پایان نفت، آغاز تغییر / تبدیل پالایشگاه نفت ۱۰۰ ساله در اسکاتلند به قلب اقتصاد چرخشی

به گزارش تجارت نیوز، در ژوئن ۲۰۲۵، هنگامی که آخرین محموله نفت خام از خط ورودی پالایشگاه گرانج ماوس عبور کرد، بسیاری از کارگران قدیمی احساس می‌کردند که بخشی از تاریخ صنعتی اسکاتلند نفس آخرش را می‌کشد. این پالایشگاه که بیش از یک قرن در کنار رود فورث فعالیت می‌کرد، نقطه اتکای اقتصادی کل منطقه بود و در دهه‌های اوج خود روزانه تا ۲۱۰ هزار بشکه نفت را فرآورش می‌کرد، اما با اعلام توقف کامل پالایش نفت و تبدیل سایت به پایانه ذخیره‌سازی، نه‌تنها ۴۰۰ شغل مستقیم حذف شد، بلکه پیش‌بینی‌ها نشان می‌داد که زنجیره تامین گسترده‌ای از حمل‌ونقل، تعمیرات، خدمات محلی و کسب‌وکارهای کوچک نیز آسیب خواهند دید. برای بسیاری، این تعطیلی فراتر از توقف یک کارخانه بود؛ پایان یک دوره که هویت صنعتی یک شهر را ساخته بود.

ورود سیاست‌گذاران و شکل‌گیری ایده‌ای فراتر از یک تعطیلی صنعتی

تنها سه هفته پس از اعلام تعطیلی، دولت اسکاتلند کمیته‌ای اختصاصی برای بررسی آینده گرانج ماوس تشکیل داد. در همان زمان، اسناد داخلی وزارت اقتصاد نشان می‌داد که اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، منطقه ممکن است تا ۶ درصد از ارزش افزوده صنعتی خود را از دست بدهد و این رقم برای شهری کوچک ضربه‌ای جدی محسوب می‌شود، اما سیاست‌گذاران به‌جای پذیرفتن این روند، تصمیم گرفتند مفهوم اقتصاد چرخشی را از سطح شعار به واقعیت تبدیل کنند و از گرانج ماوس به‌عنوان نخستین نمونه بازآفرینی یک پالایشگاه نفتی در مقیاس بزرگ استفاده کنند. از همان روز نخست، ادبیات پروژه تغییر کرد: دیگر صحبت از تعطیلی نبود؛ صحبت از گذار، تحول و بازتعریف صنعتی بود.

انتشار نقشه راهی که آینده صنعتی کشور را بازنویسی کرد

در اوایل تابستان همان سال، سندی ۱۲۴ صفحه‌ای با عنوان «برنامه گذار صنعت» منتشر شد؛ سندی که به‌سرعت به ستون اصلی تحول صنعتی اسکاتلند تبدیل شد. در این نقشه راه، پالایشگاه سابق نه یک سایت متروکه، بلکه زیرساختی ارزشمند معرفی شده بود که می‌تواند ظرف ۲۰ سال به یکی از سه هاب اصلی تولید مواد کم‌کربن در شمال اروپا تبدیل شود. این برنامه پیش‌بینی می‌کرد که اگر فرآیندهای تولیدی جدید تا سال ۲۰۴۵ عملیاتی شوند، گرانج ماوس به تنهایی قادر خواهد بود سالانه نزدیک به ۱.۲ میلیون تن دی‌اکسیدکربن را از چرخه انتشار حذف کند. در این سند، هدف نه انتقال کارخانه، بلکه دگرگون‌سازی ماهیت آن بود؛ از نفت به هیدروژن، از سوخت‌های آلاینده به سوخت‌های هوانوردی پایدار، و از پسماند صنعتی به مواد اولیه ارزشمند.

پروژه ۳.۵ میلیارد پوندی که قرار است سرنوشت صنعتی اسکاتلند را تغییر دهد

در پاییز ۲۰۲۵، طرحی با نام «پروژه ویلو» معرفی شد؛ برنامه‌ای جامع برای تزریق بیش از ۳.۵ میلیارد پوند سرمایه در سه فاز توسعه‌ای که شامل تولید هیدروژن سبز، بازیافت پیشرفته پلاستیک‌های پیچیده و ساخت واحدهای تولید سوخت هوانوردی پایدار بود. بر اساس این طرح، فاز نخست که تا ۲۰۳۰ تکمیل می‌شود، باید ظرفیت تولید سالانه ۱۵۰ هزار تن مواد شیمیایی کم‌کربن را فراهم کند. ارزیابی‌های انجام‌شده نشان می‌داد که اگر پروژه به‌طور کامل اجرا شود، می‌تواند تا سال ۲۰۴۰ بیش از ۸۰۰ شغل مستقیم و سه هزار شغل غیرمستقیم ایجاد کند؛ رقمی که نه‌تنها اشتغال ازدست‌رفته را جبران می‌کند، بلکه اقتصاد منطقه را وارد دوره تازه‌ای از رشد می‌کند.

بازیافت پیشرفته؛ نقطه اتصال صنعت قدیمی با زنجیره ارزش جدید

یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد چرخشی در گرانج ماوس، توسعه فناوری‌های بازیافت پیشرفته است. در برنامه تنظیم‌شده، قرار است واحدهای جدید قادر باشند سالانه بیش از ۴۵۰ هزار تن پلاستیک پیچیده، از جمله پسماندهای الکترونیکی، قطعات خودروهای برقی و بسته‌بندی‌های چندلایه را به مواد اولیه ارزشمند تبدیل کنند. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که تنها این بخش می‌تواند سالانه حدود ۶۵۰ میلیون پوند ارزش افزوده ایجاد کند و اسکاتلند را به یکی از صادرکنندگان اصلی مواد بازیافتی درجه‌یک در اروپا تبدیل نماید. این تصمیم به‌ویژه از آن جهت مهم است که تا پیش از آن، بخش عمده‌ای از این پسماندها به اروپا و آسیای جنوب‌شرقی صادر می‌شد و بخش بزرگی از ارزش بالقوه از کشور خارج می‌گردید.

سوخت‌های پایدار هوانوردی؛ بازاری که منتظر ورود اسکاتلند است

بخش دیگری که در این پروژه جایگاه مرکزی دارد، تولید سوخت هوانوردی پایدار یا SAF است؛ بازاری که طبق پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی تا ۲۰۳۵ به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید. گرانج ماوس به دلیل دسترسی بندری و ارتباط مستقیم با شبکه‌های حمل‌ونقل، می‌تواند تا سال ۲۰۳۲ سالانه ۷۵ هزار تن SAF تولید کند. این ظرفیت در صورت توسعه فاز دوم به بیش از ۲۰۰ هزار تن خواهد رسید. چنین رقمی نه‌تنها اسکاتلند را در بازار اروپا رقابتی می‌کند، بلکه می‌تواند بخشی از نیاز فرودگاه‌های لندن و آمستردام را نیز تأمین کند.

تغییر DNA صنایع پیرامونی و شکل‌گیری اکوسیستم صنعتی تازه

یکی از جذاب‌ترین ابعاد تحول گرانج ماوس، اثر زنجیره‌ای آن بر صنایع کنار سایت است. شرکت‌های لجستیک، صنایع بسته‌بندی، تولیدکنندگان تجهیزات صنعتی و حتی دانشگاه‌های منطقه اکنون در حال بازطراحی مسیر کاری خود هستند تا با اقتصاد چرخشی جدید هماهنگ شوند. دانشگاه هریوت-وات برنامه‌ای سه‌ساله برای تربیت ۱۲۰۰ نیروی متخصص در حوزه بازیافت مواد و شیمی سبز آغاز کرده و شرکت‌های بندری سرمایه‌گذاری چند میلیون پوندی برای سازگاری اسکله‌ها با واردات بیومواد انجام داده‌اند. این هماهنگی نشان می‌دهد که پروژه تنها تغییر یک کارخانه نیست؛ تغییر یک اکوسیستم است.