برآوردها نشان می‌دهند که حدود ۴۰ کشور در جهان، برای مصرف سوخت‌های فسیلی، به شهروندان خود «یارانه» می‌دهند. هدف، ظاهرا تامین رفاه شهروندان است، اما گزارش «آژانس بین‌المللی انرژی» نشان می‌دهد که این یارانه‌ها عمدتا به جیب ثروتمندان می‌روند و نه به جیب فقرا.

برای ما ایرانی‌ها اما تکان‌دهنده‌ترین بخشِ این گزارش این است: ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی، به تنهایی حدود ۴۷ درصد از یارانه مصرف سوخت‌های فسیلی در جهان را پرداخت کرده و در صدر جدول بوده است.

به گزارش تجارت‌نیوز، بر این اساس، ایران در آن سال حدود ۸۶ میلیارد دلار (معادل حدود ۲ هزار تریلیون تومان) یارانه مصرف سوخت فسیلی پرداخت کرده که معادل ۱۸٫۸ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور هم بوده است. سهم هر ایرانی از این ریخت‌وپاشِ انرژی، معادل روزی ۶۵ هزار تومان است.

جهان برای مصرف سوخت فسیلی چقدر مشوق می‌دهد؟

«آژانس بین‌المللی انرژی» (International Energy Agency) از سال ۲۰۰۷ میلادی به این سو، پرداخت یارانه سوخت‌های فسیلی از سویِ کشورهای مختلف را مورد رصد قرار می‌دهد و این در حالی است که به اذعان این سازمان، مجموعِ یارانه‌هایِ انرژیِ اعطایی از سویِ دولت‌ها به شهروندان‌شان، در سال ۲۰۱۹ میلادی به پایین‌ترین سطح در طول ۱۴ سالِ مورد بررسی رسیده است.

بر اساس جدیدترین گزارش این سازمان که در تابستان سال ۲۰۲۰ میلادی تهیه شده، دولت‌ها در کشورهای مختلف در جهان در سال ۲۰۱۹ میلادی و به دنبال شروع همه‌گیریِ کرونا در جهان، که به کاهش مصرف جهانیِ سوخت‌های فسیلی ختم شد، کمترین میزان یارانه مصرفِ سوخت‌های فسیلی (fossil fuel consumption subsidies) را هم پرداخت کرده‌اند.

[imp content=”اگر یارانه سوخت‌های فسیلی به طور کامل در اقتصاد ایران حذف شود و قیمت‌ها واقعی شوند، می‌توان یارانه ۵ دهک پایینِ درآمدی در کشور (یعنی حدود ۴۲ میلیون نفر از جمعیت کشور) را به ماهانه ۴ میلیون تومان هم افزایش داد!”]

میزان یارانه‌هایِ پرداختی برای مصرف سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۲۰ میلادی، به حدود ۱۸۲ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با سال ۲۰۱۹ میلادی، کاهش ۴۳ درصدی را نشان می‌داد. سال ۲۰۱۹ میلادی، مجموع یارانه‌های اعطایی به مصرف سوخت‌های فسیلی به ۳۱۷ میلیارد دلار می‌رسید.

سال ۲۰۱۸ میلادی اما حجم این یارانه ۴۳۷ میلیارد دلار بود و این در حالی است که از سال ۲۰۱۰ میلادی به این سو، بالاترین میزان یارانه برای مصرف سوخت‌های فسیلی، در سال ۲۰۱۲ میلادی پرداخت شده است.

دولت‌های جهان در آن سال، در مجموع حدود ۵۶۶ میلیارد دلار یارانه مصرف سوخت فسیلی به شهروندان خود پرداخت کرده‌اند، رقمی که کمابیش ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران هم بالاتر است. سال ۲۰۱۲ را می‌توان سالی در نظر گرفت که اقتصادِ جهان، از چاله بحرانِ مالی سال ۲۰۰۸ بیرون آمده بود.

ایران در صدر: ما بیشترین ریخت‌وپاش انرژی را در جهان داریم!

نکته تکان‌دهنده در مورد گزارش «آژانس بین‌المللی انرژی» این است که بر اساس این گزارش، ایران در صدر کشورهایی قرار دارد که بیشترین میزان یارانه مصرف سوخت‌های فسیلی را به شهروندان خود می‌دهد.

بر این اساس، ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی، معادل حدود ۱۸٫۸ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به یارانه مصرف سوخت فسیلی اختصاص داده است. این کسر از تولید ناخالص داخلی ایران در آن سال، معادل حدود ۸۶ میلیارد دلار بوده است. (با احتساب دلار ۲۳ هزار تومانی، کمابیش معادل ۲ هزار تریلیون تومان)

هیچ کشور دیگری در جهان، این حجم از تولید ناخالص داخلی خود را به یارانه مصرف سوخت‌های فسیلی اختصاص نداده و ایران، چه از نظر حجم یارانه و چه از نظر سهمِ این یارانه از تولید ناخالص داخلیِ خود (۱۸٫۸ درصد) در جهان بی‌همتا است.

این در حالی است که بر اساس گزارش «آژانس بین‌المللی انرژی» ایران به تنهایی حدود ۴۷ درصد از کل یارانه تخصیص داده شده به مصرف سوخت‌های فسیلی در جهان را در آن سال پرداخت کرده است.

فاجعه مصرف انرژی در ایران

بر این اساس، ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۵۱٫۷ میلیارد دلار در مصرف برق به شهروندان خود یارانه داده، حدود ۱۸ میلیارد دلار در مصرف نفت (که از جمله در دیگر حامل‌های انرژی همچون بنزین و گازوئیل نمود پیدا می‌کند) و حدود ۱۶٫۳ میلیارد دلار هم در مصرف گاز.

اما برایِ اینکه بدانیم این میزان یارانه چقدر بزرگ است، باید یک مقایسه انجام بدهیم. نزدیک‌ترین رقیبِ ایران در اعطای یارانه انرژی، کشوری است که حدود ۱۷ برابر ایران جمعیت دارد و اقتصادش هم حدود ۳۰ برابر بزرگ‌تر از اقتصاد ایران است: چین.

چین در سال ۲۰۱۹، حدود ۳۰ میلیارد دلار یارانه مصرف انرژی و سوخت فسیلی پرداخت کرده و این در حالی است که این رقم، تنها حدود ۰٫۲ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد.

[imp content=”بر این اساس، ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی، معادل حدود ۱۸٫۸ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به یارانه مصرف سوخت فسیلی اختصاص داده است. این کسر از تولید ناخالص داخلی ایران در آن سال، معادل حدود ۸۶ میلیارد دلار بوده است. (با احتساب دلار ۲۳ هزار تومانی، کمابیش معادل ۲ هزار تریلیون تومان)”]

اما رتبه‌های دیگر در این فهرستِ خجالت‌آور به کدام کشورها اختصاص دارند؟ رتبه سوم در اختیار عربستان سعودی است. این کشور در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۲۸٫۷ میلیارد دلار (معادل حدود ۳٫۷ درصد از تولید ناخالص داخلی خود) را به عنوان یارانه مصرف سوخت فسیلی مصرف کرده است.

کشورهای روسیه، هند، اندونزی، مصر، الجزایر، ونزوئلا و عراق نیز در جایگاه‌های چهارم تا دهمِ این فهرست قرار گرفته‌اند. این در حالی است که تنها کشورهای قابل مقایسه با ایران، از منظر نسبتِ تخصیصِ یارانه مصرفِ سوختِ فسیلی در قیاس با تولید ناخالص داخلی، ونزوئلا و لیبی هستند.

گزارش «آژانس بین‌المللی انرژی» نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۹ میلادی، ونزوئلا معادل حدود ۱۶٫۷ درصد از تولید ناخالص خود، یارانه مصرف سوخت فسیلی اعطا کرده است. لیبی هم دقیقا همین میزان از تولید ناخالص داخلی خود را به یارانه مورد بحث اختصاص داده است.

هر ایرانی، روزی ۶۵ هزار تومان یارانه مصرف سوخت فسیلی می‌گیرد

اما حتی این مقایسه هم نشان‌دهنده عمق فاجعه نیست. اگر ۸۶ میلیارد دلار یارانه مصرف سوخت فسیلیِ پرداخت شده توسط دولت ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی را به ۸۴ میلیون جمعیت ایران تقسیم کنیم، هر ایرانی در طول سال، به طور متوسط حدود هزار و ۲۳ دلار از این یارانه‌ها سهم می برد. (با دلار ۲۳ هزار تومانی، این رقم معادل سالانه ۲۳ میلیون و۵۳۰ هزار تومان خواهد بود).

به این ترتیب، سهم هر ایرانی از یارانه مصرف سوخت فسیلی در هر ماه، به طور متوسط حدود یک میلیون و ۹۶۰ هزار تومان (تقریبا معادل ۲ میلیون تومان) خواهد بود. اگر این رقم را به ۳۶۵ روزِ سال تقسیم کنیم و قیمت هر دلار را هم ۲۳ هزار تومان در نظر بگیریم، هر ایرانی در طول هر روز به طور متوسط ۶۵ هزار تومان یارانه مصرف سوخت فسیلی دریافت می‌کند.

چرا یارانه انرژی می‌دهیم؟

بر اساس گزارش «آژانس بین‌المللی انرژی»، حدود ۴۰ کشور در جهان، در عمل به شهروندان خود یارانه مصرف انرژی پرداخت می‌کنند. اما چرا کشورها چنین می‌کنند؟ هدف، ظاهرا تامین رفاه برای شهروندان است، اما همین گزارش اضافه می‌کند که معمولا در عمده موارد، دهک‌های درآمدیِ بالاتر، بیش از دهک‌هایِ درآمدیِ پایین‌تر، از یارانه سوخت فسیلی بهره می‌برند.

پیش از این، گزارش‌های متعددی در ایران منتشر شده بود که نشان می‌داد ثروتمندان (دهک‌هایِ درآمدیِ بالاتر) حدود ۲۳ برابر بیش از فقرا (دهک‌هایِ درآمدیِ پایین‌تر) از یارانه انرژی استفاده می‌کنند.

[imp content=”به این ترتیب، سهم هر ایرانی از یارانه مصرف سوخت فسیلی در هر ماه، به طور متوسط حدود یک میلیون و ۹۶۰ هزار تومان (تقریبا معادل ۲ میلیون تومان) خواهد بود. اگر این رقم را به ۳۶۵ روزِ سال تقسیم کنیم و قیمت هر دلار را هم ۲۳ هزار تومان در نظر بگیریم، هر ایرانی در طول هر روز به طور متوسط ۶۵ هزار تومان یارانه مصرف سوخت فسیلی دریافت می‌کند.”]

این در حالی است که اگر یارانه سوخت‌های فسیلی به طور کامل در اقتصاد ایران حذف شود و قیمت‌ها واقعی شوند، می‌توان یارانه ۵ دهک پایینِ درآمدی در کشور (یعنی حدود ۴۲ میلیون نفر از جمعیت کشور) را به ماهانه ۴ میلیون تومان هم افزایش داد!

جالب اینکه این رقم، حتی بیش از یارانه پیشنهادی توسط نامزدهایِ انتخابات ریاست‌جمهوری است، اما شرط اجرایِ آن این است که قیمتِ حامل‌های انرژی (از جمله بنزین، گازوئیل، برق و گاز) چندین برابر گران‌تر شود.

آیا ما از اصلاحاتِ سیاستی هم عقب می‌مانیم؟

اما فارغ از این داده‌های تکان‌دهنده که نشان می‌دهند ما چگونه منابع‌مان را در ایران در حوزه انرژی هدر می‌دهیم، گزارش «آژانس بین‌المللی انرژی» نشان می‌دهد که ایران در زمینه اصلاحاتِ سیاستی مرتبط با این حوزه هم عقب‌تر از کشورهای دیگر است.

به عنوان نمونه، در همان سال ۲۰۱۹ میلادی، مصر به عنوان یکی از کشورهای مورد اشاره در این گزارش، اعلام کرد که قصد دارد بلافاصله یارانه‌های سوخت را ۴۰ درصد و یارانه برق را تا ۷۵ درصد کاهش دهد.

بر اساس این گزارش، دولت مصر در نیمه دوم سال ۲۰۱۹، عملا هیچ یارانه‌ای در زمینه برق اعطا نکرد. مالزی هم با شروع سال ۲۰۲۰ میلادی، قیمت‌گذاریِ گازوئیل به صورت هفتگی را آغاز کرد تا قیمت این حامل انرژی در این کشور، به قیمت‌های جهانی نزدیک‌تر شود.

اما آیا ایران هم می‌تواند در همین مسیر گام بردارد؟ تجربه تلخ آبان ماه ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که اصلاحاتِ سیاستی در زمینه انرژی، باید توام با اقناعِ شهروندان باشد، وگرنه، اجرای طرح‌هایی در جهتِ کاهش یارانه‌های انرژی، عملا راه به جایی نمی‌برند.