فرصت‌سازی چین از شکاف فراآتلانتیکی؛ جنوب آسیا به میدان تازه رویارویی قدرت‌های بزرگ تبدیل می‌شود؟

به گزارش تجارت نیوز، زمانی که دونالد ترامپ در ژانویه برای دومین دوره ریاست‌جمهوری‌اش سوگند یاد کرد، هند نسبت به تقویت روابط دهلی‌نو و واشنگتن خوش‌بین بود. نخست‌وزیر هند، نارندرا مودی، یکی از چهار رهبر جهانی است که برای شرکت در مراسم تحلیف به پایتخت آمریکا سفر کرد. او مشتاقانه آماده بود تا در سال جاری، میزبان نخستین نشست سران گروه کواد (Quad) باشد و همزمان، از سفر برنامه‌ریزی‌شده ترامپ به هند استقبال کند.

در آن زمان، ایالات متحده هند را متحدی قابل اعتماد در آسیای جنوبی می‌دانست که می‌تواند حافظ منافع آمریکا و رقیبی قدرتمند برای چین باشد. اما این امیدها تنها چند ماه بعد، با وقوع درگیری ۱۰۰ ساعته میان پاکستان و هند در ماه مه، نقش بر آب شد. ترامپ ادعا کرد که در برقراری آتش‌بس جهت پایان دادن به این بحران نقش میانجی داشته، ادعایی که از سوی دهلی‌نو تکذیب و باعث شد شکاف‌ها عریان شود.

امیدی که ناامید شد!

از آن زمان، تنش‌ها میان دو کشور تشدید شده است. چرخش آشکار واشنگتن به سوی اسلام‌آباد در ژوئن نمایان شد، هنگامی که رئیس ستاد ارتش پاکستان به کاخ سفید دعوت شد، توافقی در حوزه رمزارزها امضا شد، تعرفه بر صادرات پاکستان از ۲۹ به ۱۹ درصد کاهش یافت و در اکتبر، بزرگ‌ترین پالایشگاه پاکستان یعنی شرکت انرژی «سینرجیکو» (Cnergyico) توانست یک میلیون بشکه نفت از شرکت «ویتول» (Vitol) وارد کند.

این تحولات زمانی برای هند تحقیرآمیزتر شد که ترامپ به‌دلیل روابط دهلی‌نو با مسکو، تعرفه ۲۵ درصدی بر کالاهای وارداتی از این کشور وضع کرد. فشارها ادامه یافت و با اعلام مالیات ۲۰۰ درصدی بر واردات داروهای هندی و اعمال مالیات ۱۰ درصدی بر کالاهای اعضای بریکس به‌دلیل «رفتارهای ضدآمریکایی»، روابط بیش از پیش تیره شد.

شکاف در نظم آتلانتیکی

تغییر سیاست واشنگتن، همزمان با دو درگیری کوتاه‌مدت اما تاثیرگذار میان ایران و اسرائیل و هند و پاکستان اتفاق افتاد؛ درگیری‌هایی که نظم بین‌المللی تحت سلطه غرب را به لرزه درآوردند. غلام علی، نویسنده و تحلیل‌گر مستقر در تایوان در این باره مدعی است: «ساختارهای قدرت جهانی اساسا برای پیشبرد منافع غرب طراحی شده بودند. اما این تحولات، آسیب‌پذیری‌ها و تناقض‌های ذاتی این نظم را آشکار کرده‌اند.»

ماهیت گذرای این درگیری‌ها برخی ناظران غربی و اروپایی را به این نتیجه رسانده که نظم جهانی «مبتنی بر قواعد» در حال فروپاشی است. همزمان، پویا‌یی‌های نوین جهانی در حال شکل‌گیری‌اند؛ پویایی‌هایی که بر چندجانبه‌گرایی و نظام چندقطبی استوارند.

ندیم پراچه، ستون‌نویس برجسته روزنامه «داون» پاکستان، در ۲۰ ژوئیه نوشت که قدرت‌های غربی هنوز به ساختارهای دوران پس از جنگ جهانی دوم چنگ می‌زنند، در حالی که زمین زیر پایشان در حال لرزیدن است. در ماه آوریل نیز، کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفت که نظم بین‌المللی با سرعتی بی‌سابقه از سال ۱۹۴۵ تاکنون در حال تغییر است.

با این حال، غلام علی هشدار می‌دهد که جهان هنوز فاقد مدل جایگزینی روشن برای این نظم است، به باور این کارشناس، سیاست جهانی به‌طور بنیادین توسط قدرت نظامی و اتحادهای راهبردی شکل می‌گیرد. چین، که به‌عنوان وزنه تعادل غرب در نظر گرفته می‌شود، اساسا با اتحادهای نظامی مخالف است و از شکل‌گیری اردوگاه‌ها یا پیمان‌های نظامی اجتناب می‌ورزد.

قدرت نرم چین در جنوب و غرب آسیا

هند به‌عنوان پایگاه راهبردی در برابر چین و اسرائیل به‌عنوان بازوی مهارقدرت ایران و متحدانش در محور مقاومت مطرح بودند. اما آیا چین حقیقتا در مسیر خنثی‌سازی جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای هند و اسرائیل نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرده است؟ آیا جنگنده‌های پیشرفته و سامانه‌های موقعیت‌یابی چینی به پاکستان و ایران برتری فناورانه داده‌اند؟

نقش پکن در جریان درگیری ۱۰۰ ساعته ماه مه نمایان شد، جایی که پاکستان ادعا کرد پنج جنگنده هندی – شامل سه رافال، یک میگ-۲۹ و یک سوخو-۳۰ – را سرنگون کرده است. ژنرال ساحر شمشاد مرزا، رئیس کمیته مشترک ارتش پاکستان، این موفقیت‌ها را مرهون استفاده از جنگنده‌های چینی JF-17 و J-10C و موشک‌های PL-15 دانست.

لینگ‌گونگ کنک، دانشجوی دکترای دانشگاه آبرن آمریکا در حوزه استراتژی کلان چین، مدعی است: «فناوری‌های چینی در تقویت مواضع ایران و پاکستان نقش داشتند، اما سطح این حمایت در دو کشور متفاوت بود.»

به گفته او، حمایت چین از پاکستان در درگیری با هند، به‌مراتب بیشتر و ریشه‌دارتر بوده، زیرا دو کشور دارای «شراکت راهبردی همه‌جانبه» و سابقه همکاری نظامی طولانی‌اند. در مقابل حمایت چین از ایران عمدتا اقتصادی است و شامل خرید نفت، توافقات تجاری و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها است.

با این حال، کونگ معتقد است که چین پس از پایان درگیری ۱۲ روزه، سامانه‌های موشکی پدافند هوایی در اختیار ایران قرار داد؛ ادعایی که صرفا در رسانه‌ها مطرح است. در همین راستا ۸ ژوئیه، سفارت چین در اسرائیل گزارش میدل ایست ای را که یک روز قبل به نقل از منبع اطلاعاتی عربی مدعی بود ایران سامانه HQ-9B دریافت کرده، تکذیب کرد و به روزنامه اسرائیل هیوم گفت این ادعا «نادرست» است.

توازن قدرت یا بازتعریف نفوذ؟

رسانه‌های نزدیک به آمریکا چین را به‌عنوان تامین‌کننده اصلی تسلیحات برای دشمنان غرب معرفی می‌کنند و موفقیت پاکستان در نبرد هوایی و حملات ایران به تأسیسات اسرائیل را به پکن نسبت می‌دهند.

اما داده‌های موسسه Statista نشان می‌دهد آمریکا همچنان با ۴۳ درصد، بزرگ‌ترین صادرکننده تسلیحات جهان است؛ در حالی که سهم چین تنها ۵.۹ درصد است و بیشتر به کشورهای آسیایی مانند پاکستان، بنگلادش و میانمار محدود می‌شود.

کارشناسان معتقدند روابط نظامی چین با پاکستان و ایران را باید در قالب دیپلماسی درک کرد. پکن سال‌هاست پاکستان را مسلح می‌کند، زیرا اسلام‌آباد توان خرید تسلیحات غربی را ندارد. غلام علی در این باره خاطرنشان کرد: «ادعاها درباب اینکه چین به‌طور هدفمند به پاکستان یا ایران کمک نظامی می‌کند تا منافع آمریکا را تهدید کند، از دید من پذیرفتنی نیست. چین هیچ‌گاه سیاست تقابل مستقیم با آمریکا را دنبال نکرده است. تمرکز اصلی پکن، همواره بر ثبات داخلی و منطقه‌ای بوده است.» او در ادامه تاکید کرد که چین ترجیح می‌دهد با ابزارهای دیپلماتیک و میانجی‌گری نفوذ خود را گسترش دهد و هنوز تمایلی به مسیرهای تقابلی ندارد.

با این حال، حضور روزافزون چین از طریق فروش تسلیحات، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و گسترش اتحادها، موازنه قدرت منطقه‌ای را به‌گونه‌ای آشکار تغییر داده است؛ موازنه‌ای که تا پیش از این در اختیار متحدان انتخاب‌شده واشنگتن بود.