فروش خدمت سربازی؛ حاکمیت سرمایه بر عدالت اجتماعی / کسری بودجه دولت دلیل اصلی فروش دوباره خدمت سربازی است؟

به گزارش تجارت نیوز، خرید خدمت سربازی در ایران، یکی از موضوعات پرچالش و بحث‌برانگیز اجتماعی بعد از انقلاب بوده است. ایده اصلی این طرح، کمک به کاهش حجم مشمولان غایب و همچنین تأمین منابع مالی برای دولت عنوان شده اما در عمل بیش از هر چیز، شکاف طبقاتی را آشکارتر کرده و عدالت اجتماعی را زیر سؤال برده است.

نگاهی به روند فروش خدمت سربازی از دهه 70 تاکنون

برای اولین‌بار در دهه 70 بحث خرید خدمت برای مشمولان غایب مطرح شد. قیمت‌ها در آن زمان متناسب با شرایط اقتصادی جامعه بود و بیشتر به‌عنوان یک راه‌حل موقت برای سامان‌دهی وضعیت مشمولان غایب به کار گرفته می‌شد.

در دهه 80 و 90 قیمت‌ها به تدریج افزایش یافت و به چند میلیون تومان رسید. این افزایش به گونه‌ای بود که عملاً فقط طبقه مرفه امکان استفاده از آن را داشتند. در سال ۱۳۹۴ مصوبه‌ای تصویب شد که مشمولان غایب می‌توانستند با پرداخت مبالغی بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومان (بسته به مدرک تحصیلی) کارت پایان خدمت دریافت کنند.

اما حالا در مصوبه 1404 خرید خدمت با بیش از 200 برابر نسبت به سال‌های پیش برای مشمولان غایب امکان‌پذیر شده است. مبالغی که در این وانفسای اقتصادی قطعا خیلی‌‌ها توان پرداخت آن را ندارند، اما از آنجایی که دولت‌‌ها وقتی با کسری بودجه مواجه‌ می‌شوند به سراغ جیب مردم‌ می‌روند این بار هم با فروش خدمت سربازی‌ می‌خواهند بخشی از کسری بودجه خود را جبران کنند.

قیمت خرید خدمت سربازی در سال 1404

بر اساس مصوبه کمیسیون تلفیق مجلس غایبان مشمول که بیش از 5 سال از غیبت آنها گذشته است‌ می‌توانند بر اساس این مصوبه اقدام به خرید خدمت سربازی کنند. البته در این بین برای افراد متاهل، مشمولان دارای فرزند و همچنین کسانی که زیر پوشش کمیته امداد هستند نیز تخفیف هایی از 20 تا 50 درصد در نظر گرفته شده است. قیمت خرید خدمت در سال 1404 به شرح زیر است:

کاردانی و پایین‌تر ۲۵۰ میلیون تومان

کارشناسی ۴۰۰ میلیون تومان

کارشناسی ارشد ۴۰۰ میلیون تومان

دکترای پزشکی ۶۰۰ میلیون تومان

دکترای غیرپزشکی ۶۰۰ میلیون تومان

متخصصان پزشکی ۶۰۰ میلیون تومان

محاسبه نسبت قیمت خرید سربازی به متوسط درآمد خانوارها

اگر بخواهیم این قیمت‌‌ها را با نرخ درآمد سالانه افراد مقایسه کنیم این مبلغ برای یک فرد با مدرک تحصیلی کاردانی و پایین‌تر، ۰.۷۵ برابر بیشتر از درآمد یک ساله این افراد است. البته این نرخ مربوط به درآمد متوسط خانواده شهری است و در خانواده روستایی این مبلغ به بیش از 1.25 برابر از کل درآمد سالانه یک خانوار روستایی‌ می‌رسد.

در مورد کارشناسی و کارشناسی ارشد نیز مبلغ 400 میلیون تومان تقریبا 1.18 برابر در آمد یک خانواده شهری است و در روستا این مبلغ به 2 برابر‌ می‌رسد.

مقطع دکترا و دکترای پزشکی نیز مبلغ 600 میلیون تومان تقریبا 1.76 برابر درآمد خانوار شهری و 3 برابر درآمد خانوار روستایی است.

به این ترتیب برای یک خانوار شهری متوسط، خرید سربازی در مقطع لیسانس یا بالاتر (400 میلیون تومان) مستلزم بیش از یک سال درآمد کل خانواده است و برای دکتر یا متخصص، تقریباً دو برابر درآمد یک سال خانوار.

برای خانوار روستایی متوسط حتی مقاطع پایین‌تر هم هزینه‌ای بسیار سنگین است. قیمت خرید سربازی برای لیسانس یا دکتر تقریباً دو تا سه برابر درآمد سالانه‌شان است.

خرید سربازی، چراغ سبز فرار از خدمت برای جوانان متمول

در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا دیگر دوره سربازی را یک خدمت اجباری تلقی نمی‌کنند و مانند یک حرفه با آن برخورد کرده اند، در کشور ما اما به جای اینکه راهکاری مناسبی برای برون رفت از چالش خدمت سربازی اندیشیده شود هر از گاهی دولت با توجه به میزان کسری بودجه دست به فروش خدمت سربازی‌ می‌زند.

اما قیمت‌های اعلام شده از سوی کمیسیون تلفیق مجلس برای خرید خدمت سربازی در سال 1404 هیچ سنخیتی با شرایط اقتصادی نزدیک به 90 درصد جامعه ندارد. این قیمت‌‌ها که هر کدام از هزینه یک سال خانوار شهری و روستایی بیشتر از تنها نتیجه‌ای که‌ می‌تواند در بر داشته باشد برای آن درصد کم خانواده‌های متمول است که پرداخت چنین پول‌هایی هیچ لطمه‌ای به اقتصاد خانواده‌شان وارد نمی‌کند.

بررسی تبعات اجتماعی فروش خدمت سربازی با قیمت‌های چند صد میلیونی

محمدرضا پوریحیی، جامعه شناس در این باره به تجارت‌نیوز‌ می‌گوید: قطعا تبعات منفی که این قوانین در جامعه ایجاد‌ می‌کنند خیلی بیشتر از سود مالی است که دولت قرار است با فروش خدمت سربازی به دست بیاورد. مساله تشدید شکاف طبقاتی، تبعیض در فرصت‌های شغلی، بی اعتمادی اجتماعی تبعات چنین تصمیم‌گیری‌هایی خواهد بود.

او‌ می‌افزاید: اولین مساله این است که فروش خدمت سربازی با چنین مبالغی باز هم این خانواده‌های مرفه هستند که‌ می‌توانند فرزندان خود را از سختی‌های خدمت سربازی رها کنند و فرزندان خانواده‌های کم درآمد چون توان پرداخت چنین مبالغی را ندارند مجبورند دو سال از عمر و فرصت‌های شغلی و تحصیلی خود را در پادگان‌‌ها بگذرانند.

این استاد جامعه شناسی اظهار‌ می‌دارد: از سوی دیگر کارت پایان خدمت برای بسیاری از مشاغل الزامی است. کسانی که توان مالی دارند سریع‌تر وارد بازار کار می‌شوند و جایگاه‌های بهتر را به دست می‌آورند. اما تمام فرصت‌های برای افرادی که توانایی پرداخت این مبالغ را ندارند با تعویقی دو ساله همراه خواهد شد.

پوریحیی به بحث بی اعتمادی اجتماعی اشاره کرده و تاکید‌ می‌کند: چنین قوانینی بیش از پیش اعتماد جوانان را از بین‌ می‌برد چرا که جوانان طبقه متوسط و ضعیف احساس‌ می‌کنند قوانینی که در کشور وضع‌ می‌شوند برای همه یکسان نیست و عملا امتیازی است برای خانواده‌های متمول.

هرچند درآمد حاصل از فروش خدمت به دولت کمک می‌کند، اما این درآمد مقطعی است و نمی‌تواند جایگزین اصلاحات ساختاری در نظام سربازی شود.

فروش خدمت سربازی نمادی روشن از  حاکمیت سرمایه بر عدالت اجتماعی است

محمدرضا پوریحیی در پایان‌ می‌افزاید: فروش خدمت سربازی نمادی روشن از حاکمیت سرمایه بر عدالت اجتماعی است. جامعه‌ای که در آن پول می‌تواند سربازی را بخرد، به شهروندان خود پیام می‌دهد که ارزش قانون وابسته به جیب افراد است. این موضوع نه تنها سرمایه اجتماعی را تضعیف می‌کند، بلکه احساس تعلق به کشور و اعتماد به نظام تصمیم‌گیری را هم کاهش می‌دهد. نتیجه این روند، گسترش حس بی‌عدالتی، افزایش مهاجرت نخبگان و شکاف عمیق‌تر میان طبقات اجتماعی خواهد بود.