ناجی یا خائن؛ روایت جاسوسی که رویارویی هسته‌ای چین و تایوان را متوقف کرد!

به گزارش تجارت نیوز، دهه‌ها پیش، کلنل «چانگ هسین-یی» یکی از عالی‌ترین مهندسان هسته‌ای برنامه مخفی تسلیحات هسته‌ای تایوان بود. در آن زمان، ایالات متحده با وعده دفاع از تایوان در برابر حمله چین و استقرار سلاح‌های هسته‌ای خود در این جزیره، خود را حامی امنیت تایوان قلمداد کرد؛ اما رهبران تایوانی معتقد بودند داشتن برنامه بومی هسته‌ای، بازدارندگی ایجاد خواهد کرد.

از همین رو سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا برای مقابله با پیشرفت برنامه هسته‌ای این کشور چانگ را به خدمت گرفت تا اطلاعات سری را در اختیارشان قرار دهد؛ داده‌هایی که آمریکایی‌ها در نهایت از آن برای فشار بر تایوان و توقف این برنامه استفاده کردند. حتی امروز هم درباره اقدامات او بحث‌های زیادی وجود دارد: برخی او را خائن می‌خوانند که دفاع تایوان در برابر رویای الحاق چین را تضعیف کرد؛ برخی دیگر او را قهرمانی می‌دانند که جهان را از یک فاجعه هسته‌ای احتمالی نجات داد.

ورود جهان به عصر جدید هسته‌ای

هشتاد سال پس از بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی، جهان به‌سوی دوره‌ای خطرناک‌تر و غیرقابل‌پیش‌بینی‌تر پیش می‌رود. جنگ روسیه علیه اوکراین، حملات آمریکا و اسرائیل به ایران، و تردیدها نسبت به قابلیت اتکای دونالد ترامپ، اجماع دوران پس از جنگ سرد بر سر اینکه چه کشورهایی باید یا نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند را متزلزل کرده است.

کشورهایی که روزگاری «خواهان تغییر» بودند، اکنون بی‌پرده از مزایای توسعه سلاح‌های هسته‌ای سخن می‌گویند. این بحث به‌ویژه در کره‌جنوبی و ژاپن شدت گرفته است. چین به‌سرعت زرادخانه هسته‌ای خود را گسترش می‌دهد و پیمان مهم کنترل تسلیحات میان آمریکا و روسیه نیز سال آینده منقضی می‌شود؛ اتفاقی که برای نخستین‌بار در نیم‌قرن اخیر، سقفی برای تعداد سلاح‌های هسته‌ای آن‌ها باقی نخواهد گذاشت.

در چنین شرایطی، مأموریت چانگ به‌عنوان عملیاتی جسورانه در حوزه «عدم اشاعه هسته‌ای» در زمانه‌ای که بسیاری به سلاح هسته‌ای خوش‌بین بودند، جلوه بیشتری می‌یابد.

تایوان، چین و برنامه مخفی هسته‌ای

پس از فرار چانگ با کمک CIA، وضعیت تایوان همچنان شکننده باقی مانده است. چین که این جزیره را بخشی از قلمرو خود می‌داند، مرتباً رزمایش‌هایی انجام می‌دهد؛ رزمایشی که برخی تحلیلگران آن را تمرینی برای محاصره یا تهاجم احتمالی می‌دانند. چانگ معتقد است ادامه بقای تایوان و چین در کنار هم، اثبات درستی تصمیم اوست.

چین در ۱۶ اکتبر ۱۹۶۴ با آزمایش یک بمب در صحرای تاکلاماکان، پنجمین عضو «باشگاه هسته‌ای» شد. این سرعت پیشرفت هسته‌ای، هم برای تایوان و هم برای آمریکا نگران‌کننده بود. دو سال بعد، «چیانگ کای‌شک» دستور آغاز «پروژه هسینچو» را داد که در پوشش یک نیروگاه هسته‌ای غیرنظامی، به‌طور مخفیانه دنبال تولید سلاح هسته‌ای بود.

چانگ حدود یک سال بعد به این پروژه پیوست؛ اما با گذر زمان دیدگاهش تغییر کرد. او تنش‌های میان دو سوی تنگه تایوان را «یک منازعه داخلی» می‌دید و باور داشت اضافه‌شدن سلاح هسته‌ای به این معادله، خطر نابودی متقابل را بالا می‌برد. در سال ۱۹۸۴ به معاونت «مؤسسه پژوهش انرژی هسته‌ای تایوان» رسید و همان سال، همکاری رسمی خود را با CIA آغاز کرد. فاجعه چرنوبیل در ۱۹۸۶، تردیدهای او را به یقین تبدیل کرد.

نگاهی به امروز

چانگ هرگز خود را فعال ضدسلاح هسته‌ای نمی‌داند، اما معتقد است تصمیمش هم برای خانواده و هم برای تایوان درست بوده است. نامه‌ای که پسرش پس از فهمیدن واقعیت مهاجرتشان نوشته، برای او بیش از همه نظرات اهمیت دارد: «هیچ تردیدی ندارم که تصمیم تو، هم برای خانواده و هم برای تایوان، درست بود.»

حال در شرایط کنونی جهانی عصری پر تنش را تجربه می‌کند. همانگونه که «آنکیت پاندا»، پژوهشگر ارشد در برنامه سیاست هسته‌ای اندیشکده کارنگی، می‌گوید: «انتظار می‌رود اوضاع قبل از بهتر شدن، بدتر شود. به احتمال زیاد شاهد رقابت تسلیحاتی خواهیم بود، از نوعی که صادقانه بگویم، در دوره پس از جنگ سرد شاهد نبودیم.» در چنین بستری، رویکرد چانگ برجسته‌تر گشته؛ مأموریتی جسورانه در راه جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، در زمانی که نگاه جهانیان به آینده هسته‌ای، خوش‌بینانه‌تر از امروز بود.

در سال ۱۹۶۹، چانگ برای ادامه تحصیل به ایالت تنسی رفت و همان‌جا بود که به باور خودش، سازمان سیا برای نخستین بار به او علاقه‌مند شد. با این حال، در آن بازه زمانی به ضرورت سلاح هسته‌ای برای تایوان باور داشت، اما هرچه در مسیر کاری‌اش پیش‌تر رفت، باورش مبنی بر لزوم داشتن بمب اتمی، سست شد. بخش زیادی از این تردید ماحصل نگاهش به رابطه جزیره و سرزمین اصلی چین بود. او مردم دو سوی تنگه را یک ملت با تبار مشترک می‌دانست و تنش‌های میان دو طرف را «یک کشمکش سیاسی داخلی» تلقی می‌کرد که با اضافه‌شدن یک سلاح هسته‌ای به زرادخانه تایوان، به‌مراتب خطرناک‌تر می‌شد.

مخالفان مردد

تا سال ۱۹۹۷، جزئیات زیادی از نقش چانگ در اختیار نبود. در همان سال، «جیمز لیلی» ـ که پیش‌تر از ماموران باسابقه سیا و بعدها دیپلمات شده بود ـ در گفت‌وگویی با نیویورک تایمز این عملیات را «نمونه‌ای عالی از کار اطلاعاتی و دیپلماسی» توصیف کرد. هرچند او هرگز با چانگ دیدار نداشت، اما چانگ گمان می‌برد که لیلی (که در سال ۲۰۰۹ درگذشت) «رئیس بزرگ» پشت این عملیات بوده است.

سازمان سیا هرگز نقش چانگ را به رسمیت نشناخت و بسیاری از اسناد مربوط به این ماجرا همچنان محرمانه باقی مانده‌اند. «الکساندر هوانگ» ـ مدیر امور بین‌الملل حزب مخالف «کومینتانگ» ـ معتقد است که چانگ یک خائن است: «از نظر نظامی و قضایی، او را نمی‌توان بخشید و باید طبق قانون مجازات شود.» با این حال، در موضوع داشتن سلاح هسته‌ای برای تایوان، هوانگ تردیدهای جدی دارد. او هشدار داد که بمب اتمی می‌تواند خطر تحریم‌ها یا انزوای بین‌المللی را به همراه داشته باشد؛ موضوعی که با توجه به وضعیت دیپلماتیک شکننده تایوان، می‌تواند بسیار سنگین و پرهزینه باشد.

ناجی یا خائن؟

«دیوید آلبرایت» ـ کارشناس سلاح‌های هسته‌ای که از نخستین کسانی بود که گزارشی در مورد برنامه هسته‌ای تایوان منتشر کرد ـ نوشت که چانگ و جامعه اطلاعاتی آمریکا «جلوی کابوس رویارویی یک چین مسلح به سلاح هسته‌ای با یک تایوان کوچکتر و مسلح به سلاح هسته‌ای» را گرفتند. وقتی از آلبرایت پرسیده شد که با توجه به سیاست تهاجمی پکن و عزمش برای تصرف تایوان آیا همچنان به ارزیابی گذشته‌اش پایبند است، پاسخ داد: «بله. حتی اگر تایوان موفق می‌شد بدون تحریک چین به جنگ، بمب اتم بسازد، ادامه حمایت نظامی و اقتصادی پایدار آمریکا از آن کار بسیار دشواری می‌شد.»

از زمان توقف برنامه هسته‌ای تایوان، بحث درباره از سرگیری‌اش به طور گذرا مطرح شده است. حزب دموکرات پیشرو (DPP) که در حال حاضر حاکم است، مخالف توسعه سلاح هسته‌ای بوده و خواستار نابودی آن‌ها در سطح جهانی است. این حزب همچنین مخالف انرژی هسته‌ای است و طی سال‌های اخیر رآکتورهای هسته‌ای خود را به تدریج تعطیل کرده است. با این حال، نگرانی‌ها درباره امنیت انرژی، ممکن است این سیاست را تغییر دهد؛ زیرا قرار است در اواخر این ماه همه‌پرسی درباره راه‌اندازی مجدد یک رآکتور هسته‌ای که اوایل امسال تعطیل شده، برگزار شود.

در حالی که به نظر نمی‌رسد تایوان برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را احیا کند، کشورهای دیگر در حال بحث درباره نیاز به بازدارندگی هسته‌ای یا گسترش زرادخانه‌های خود هستند. «مالوری استوارت»، معاون سابق دفتر کنترل تسلیحات، بازدارندگی و ثبات در وزارت خارجه آمریکا، گفت: «کاخ سفید کنونی آشکارا یا تلویحا نشان داده که به روابط بازدارندگی گسترده به اندازه دولت بایدن علاقه‌مند نیست.»

او به بحث‌های جاری در کره جنوبی و ژاپن اشاره کرد که درباره ضرورت داشتن بازدارندگی هسته‌ای بومی مطرح شده‌اند. همچنین نگرانی‌ها درباره احتمال پایان یافتن پیمان کنترل تسلیحات «نو استارت» بین آمریکا و روسیه در سال آینده و توافق همکاری هسته‌ای اخیر بین بریتانیا و فرانسه را یادآور شد؛ توافقی که تا حدی به دلیل نگرانی‌ها درباره قابل اعتماد بودن متحد آمریکایی آن‌ها صورت گرفته است.