میدان‌داری پاکستان در جنوب آسیا / آیا هند میان رقبا محصور می‌شود؟

به گزارش تجارت نیوز، اسحاق دار، وزیر امور خارجه پاکستان، در سفری که ماه جاری به داکا، پایتخت بنگلادش داشت، بار دیگر تمایل دولتش به ایجاد یک سازمان منطقه‌ای جدید شامل بنگلادش، چین و پاکستان را تکرار کرد. این ایده برای اولین بار در نشست سه‌جانبه در کون مینگ، چین، در ماه ژوئن مورد بحث قرار گرفت. اگر چنین ایده‌ای محقق شود، گروه پیشنهادی، انجمن همکاری منطقه‌ای جنوب آسیا (SAARC) که تقریباً رو به زوال است، را کنار خواهد زد.

انجمنی که قربانی تنش‌های هند و پاکستان شد

به نوشته فارین پالسی سارک (انجمن همکاری منطقه‌ای جنوب آسیا)، که زاییده افکار ضیاءالرحمان، رئیس‌جمهور سابق بنگلادش، است، در سال ۱۹۸۵ در داکا با هدف تقویت همکاری منطقه‌ای ایجاد شد. این سازمان تا حدودی پس از انجمن موفق کشورهای جنوب شرقی آسیا شکل گرفت. اعضای اصلی آن بنگلادش، بوتان، هند، مالدیو، نپال، پاکستان و سریلانکا بودند. افغانستان در سال ۲۰۰۷ به این نهاد پیوست.

هند علی‌رغم پیوستن به سارک، از همان ابتدا به رویکرد آن شکاک بود. رهبری دهلی‌نو نگران بود که کشورهای کوچک‌تر از این نهاد جدید برای اتحاد علیه قدرت اصلی منطقه استفاده کنند. هند تضمین کرد که منشور این سازمان تصریح می‌کند که «مسائل دوجانبه و مورد اختلاف» خارج از حوزه اختیاراتش باقی خواهد ماند. با این وجود، در طول سال‌ها، سیاست‌گذاران هند و پاکستان در حاشیه اجلاس‌های سارک جلسات غیررسمی برگزار کردند که به کاهش تنش‌ها کمک کرد.

متاسفانه، در دهه گذشته، سارک محلی برای چنین بحث‌هایی فراهم نکرده و عمدتاً از بین رفته است. این سازمان آخرین اجلاس خود را در سال ۲۰۱۴ در کاتماندو، محل دبیرخانه سارک، برگزار کرد. قرار بود جلسه بعدی در سال ۲۰۱۶ در اسلام‌آباد برگزار شود، اما پس از حمله تروریستی در هند که باعث شد تا چند عضو از حضور در این نشست منصرف شوند، این نشست برگزار نشد.

فرصت‌سازی به سبک اسلام‌آباد

از آن زمان، این سازمان (سارک) منفعل بوده و از منظر گروهی به گروگان روابط پرتنش میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد تبدیل شد. در سال‌های اخیر، روابط هند با بنگلادش و چین نیز رو به وخامت گذاشته و و پویایی منطقه‌ای بیشتر در حال تغییر قرار گرفته است.

سال جاری، مجموعه‌ای از حملات تروریستی در خاک هند که به سازمان‌های مختلف مستقر در پاکستان نسبت داده شده و درگیری نظامی کوتاه اما شدید بین دو کشور در ماه مه، منجر به یک بن‌بست واقعی شد. علاوه بر این، اگرچه روابط هند و چین به ظاهر به حالت عادی بازگشته، اما از زمان درگیری بزرگ مرزی در دره گالوان در سال ۲۰۲۰، همچنان پرتنش است.در نهایت، هند از زمان برکناری شیخ حسینه، نخست‌وزیر سابق بنگلادشُ، با دولت موقت این کشور اختلاف پیدا کرده است. اما رهبری فعلی در داکا به رهبری محمد یونس، برنده جایزه نوبل، نارضایتی‌های تاریخی بنگلادش با پاکستان را کنار گذاشته است. این کشور نه تنها رابطه دیپلماتیک عادی با اسلام‌آباد برقرار کرده، بلکه به این بازیگر نزدیک‌تر شده و روابط نظامی را احیا کرده است.

گزینه‌های محدود دهلی‌نو

بنابراین، برداشتن هرگامی برای ایجاد سازمان منطقه‌ای سه‌جانبه باید در این پس‌زمینه سیاسی تبیین شود. رسمیت بخشیدن به یک گروه بزرگ‌تر که باعث افزایش ارتباطات و همکاری‌های اقتصادی شود، در آینده نزدیک واقع‌بینانه به نظر نمی‌رسد. همچنین بعید است که سایر کشورهای جنوب آسیا، حتی اگر از ناکارآمدی سارک ناامید شده باشند، به راحتی به این نهاد پیشنهادی بپیوندند؛ به هر حال، روابط آنها با هند همچنان قوی است. با این حال، هند دلایل قابل توجهی برای نگرانی در مورد تلاش برای ایجاد یک سازمان منطقه‌ای جدید دارد.

چین و پاکستان دو دشمن اصلی هستند و روابط هند با بنگلادش اکنون به هیچ وجه صمیمانه نیست. بر اساس اظهارات رسانه‌ای شده طرفین، نشانه‌هایی  وجود دارد که دهلی‌نو احتمالاً از این گروه کنار گذاشته خواهد شد. این در حالی است که هند نمی‌تواند تحمل کند که سایر همسایگان کوچک‌ترش به سمت این نهاد جدید روی آورند.این چشم‌انداز هم برای آینده سارک و هم برای جایگاه هند در منطقه، چندان مطلوب نیست. با این حال سازمان موجود هنوز پتانسیل تقویت گفتگوی غیررسمی را دارد.

از سال ۱۹۹۲، این سازمان امکان سفر بدون ویزا را برای افراد خاص فراهم کرد که گامی مهم و اولیه به سوی ادغام منطقه‌ای بود؛ همچنین در ایجاد دانشگاه آسیای جنوبی در دهلی‌نو که به دانشجویان منطقه اجازه می‌دهد از یک تجربه آموزشی مشترک بهره‌مند شوند، نقش مهمی داشت. این گام‌ها خارق‌العاده نبودند، اما قدم‌های کوچکی در جهت ارتقای دوستی و تفاهم منطقه‌ای قلمداد شدند. حال سازمانی انحصاری‌تر که به دنبال دور نگه داشتن هند باشد، به منزله یک تحول واپس‌گرایانه خواهد بود.

گذشته از سارک، اگر تلاش‌ها برای ایجاد یک سازمان منطقه‌ای جدید به ثمر بنشیند، هند خود را منزوی‌تر از آنچه که هست خواهد یافت. پیوند بنگلادش-چین-پاکستان نیز می‌تواند پیامدهایی برای امنیت هند داشته باشد. چین و پاکستان مدت‌هاست که همکاری امنیتی قوی داشته‌اند و گاهی اوقات، مانند بحران ماه مه، علیه هند تبانی کرده‌اند. در نهایت، گزینه‌های هند برای مقابله با این تحول محدود است.

با توجه به عدم تقارن منابع مادی که هند در مقایسه با چین در اختیار دارد، این کشور باید راه‌هایی برای جلوگیری از فرسایش مداوم نفوذ خود در کشورهای کوچک‌تر جنوب آسیا پیدا کند. برای این منظور، هند باید تردیدهای همسایگان خود که روابط دوجانبه را تضعیف کرده‌اند، مانند بی‌تفاوتی ظاهری دهلی‌نو نسبت به آزادسازی تجارت را تسکین دهد. هند همچنین می‌بایست استراتژی دیپلماتیک تدوین کرده تا با توسل به آن به ترس‌های همسایگانش، چه واقعی و چه خیالی، پایان دهد. مدتی است که چین به دنبال گسترش حضور خود در جنوب آسیا با هزینه موجب شود تا پکن به هدف خود دست یابد.