۰۲۴ به‌طور متوسط ۱.۶ میلیون بشکه در روز گزارش شده است. به طور تقریبی تمام این صادرات به کشور چین و به پالایشگاه‌های مستقل موسوم به «تی‌پات» انجام شده است. تحریم‌های ایالات متحده در ماه‌های اخیر به‌تدریج شدیدتر شده‌اند و به طور تقریبی تمام جنبه‌های زنجیره تامین ایران را هدف قرار داده‌اند. از این رو، در ماه مه ۲۰۲۵ واردات نفت خام چین از ایران نسبت به میانگین سال گذشته، ۳۰ درصد کاهش یافت.
این کاهش نشان می‌دهد که وابستگی بیش از حد به یک بازار مصرفی، آن هم در شرایط تحریم و نوسانات تقاضا، می‌تواند ایران را در معرض ریسک‌های ژرف‌تری قرار دهد. از سوی دیگر، افزایش تحریم‌های آمریکا در ماه‌های اخیر، بسیاری از زنجیره‌های تامین، نقل‌وانتقال مالی را هدف قرار داده است.
اجرای سریع تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۸، صادرات نفت خام ایران را از میانگین ۲.۲ میلیون بشکه در روز به کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز رساند، اما اجرای تحریم‌ها در این دور با چالش‌های بیشتری روبه‌رو شده است.
وضعیت پروژه‌های پالایشی و پتروشیمی ایران؛ چین تنها مشتری محصولات پتروشیمی ایران است!
در راستای افزایش ارزش افزوده و کاهش خام‌فروشی، شرکت ملی نفت ایران دو پروژه کلیدی برای افزایش ظرفیت فرآوری میعانات گازی را در دستور کار قرار داده است. واحد چهارم پالایشگاه ستاره خلیج فارس با ظرفیت ۱۲۰ هزار بشکه در روز قرار است در سه‌ماهه پایانی ۲۰۲۵ به بهره‌برداری برسد. همچنین پروژه پالایشگاه سیراف با ظرفیت ۶۰ هزار بشکه در روز برای سه‌ماهه دوم ۲۰۲۶ برنامه‌ریزی شده است.
اجرای این پروژه‌ها، علاوه بر افزایش تولید بنزین و فرآورده‌های سبک، می‌تواند مدیریت انعطاف‌پذیر میعانات گازی را افزایش دهد.
در حوزه پتروشیمی نیز ایران تحت تاثیر تحولات جهانی قرار گرفته است. کاهش تقاضای چین برای پلیمرهای کالایی نظیر پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن، صادرات ایران را با افت محسوس مواجه کرده است. چین که تا سال ۲۰۱۹ خریدار عمده تولیدات عربستان و ایران بود، اکنون تنها به‌صورت محدود واردات از ایران دارد.
افزون بر آن، محدودیت‌های مالی، فنی و تحریمی، رقابت‌پذیری واحدهای پتروشیمی ایران را در برابر تولیدکنندگان آسیایی و خاورمیانه‌ای دیگر تضعیف کرده است. تلاش برای استفاده از ظرفیت بازار داخلی، تکمیل زنجیره ارزش، و دستیابی به فناوری‌های نو، از جمله نیازهای فوری این صنعت است.
گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که ایران، در حالی که از فشار شدید تحریم‌ها رنج می‌برد، توانسته تولید نفت خود را افزایش دهد. با این حال، محدودیت ظرفیت مازاد، تکیه به بازار محدود چین، فشار تحریم‌ها و نبود چشم‌انداز روشن از مذاکرات، مسیر آینده را دشوار و پرهزینه کرده است.
در نقطه مقابل، اگر توسعه پالایشگاهی، تنوع بازارهای صادراتی و بازنگری در سیاست‌های انرژی ادامه یابد، ایران می‌تواند از یک بازیگر حاشیه‌ای به یکی از محورهای اصلی نظم جدید انرژی تبدیل شود.
برای مطالعه بیشتر گزارش افزایش درآمد نفتی ایران همزمان با مشکلات وصول درآمد نفتی را در تجارت‌نیوز بخوانید.
