تجارتنیوز گزارش میدهد:
چگونه میتوان مبتلایان کرونا را کاهش داد؟ / نجات از کرونا با علم ریاضی
فرمانده عملیات مقابله با کرونا در کلانشهر تهران گفته است «شیوع کرونا تصاعدی است»، معنای این هشدار چیست؟ سه کارشناس با بیان ساده معنای این هشدار، میگویند: دولتمردان از دیدن تبعات این رشد تصاعدی ناتوان هستند و تصمیمات کلان را بر اساس رشد خطی میگیرند.
افسانه معروفی وجود دارد که آن را به مخترع شطرنج، راهبی هندی به نام وودی رابپ نسبت میدهند. شهرام، پادشاه وقت هندوستان که از اختراع او خوشش آمده از او میپرسد که در مقابل این ابداع چه پاداشی میخواهی؟ مخترع پیر زیرکانه پاسخ میدهد: «ای پادشاه در خانه اول صفحه شطرنج دو دانه گندم قرار بده و خانه به خانه برایم دو برابر کن». پادشاه هند میگوید: «چرا چیز بیشتری از ما طلب نکردی؟» مخترع شطرنج هم میگوید: «من به همین هدیه کوچک قانع هستم.» نکتهای که پادشاه و اطرافیانش از درک آن ناتوان بودند، حجم کلان عدد ۲ به توان ۶۴ دانه گندم بود.
حالا بیایید حساب کنیم در این رشد تصاعدی برای گندمها چه اتفاقی میافتد. عدد خانه دهم شطرنج ۱۰۰۰ میشود، خانه بیستم، یک میلیون، خانه سیام، یک میلیارد، خانه چهلم، هزار میلیارد، خانه پنجاهم یک میلیون میلیارد، خانه شصتم عددی میشود که با یک و هیجده صفر جلوی آن مشخص میشود. تازه باید تمام گندمهای تک تک این خانهها با هم جمع شوند.
حالا در نظر بگیرید وزن هر دانه گندم حدود ۴۰ میلیگرم است. با یک محاسبه ساده وزن گندمهایی که در خانه شصتم شطرنج قرار میگیرد ۴۰ میلیارد تن میشود.
کل تولید جهانی غلات (نه فقط گندم) در سال ۲۰۱۷، معادل ۲٫۶ میلیارد تن بودهاست. نکته قابل تامل در این افسانه این است که پادشاه نتوانست سیر تصاعدی گندمها را ببیند. گویی این داستان تکراری در تاریخ است که نخبهها سیر تصاعدی را میبینند، اما دولتمردان از دیدن آن ناتوان هستند و تصمیمات کلان را بر اساس رشد خطی میگیرند.
حافظ باجغلی، روانپزشک و رواندرمانگر؛ فرزاد باجغلی، دکترای اقتصاد مهندسی و مدیر عامل یک شرکت خصوصی کامپیوتر در وین و شهرام اختری، کارشناس عمران و مدرس ریاضی در تحلیلی در تجارتنیوز پس از اشاره به این افسانه هندی، نوشتهاند: درک این مثال ساده به شناخت مدل تکثیر ویروسها کمک میکند. دقیقا همین اتفاق در اپیدمی ویروسی میافتد. رشد تصاعدی در زمان کوتاهی به عددهای عجیب و غریبی منتهی میشود. به همین دلیل است که صدر اعظم آلمان پیشبینی کرده که ۷۰ درصد جمعیت آلمان به ویروس کرونا مبتلا میشوند. ممکن است تصور شود مثلاً ابتلای هزار نفر در کشور ۸۰ میلیونی ایران که عدد بزرگی نیست! علت این تخمینِ اشتباه این است که ذهن فقط رشد خطی را درک میکند و رشد تصاعدی را نمیفهمد. این یک خطای شناختی است که به آن exponential growth bias گفته میشود.
توصیه به کاهش روابط اجتماعی
آنها در ادامه توصیه کاهش روابط اجتماعی را مطرح کرده و توضیح دادهاند: تصمیمهایی چون کاهش ارتباطهای اجتماعی با هدف کاهش شاخص ضریب ابتلا یکی از مهمترین اقدامات در جهت کنترل بیماری است. ممکن است تصور شود این بیماری در بیشتر موارد خفیف است و کاهش موارد ابتلا مساله خیلی مهمی نیست؛ در حالیکه اگر بتوان تعداد موارد ابتلا را نصف کرد، به دنبال آن تعداد مواردی که در طیف ۵ درصد وخیم بیماری هستند هم نصف میشود و در واقع آمار مرگ و میر به نصف کاهش خواهد یافت.
بنابراین هر کدام از ما با ماندن در خانه و کاهش روابط اجتماعی بیش از آنکه فکر میکنیم در کاهش مرگ و میر سهیم میشویم. اقداماتی همچون بستن مدارس، کنسل کردن بازیهای ورزشی یا ایجاد منع رفت آمد و همچنین قرنطینه کردن مناطق آلوده مهمترین روشها در کنترل بیماری هستند. نکته اپیدمیولوژیکی که وجود دارد این است که اگر دو سوم افراد جامعه به این ویروس آلوده شوند اپیدمی «خود به خود» برطرف میشود. بنابراین حتی اگر قرنطینه در کاهش موارد ابتلا نقش خیلی زیادی نداشته باشد، مهمترین هنر آن کاهش است.
کمک از علم ریاضی برای نجات جان انسانها
در ادامه این تحلیل با عنوان « رشد تصاعدی و ویروس کرونا » به نکته قابل توجهی اشاره شده است: سرعت ابتلا باید در حدی تنظیم شود که تختهای آی سی یو کفاف ۵ درصد موارد وخیم و کشنده را بدهد. در اینجا علم ریاضی است که جان انسانها را نجات میدهد. تعیین عدد دقیق شاخص رشد ویروس، تعداد تختهای ICU و مدلهای ریاضی اطلاعات ارزشمندی را در اختیار مدیریت بحران قرار میدهد.
به بیان دیگر مدیران بحران لازم است بدانند مدت زمان لازم برای ویروس جهت حرکت از یک خانه به خانه دیگر صفحه شطرنج خود و رشد دو برابری چقدر است. کلیدی که میتواند نجات دهنده جان افراد باشد. نیم نگاهی به آمار دوبرابر شده ایتالیا صرفاً طی ۴ روز (۱۵ مارچ ۲۱ هزار مبتلا و ۱۴۴۰ فوتی در مقابل چهار روز پیش از آن با ۱۰ هزار بیمار و ۶۳۰ فوتی) کافی است تا اهمیت مساله و لزوم واکنش سریع دولتمردان را دریابیم. بدیهی است اگر رشد تصاعدی ویروس در طی سه روز باشد و جلسات مدیریت بحران هفتهای یک مرتبه برگزار شوند، آنگاه از این نشست تا آن نشست تعداد اجساد ۴ برابر شدهاند.
نظرات