فروپاشی تفاهم‌های ترکی–کردی؛ باخت بزرگ اردوغان

به گزارش تجارت نیوز، تمامی تفاهم‌های ترکی–کردی، توافق‌هایی که تحت رهبری «هیات تحریر الشام» در سوریه منعقد شدند و تنها یک ماه پیش به نظر می‌رسید به‌زودی نهایی خواهند شد، اکنون به کلی در هم شکسته‌اند. در حالی که در بازه‌ای از زمان نشانه‌ها از نوعی تسویه میدانی تازه میان آنکارا و کردها، با میانجی‌گری غیرمستقیم دمشق حکایت داشت، تحولات اخیر نشان داد که مسیر به شکلی برعکس در حال شکل‌گیری است؛ زیرا پیچیدگی‌ها افزایش یافته، اتحادها تغییر کرده و دستورکارها در تعارض قرار گرفته‌اند. این فروپاشی فراتر از مسیر مذاکرات نظامی–امنیتی است و کل محاسبات منطقه‌ای در شمال سوریه جایی که منافع ترکیه، آمریکا و اسرائیل در هم تنیده شده‌اند را با تردید روبه‌رو کرده است. در میدان عمل نیز برهم خوردن سریع توافقات آن هم بعد از نرمش عبدالله اوجالان، رهبر زندانی کردها، در اواخر فوریه نشان داد که این استراتژی تا چه اندازه شکننده بوده است.

راهبرد تازه اوجالان: از جدایی‌طلبی تا ادغام

«من به قدرت سلاح باور ندارم، بلکه به قدرت سیاست و صلح اجتماعی معتقدم؛ از شما می‌خواهم همین اصل را دنبال کنید.» این عبارتی است که عبدالله اوجالان در نامه ۹ ژوئیه بدان اشاره کرد و از تغییر مسیر کردها و چشم‌انداز تازه‌ای برای حل آنچه «بحران درونی عمیق‌تر جنبش» خوانده گفت. پیام تلویزیونی‌اش نیز شکافی قطعی با راهبرد تاریخی حزب – یعنی آزادی مسلحانه و تشکیل دولت – ایجاد کرد و در همین چارچوب بر گذار به گزاره‌ای که آن را «صلح و جامعه دموکراتیک» نامید، توصیه نمود.

اوجالان در نامه خود، کردهای ترکیه را به پذیرش «سیاست دموکراتیک» به‌عنوان مسیری برای خودتعیین‌گری دعوت کرد. او تشکیل کمیته‌ای پارلمانی برای نظارت بر خلع سلاح داوطلبانه در چارچوب حقوقی را پیشنهاد داد و این را نشانه حسن‌نیت نسبت به دولت ترکیه معرفی کرد. در قلب این پیام، فراخوانی برای ادغام قرار داشت؛ او گفت: «صلح و جامعه دموکراتیک» نیازمند «نگاه مثبت و ادغام‌گرایانه» است. به گفته اوجالان، پ‌ک‌ک اکنون از مدل دولت-ملت و مبارزه مسلحانه‌ای که نزدیک به ۴۰ سال به طول انجامید و حدود ۴۰ هزار کشته برجای گذاشت، دست کشیده است. با این حال، اوجالان خود هشدار داد که این «راه‌حل» همچنان مبهم است.

واکنش ترکیه به کنش کردها

نعمان کورتولموش، رئیس پارلمان ترکیه خیلی زود این فراخوان را تکرار کرد و از احزاب خواست اعضای خود را به کمیته‌ای ۵۱ نفره معرفی کنند که هدف آن ساختن «ترکیه‌ای عاری از ترور» باشد. این نهاد باید بر اصلاحات قانونی و قانون اساسی تمرکز کند که می‌تواند حقوق کردها را تضمین و احتمالا آزادی رهبران کرد زندانی را تامین کند.

در ۳۱ ژوئیه، این کمیته رسما با حضور همه بلوک‌های پارلمانی تشکیل شد. نخستین نشست آن در ۵ اوت در آنکارا برگزار شد تا اصلاحات قانونی در پاسخ به اعلام خلع سلاح پ‌ک‌ک بررسی شود. کورتولموش که ریاست جلسه را بر عهده داشت، استدلال کرد که اجماع سیاسی گسترده‌ای پشت این کمیته است و این اجماع را معادل ۹۸ درصد اراده پارلمان دانست. او جلسه را گامی به سوی وحدت و برادری توصیف کرد و وعده داد شفافیت بر کار کمیته برای حفاظت از صلح حاکم خواهد بود. با این حال، اصلاحاتی که اوجالان بر آن تاکید داشت باید به لحاظ قانونی تضمین شوند، اما در میانه تفرقه‌های سیاسی گم شدند. برین کایائوغلو، استاد مطالعات آمریکا در دانشگاه علوم اجتماعی آنکارا (ASBU)، معتقد است ابتکار خلع سلاح آنکارا با بدبینی عمیق مواجه است؛ نه تنها از سوی جناح‌های کردی بلکه در میان طبقه سیاسی تقسیم‌شده خود ترکیه.

او همچنین خاطرنشان کرد: «بی‌صبری روزافزون آنکارا در مورد ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) با دمشق به‌طور مستقیم با تلاش‌های جاری داخل ترکیه برای خلع سلاح کامل پ‌ک‌ک مرتبط است.»

معضل ژئوپلیتیکی ترکیه

جنبش مسلحانه پ‌ک‌ک نزدیک به نیم‌قرن است که ژئوپلیتیک داخلی ترکیه را بی‌ثبات کرده و دامنه آن از حاشیه تا شهرهای بزرگ و حتی پایتخت گسترش یافته است. چالش کردی خود محصول ساخت دولت مدرن ترکیه پس از عثمانی است. به همین دلیل اکنون پرسش اصلی تنها این نیست که آیا پ‌ک‌ک واقعاً مبارزه خود را کنار گذاشته یا خیر، بلکه این است که آیا راه‌حل موسوم به ادغام اساسا امکان‌پذیر است.

نمادین‌ترین گام پ‌ک‌ک نابودی نمایشی سلاح‌های سبک در «غار جاسنه» در کوه‌های قندیل عراق بود؛ اقدامی که نه در خاک ترکیه، بلکه در کشوری همسایه و زیر نظر اطلاعات ترکیه انجام شد. این خود محدودیت‌های فرآیند را آشکار کرد. مقام‌های ترکیه به‌سرعت نامه اوجالان را به نفع خود تفسیر کردند. دو روز پس از این رویداد، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در جمع رهبران حزب عدالت و توسعه (AKP) اعلام کرد: «ترکیه پیروز شده است». او از عصر جدیدی سخن گفت که هدف آن ایجاد «ترکیه‌ای عاری از ترور» است. همزمان سیاستمداران کرد نیز از این ابتکار استقبال کردند و آن را لحظه‌ای تاریخی نه تنها برای کردهای ترکیه بلکه برای سراسر غرب آسیا دانستند. آنها آن را فراخوانی به گذار «از جنگ به شراکت، از جدایی به کثرت‌گرایی، از سرکوب به مشارکت دموکراتیک» توصیف کردند.

بازگشت واقعیت به شام

اما این جشن دیری نپایید. یک ماه بعد، کل این فرضیه ظاهرا درهم شکسته شد. به جای تقویت نقش منطقه‌ای آنکارا، ژئوپلیتیک تازه جریان‌های جدایی‌طلب کردی را نیرومند کرده است.در سوریه، جایی که ترکیه به تضعیف دولت کمک کرده بود، محور آمریکا–اسرائیل توان آنکارا را در حل وضعیت نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) محدود ساخته است.

مذاکرات میان نیروهای دموکراتیک سوریه و دولت انتقالی دمشق، از جمله توافق تاریخی ۱۰ مارس برای ادغام نهادهای مدنی و نظامی تحت کنترل این نیروها در ساختارهای دولتی، نشان از احتمال روزافزون رسمیت‌یافتن حضور سیاسی کردها در نظم سیاسی تازه سوریه دارد. در ژوئیه، تام باراک، فرستاده آمریکا و سفیر در ترکیه، تصریح کرد که نیروهای دموکراتیک سوریه شاخه‌ای از پ‌ک‌ک است. به گفته او «نیروهای دموکراتیک سوریه همان یگان‌های خلف هستند و هیچ نشانه‌ای از تشکیل کردستان آزاد وجود ندارد.»

او افزود: «اینجا سوریه است.» پیش‌تر در فوریه، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، از دولت موقت سوریه خواست تا «به‌طور کامل نیروهای دموکراتیک سوریه را در گذار سیاسی سوریه ادغام کند و آنان را «متحدانی ارزشمند» خواند. به این ترتیب، هرچه نفوذ کردها در آناتولی کاهش یابد، اعتبارشان در شام با حمایت آمریکا، اسرائیل و فرانسه افزایش می‌یابد. اکنون تحولاتی که روابط ترکی–کردی را شکل می‌دهند، از خارج از مرزهای ترکیه دیکته می‌شوند.

تله آتلانتیکی

اوجالان از «تحولات اخیر منطقه‌ای» به‌عنوان نیروی محرک پیام خود یاد کرد. این تحولات احتمالا شامل نسل‌کشی اسرائیل در غزه، توافق آتش‌بس ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴ میان لبنان و اسرائیل، و فروپاشی دولت پیشین سوریه در ۸ دسامبر بود؛ رویدادهایی که انسجام داخلی سوریه را بیش از پیش متلاشی ساخت.

در میان همه این تحولات، ترکیه همچنان در حاشیه مانده است. ناتوانی آنکارا در مقابله با تجزیه سوریه نه ناشی از تردید، بلکه ماحصل محدودیت‌های ساختاری عمیق‌تر است. ترکیه به‌عنوان عضو ناتو و میزبان پایگاه‌های هسته‌ای آمریکا، سیاست‌هایش با دستورکارهای آتلانتیکی گره خورده؛ حتی اگر این دستورکارها برخلاف منافع ملی ترکیه باشند. به همین دلیل است که ارتش ترکیه، که زمانی آماده رویارویی نظامی با دمشق بود، اکنون از حمله به شبه‌نظامیان کردی تحت حمایت آمریکا خودداری می‌کند. این شبه‌نظامیان نه به دلیل مشروعیت اخلاقی بلکه به خاطر کارآمدی‌شان برای واشنگتن حمایت می‌شوند.