به گزارش تجارت نیوز، محمد مهدی جوادیان‌زاده، سرپرست سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی، آن‌طور که ایرنا گزارش داده، در 25 آبان عنوان کرد: «نخستین عملیات پروژه بارورسازی ابرها در سال آبی ۱۴۰۴_ ۱۴۰۵ روز گذشته ۲۴ آبان ماه در منطقه شمال غرب کشور و حوضه آبریز دریاچه ارومیه انجام شد.»
این در حالی است که در همان روز عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، در جلسه بررسی تنش آبی استان آذربایجان شرقی که با حضور مدیران صنعت آب و برق و اعضای کارگروه انرژی استان در محل استانداری برگزار شد، عنوان کرد: «بارورسازی ابرها در بهترین حالت حداکثر ۱۵ درصد موفقیت‌آمیز است. افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف محور اصلی مدیریت تنش آبی است.»
با این حال باید پرسید چرا در شرایط کنونی و با توجه به بحران شدید آب، همچنان راهکاری که تاثیر اندکی دارد، انجام می‌شود؟
فرایند بارورسازی ابرها در ایران سابقه‌ای طولانی دارد
محمدابراهیم رئیسی، کارشناس آب و انرژی، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز عنوان کرد: فناوری‌های نوین تامین آب، چه در حوزه مدیریت عرضه و البته در بهبود وضعیت مصرف، امروزه نقشی انکارناپذیر دارند. در بخش عرضه یکی از روش‌هایی که از پیش از انقلاب نیز در ایران و جهان شناخته شده بوده، بارورسازی ابرهاست؛ روشی که مبتنی بر شناسایی ابرهای دارای قابلیت بارش و انجام عملیاتی مانند شلیک یدید نقره با هدف افزایش بارش است.
به گفته او، بنابراین، این فرآیند در ایران سابقه‌ای طولانی دارد. پس از انقلاب، برای مدتی مرکز باروری ابرها در یزد فعالیت می‌کرد و سپس این ساختار مدتی غیرفعال بود، اما در ادامه مجددا در وزارت نیرو، در قالب روش‌های نوین تامین آب، مورد توجه قرار گرفت. این بخش شامل آب ژرف و موارد دیگری است. اما مساله این است که موضوعاتی که به تکنولوژی مربوط هستند، نیازمند استفاده از ابزارهای مورد نیاز هستند. در واقع با توجه به ماهیت این حوزه، استفاده از ابزارهای فناورانه مرتبط نیز ضروری است.
وی ادامه داد: ابزارهای مورد استفاده در این فرآیند شامل مواردی نظیر بهره‌گیری از ماهواره‌ها برای تشخیص دقیق مسیر حرکت ابرها و ارسال اطلاعات مستمر به زمین است تا بر اساس آن، عملیات در زمان مقرر و با شدت مشخص انجام شود. در ایران، روال کار معمولا به‌صورت پرواز هواپیما به داخل ابر و شلیک «پیروپاترون» بوده است که یدید نقره را وارد ابرها می‌کرد.
دسترسی به فناوری‌های پیشرفته بارورسازی ابرها به دلیل تحریم‌ها محدود شده است / تکنولوژی مورد استفاده در ایران غالبا تکنولوژی روسی بود / حتی در مواردی که بارش ایجاد می‌شد، محل بارش دقیقا مطابق نیاز و برنامه‌ریزی نبود
رئیسی توضیح داد: با این حال، به دلیل تحریم‌ها، دسترسی به فناوری‌های پیشرفته که عمدتا در اختیار کشورهایی چون استرالیا و ایالات متحده بوده، محدود شده بود. بنابراین، تکنولوژی مورد استفاده در کشور غالبا تکنولوژی روسی بود. تکنولوژی روسی طوری بود که در اوایل خدمه، هواپیما و اطلاعات ماهواره‌ای روسی بودند که به طور کلی، جزو تکنولوژی‌های برتر به شمار نمیرفت. همین امر سبب می‌شد که نتایج مطلوب حاصل نشود. حتی در مواردی که بارش ایجاد می‌شد، محل بارش دقیقا مطابق نیاز و برنامه‌ریزی نبود. در نتیجه، نمی‌توان این روش را بسیار موفق ارزیابی کرد.
اثرگذاری بارورسازی ابرها در بهترین حالت، کمتر از یک تا دو درصد است
رئیسی خاطرنشان کرد: لازم به ذکر است که میزان اثرگذاری 15 درصدی نیز بیش‌برآورد است و اثرگذاری آن، در بهترین حالت، کمتر از یک تا دو درصد برآورد می‌شود. در واقع بارورسازی ابرها یک تا دو درصد به رواناب‌های کشور کمک می‌کند.
مساله مهم درباره آب مربوط به رواناب‌هاست و لزوما بارش‌ها اهمیتی ندارند / ایران سالانه حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارش دارد که تنها حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آن به رواناب تبدیل می‌شود / تمام بارش به آب قابل بهره‌برداری تبدیل نمی‌شود
او ادامه داد: مساله مهم مربوط به رواناب‌هاست و لزوما بارش‌ها اهمیتی ندارند. ایران سالانه حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارش دارد که تنها حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آن به رواناب تبدیل می‌شود. این اعداد بسته به محل بارش، میزان تبخیر، نفوذ به سفره‌های زیرزمینی و جاری شدن آن است. درواقع تمام بارش به آب قابل بهره‌برداری تبدیل نمی‌شود. لذا سهم بارورسازی ابرها در تامین آب، حتی در حالت خوشبینانه، سهم ناچیزی دارد. با وجود این، اصل این روش قابل رد نیست و مانند سایر کشورها، ایران نیز آن را شروع کرده است.
بارورسازی ابرها نباید به عنوان راه‌حل نهایی دیده شود
این کارشناس انرژی تشریح کرد: این روش نباید به عنوان راه‌حل نهایی دیده شود، اگر راه‌حل نهایی بود که مناطقی مانند کالیفرنیا یا امارات 24 ساعت از شبانه روز مشغول بارورسازی ابرها بودند. از سوی دیگر، همیشه نیز ابرهای مناسب در دسترس نیستند. در جمع‌بندی، می‌توان گفت بارورسازی ابرها به‌طور کامل قابل رد نیست، اما سهم آن بسیار اندک است به شرط آن‌که از تکنولوژی روز استفاده شود.
بازنگری در مدل‌های توسعه ضروری است
رئیسی عنوان کرد: مشکل آب با بارورسازی ابرها حل نمی‌شود. حل بحران آب به عوامل گسترده‌تر به‌ویژه مدیریت مصرف وابسته است. وگرنه در رابطه با مدیریت عرضه باید گفت که واقعا تشت آن از بام افتاده و به پایان ظرفیت رسیده است. در تهران تقریبا همه اقدامات ممکن برای افزایش عرضه ازجمله انتقال آب از مازندران، قزوین و البرز و… انجام شده است. اما این روند تا چه زمانی قابل ادامه است؟
به گفته او، مساله این است که جمعیت باید کنترل شود و بازنگری در مدل‌های توسعه اتفاق افتد. در مدیریت عرضه کارهای بسیاری انجام شده، در مدیریت تقاضا کاری انجام نشده است. بخش عمده آب در نقطه‌ای مصرف می‌شود که بهره‌وری آن پایین است.
آب در تهران طوری مصرف می‌شود که تجهیزات هوشمند برای کاهش مصرف وجود ندارد / نشتی‌های شبکه توزیع به‌طور کامل کنترل نشده است / در بحران حال حاضر، جز مدیریت مصرف راهکاری جواب نمی‌دهد
وی خاطرنشان کرد: آب در تهران طوری مصرف می‌شود که تجهیزات هوشمند برای کاهش مصرف وجود ندارد و همچنان از مردم خواسته می‌شود که «کمتر مصرف کنید». در حالی که نشتی‌های شبکه توزیع نیز به‌طور کامل کنترل نشده است. اما در شرایط فعلی و در بحران حال حاضر، جز مدیریت مصرف راهکاری جواب نمی‌دهد. باید به مردم گفت که کمتر مصرف کنند، اگر مردم همکاری کنند، مساله قابل مدیریت است؛ اما اگر همکاری نکنند، به ترتیب فشار آب کم می‌شود، آب قطع می‌شود و نهایتا جیره‌بندی اتفاق می‌افتد. چاره دیگری در وضعیت فعلی وجود ندارد.
حدود ۳۰ درصد آب مصرفی تهران از منابع سطحی و ۷۰ درصد از منابع زیرزمینی تامین می‌شود / طرح‌هایی مانند بارورسازی سهم عمده‌ای در حل بحران آب کشور ندارند
او درنهایت توضیح داد: در حال حاضر، از پنج سد تهران و پیرامون آن، چهار سد پرشدگی زیر 10 درصد دارند. حدود ۳۰ درصد آب مصرفی تهران از منابع سطحی و ۷۰ درصد از منابع زیرزمینی تامین می‌شود که این امر فشار سنگینی بر سفره‌های آب زیرزمینی وارد کرده که آنها پس‌انداز سال‌های بعد هستند. بنابراین، چنین راه‌حل‌هایی ممکن است برای طرح در روزنامه‌ها مناسب باشند، اما از نظر عملیاتی نمی‌توان به آنها امید داشت و سهم عمده‌ای در حل بحران آب کشور ندارند.
برای مطالعه بیشتر گزارش انجام اولین عملیات بارورسازی ابرها را در تجارت‌نیوز بخوانید.
