سودانی و آزمون دشوار انتخابات؛ آیا نخست‌وزیر عراق شانسی برای بازگشت به قدرت دارد؟

به گزارش تجارت نیوز، بیست سال پس از برگزاری اولین انتخابات عراق پس از حمله ایالات متحده که زمینه‌ساز سقوط صدام حسین شد و خاورمیانه را تکان داد، عراق برای برگزاری انتخابات سرنوشت‌ساز دیگر آماده می‌شود.

این رقابت نقطه عطفی در تاریخ چند هزار ساله عراق خواهد بود. این نه به دلیل بیش از ۷۷۰۰ نامزد پارلمانی است که تصاویر امیدوارکننده‌شان تقریبا در هر جاده و بزرگراهی در بغداد دیده می‌شود، بلکه حتی حیاتی‌تر از آن، به واسطه خطرات بی‌سابقه مرتبط با انتخابات بسیار رقابتی است که پتانسیل تعیین مسیر عراق در عصر عدم قطعیت‌ها را دارد.

ماموریت سودانی

محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیری که در راس قدرت قرار دارد – در صورتی که بلوکش کرسی‌های کافی برای چانه‌زنی برای دوره دوم در میان مجموعه‌ای از رقبا را به دست آورد – آماده است در قدرت بماند.

سودانی پس از اختلافات سیاسی که منجر به نخست‌وزیری کوتاه‌مدت سلفش در سال ۲۰۲۲ شد، به این سمت منصوب شده، مردی است که زمانی حضورش به عنوان راه‌حل موقت دیده می‌شد، اما او از آن زمان تاکنون موفق شده کشورش را از عصر آشفتگی‌های بزرگ منطقه‌ای عبور دهد. او اکنون یک نقشه راه بلندپروازانه برای تبدیل عراق به قطب جهانی برای تجارت، سرمایه‌گذاری و نوآوری ترسیم کرده؛ نقشه راهی که پتانسیل دارد تا کشوری غنی از سرمایه انسانی، منابع طبیعی و میراث فرهنگی را در مسیری درست هدایت کند.

در همین راستا سودانی به نیوزویک گفت: «عراق کشوری بزرگ با قدمتی طولانی است، ملتی با تمدنی از ۷۰۰۰ سال پیش».

نخست‌وزیر عراق که در دفتر خود در کاخ ریاست‌جمهوری و منطقه سبز بغداد هنوز تحت تدابیر شدید امنیتی است، به نمادی از قانون باستانی حمورابی در آن سوی اتاق اشاره کرد و آن را «اولین قانون بشریت» و «دستاوردی» برای تمام بشریت خواند.

به باورش: «این تمدن در ژن‌ عراقی‌ها، نسل به نسل وجود دارد.» اکنون، پس از رویدادهایی که سودانی از آن تحت عنوان عصر طولانی بی ثباتی می‌نامد، طی مصاحبه‌ای که به طور نمادین با صدمین سالگرد تصویب اولین قانون اساسی عراق در سال ۱۹۲۵ همزمانی داشت، مدعی شد: «ما باید برای ۱۰۰ سال آینده آماده خواهیم شد.»

«اول عراق»

شعارهای زیادی در مبارزات انتخاباتی پارلمانی که توسط ائتلاف موسوم به «بازسازی و توسعه» تحت رهبری سودانی طراحی شده، سر داده می‌شود. لوگوی این ائتلاف یک جرثقیل است، از آن نوعی که می‌توان در آسمان بغداد برای ساخت ساختمان‌ها، جاده‌ها و پل‌های جدید رویت کرد. ساخت و سازهای گسترده، نشانه قابل توجهی از هجوم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال‌های اخیر است. با این حال، ظاهرا یک عبارت در میان فضای سیاسی آشفته، توجه همگان را به خود جلب می‌کند – «اول عراق».

سودانی این را عبارت را چیزی بیش از یک شعار می‌داند؛ از نظر او، این عبارت نشان‌دهنده تعهدی است که تحققش مدت‌هاست برای مردم عراق پس از سال‌ها نزاع – از دوران سلطنت ناآرام گرفته تا جنگ‌های و شورش‌های فرقه‌ای مرگبار – به تعویق افتاده است. بغداد، که در دوران طلایی اسلام در کانون توجه‌ها قرار داشت، در قرن بیست و یکم درگیر ناامنی و بحران‌هایی جدی شد؛ چالش‌هایی که روند دموکراتیک آغاز شده در سال ۲۰۰۵ را متاثر کرد. سودانی قصد دارد این وضعیت را تغییر دهد و با بهره‌گیری از شکست داعش، عراق را از رویارویی‌های جدید دور نگاه دارد.

همزمان سودانی همچنین به شباهت‌های حاکم میان رویکرد خود و رویکرد دونالد ترامپ اذعان دارد، آن هم در شرایطی که استراتژی «اول آمریکا»ی رئیس‌جمهوری آمریکا در داخل و خارج از این کشور شکاف‌ها را عریان کرده است. با این حال نخست وزیر عراق رهبر ایالات متحده را به عنوان یک متحد بسیار ارزشمند در تلاش برای هموار کردن مسیری جدید برای عراق می‌بیند. زمانی که کاخ سفید در حال تغییر شکل جامع سیاست خارجی بود، سودانی تلاش کرده تا رابطه مثبتی با ترامپ حفظ کند، تماس‌هایی برقرار کرده، نامه‌هایی نوشته و شاید مهم‌تر از همه، از طرح صلح رهبر ایالات متحده برای جنگ غزه که خاورمیانه را به لرزه درآورده، حمایت کرده است.

سودانی تاکید دارد: «صلح و توسعه اقتصادی که نمایانگر دیدگاه ترامپ است، با دیدگاه عراق به عنوان یک دولت و یک کشور یکسان است. ما آرزوی امنیت، پایداری و ثبات برای منطقه را داریم زیرا این امر با اقتصاد عراق مرتبط است و ایالات متحده را شریک فعالی در دستیابی به این دیدگاه می‌دانیم».

قانون تعادل

با این حال، ناآرامی‌های منطقه همچنان به عنوان تله‌ای بالقوه برای پروژه‌های سودانی عمل می‌کند. درگیری که صدها مایل دورتر که حمله حماس به اسرائیل کلید خورد – کمی کمتر از یک سال پس از دوره سودانی – آغاز و عراق را نیز درگیر کرد. اندکی پس از آغاز جنگ غزه، ائتلافی از گروه‌های نظامی عراقی از راه دور زیر پرچم مشترک مقاومت اسلامی در عراق به نبرد پیوستند و با پرتاب موشک و پهپاد به سوی نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه و همچنین علیه شهرها و پایگاه‌های اسرائیل، در این درگیری نقش داشتند.

این گزاره بالاخص کنش آمریکا، سودانی را در موقعیت متزلزلی قرار داد. تعدادی از این گروه‌ها به عنوان بخشی از شبکه نیروهای بسیج مردمی فرایند ادغام در نیروهای مسلح را آغاز کرده‌اند، اما بخشی دیگر فعالیتی مستقل دارند. در چنین شرایطی سودانی تلاش دارد تا از رویکردی محتاطانه پیروی کند. نخست‌وزیر عراق از موضع عدم تعهد خود در طول درگیری به عنوان «موضع بی‌طرف مثبت» یاد کرده، موضعی که ریشه در ذهنیت او در مورد «اول عراق» دارد. با این حال عراق فعلا میدان زورآزمایی واشنگتن و تهران است.

از همین رو سودانی به نیوزویک گفته: «کشوری که متعادل‌ترین و صمیمانه‌ترین روابط را با ایالات متحده و ایران دارد، عراق است.» او ادامه می‌دهد: «این ویژگی مثبت است که ما همیشه در طول تنش‌های حاکم بین دو کشور به منظور کاهش تنش‌ها بدان متوسل شده‌ایم، پس بی‌دلیل نیست که بگوییم بغداد در یافتن همگرایی بین دو کشور نقش دارد.»

شش گام تا 2050

سودانی به جای اینکه از نقشه راهش منحرف شود، موقعیت ژئوپلیتیکی عراق را به عنوان عنصری حیاتی برای برنامه «چشم‌انداز 2050» خود قلمداد می‌کند. برنامه سودانی، برخلاف «چشم‌انداز ۲۰۳۰» که توسط محمد بن سلمان در عربستان سعودی ترسیم شده، تحولی بلندپروازانه در عراق را ترسیم می‌کند.

براساس این نقشه راه علاوه بر بازتعریف موقعیت ژئوپلیتیکی عراق، چشم‌انداز شش ستونی سودانی برای سال ۲۰۵۰ را در بر دارد؛ چشم‌اندازی شامل پیشگامی در عرصه دیجیتال – از جمله هوش مصنوعی، ایجاد فرصت‌هایی برای بهره‌برداری از پتانسیل تولیدی جمعیت، ایجاد حکومت عادلانه و منسجم در ۱۹ استان عراق و بسیاری از گروه‌های قومی، تاکید بر استقلال و حاکمیت در تصمیمات سیاسی و ایجاد یک مدل اقتصادی جدید و انعطاف‌پذیر که دهه‌ها وابستگی به نفت را از بین می‌برد.

از جمله گام‌های قابل توجه‌تری که سودانی در این مسیر برداشته، اجرای اولین سرشماری جامع عراق از سال ۱۹۸۷ است. آخرین سرشماری در سال ۱۹۹۷ – زمانی که سودانی در دفتر کشاورزی استان میسان کار می‌کرد – برگزار شد و منطقه کردستان شمالی را که پس از جنگ اول خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ تحت حاکمیت ایالات متحده قرار گرفت، مستثنی کرد. همزمان سودانی امیدوار است از طریق «جاده توسعه» که بندر بزرگ فاو که در امتداد سواحل خلیج فارس در استان جنوبی بصره در حال ساخت است، را از طریق ترکیه به اروپا متصل کرده، تعاملات جهانی عراق را افزایش دهد.

غایب بزرگ انتخابات

پیروزی بر داعش در واقع حس امنیت را در سراسر عراق احیا کرده است. اما در غیاب بحران‌های وجودی، چالش‌های جدیدی پدیدار شده‌اند، زیرا جناح‌های سیاسی رقیب آماده می‌شوند تا برای هدایت عراق به سمت دیدگاه‌های خود بجنگند. در میان بانفوذترین نمایندگان حوزه انتخابیه شیعیان عراق می‌توان به نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق و رئیس بلوک دولت قانون، هادی العامری، رئیس سازمان بدر و رهبر ائتلاف فتح و عمار الحکیم، بنیانگذار جنبش حکمت ملی اشاره کرد. هر سه نفر بخشی از همان ائتلاف گسترده‌تر «چارچوب هماهنگی شیعیان» هستند که سودانی را در سال ۲۰۲۲ به قدرت رساند و از آن زمان درگیر رقابت‌ها شده است. از همین رو احزاب در نهایت تصمیم گرفته‌اند که به طور جداگانه در انتخابات سال جاری شرکت کنند.

در این میان مقتدی صدر، غایب بزرگ این کارزار است که از پیروان پرشمار خود خواسته تا در اعتراض به آنچه که او ناکارآمدی مکرر دولت در اجرای اصلاحات کلیدی خوانده، انتخابات را تحریم کنند.

جنبش تحت رهبری صدر در آخرین انتخابات که سال ۲۰۲۱ برگزار شد با بیشترین سهم کرسی‌ها، تقریبا دو برابر محمد الحلبوسی، رئیس وقت پارلمان، قدرت را به دست گرفت. الحلبوسی مسلمان سنی است که حزب پیشرفت تحت رهبری‌اش دومین سهم بالای کرسی‌های انفرادی را در انتخابات پیشین به خود اختصاص داد و قرار است بار دیگر نیروی اصلی در انتخابات پیشرو باشد.

در چنین شرایطی سودانی آماده رقابت با همه طرف‌ها است، اما او و متحدانش باور دارند ائتلاف‌شان برای رای‌دهندگان جوان دارای مزیت خاصی است. با این حال نرخ مشارکت از نظر تاریخی چالشی برای دموکراسی نوپای عراق بوده، به طوری که آخرین انتخابات در سال ۲۰۲۱ با مشارکت کم سابقه ۴۱ درصدی برگزار شد.

وداع با اسلحه

در همین حال، گروه‌های نظامی عراق نیز در انتخابات حرف خود را خواهند زد، بالاخص در شرایطی که تحولات غزه منطقه را متاثر کرده است. معادله امنیت منطقه‌ای را تغییر داده و عدم قطعیت‌های جدیدی را به همراه داشته است.

با این حال سودانی امیدوار است که بتواند جناح‌های مختلف در داخل کشور را متقاعد کند تا خود را از میدان نبرد دور کرده و بر صندوق متمرکز شوند. در این میان برخی، مانند عصائب اهل حق، که توسط بلوک صادقون نمایندگی می‌شود، پیش از این اولویت خود را نشان داده و تا حد زیادی از درگیری‌های پیرامون جنگ غزه دور مانده‌اند. برخی دیگر، از جمله کتائب حزب‌الله و بلوک قدرتمند حرکت حقوق آن، نقش‌های کلیدی در مقاومت اسلامی عراق ایفا کرده و همچنان در روند سیاسی سرمایه‌گذاری می‌کنند.

حال در میان نظامیانی که به دنبال حفظ سلاح‌ هستند تا سیاستمداران رقیب که نسبت به وعده‌های بلندپروازانه دولت فعلی تردید دارند و بسیاری از چهره‌های مستقل که تلاش می‌کنند نظم را به طور کلی تغییر دهند، سودانی آماده می‌شود تا برای اولین بار رهبری خود را به آزمون بگذارد. آن هم در شرایطی که بسیاری از منتقدان رویکرد دوگانه‌اش هستند.