طرحی برای مقابله داده‌محور با اپیدمی کرونا

این روزها در بین همه مطالبی که در مورد همه‌گیری ویروس کرونا دست به دست می‌شود، هر از چندی مطلبی در مورد استفاده کشورها از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای مهار این بحران نیز به دست می‌رسد.

مثلا در سنگاپور هر کسی که مشکوک به آلودگی است، موظف می‌شود که در خانه خودش را قرنطینه کند و برای کسب اطمینان از این موضوع هر روز در چند نوبت به فرد پیامک ارسال می‌شود و او موظف است که در پاسخ این پیامک لوکیشن خودش را ارسال کند و در صورت تخطی، با جریمه‌های سنگینی مواجه می‌شود. از چنین اقداماتی به عنوان اصلی‌ترین عوامل موفقیت سنگاپور در مهار اپیدمی نام برده می‌شود.

برخی هم به استفاده از هوش مصنوعی، شبیه‌سازی، یا تحلیل فعالیت کاربران شبکه‌های اجتماعی برای پیش‌بینی روند آینده گسترش اپیدمی پرداخته‌اند. در جای دیگری گزارش شده که برای تحلیل عکس‌های سی-تی-اسکن و تشخیص بیماری، از فناوری هوش مصنوعی استفاده شده است تا حجم کاری طاقت فرسای کادرهای پزشکی مقداری کاهش پیدا کند. استفاده از پهپادها برای رساندن دارو، و ربات‌ها برای واسط شدن بین انسان‌ها و کم کردن تماس مستقیم آنها، مثال‌های دیگری از این نوع تحرکات هستند.

در اینجا نقشه مفیدی از مناطق پرخطر ایران بر مبنای اطلاعات جمع آوری شده از مبتلایان به این ویروس را می‌توان دید. وزیر ارتباطات هم اواسط اسفند ماه اعلام کرد که با تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از مبتلایان فهمیده‌اند که بیمارستان‌ها، پمپ بنزین‌ها و سوپرمارکت‌ها سه مرکز مهم پخش ویروس هستند که البته این یافته چندان هم دور از ذهن و انتظار نبود. در مورد رویکرد فناورانه‌ای که چین به این موضوع داشته هم که همه مطالبی بعضا واقعی و بعضا مبالغه‌آمیز دیده‌ایم.

در زمینه جمع‌آوری و تحلیل داده‌های جمعیتی و استفاده از آنها در شناخت وضع موجود، پیش‌بینی روند آینده و انجام اقدامات پیشگیرانه، تکیه قریب به اتفاق کارهایی که تا به حال انجام شده، تنها بر داده‌هایی است که آگاهانه توسط خود فرد، حال یا با نصب یک برنامه روی گوشی تلفن همراه یا پر کردن یک فرم یا انواع دیگری از جمع‌آوری داده‌ها و با درگیر کردن خود فرد، تامین شده است.

اما این نوع جمع‌آوری و تحلیل داده و نتایج قابل انتظار از آن بسیار محدود است. در مورد اغلب افراد جامعه که رفتارهای پرخطری دارند و در نتیجه در معرض ابتلای بیشتر هستند، تا قبل از اینکه آلوده شوند تقریبا هیچ گونه داده‌ای مورد تحلیل قرار نمی‌گیرد. برای داشتن یک رویکرد فراگیر و تهاجمی و موثر به این معضل، نیاز به داده‌هایی گسترده و با پوشایی بالا در مورد جمعیت در معرض خطر است.

خبر خوش آنکه یک منبع داده بسیار بزرگ و ارزشمند، بدون اینکه لازم باشد افراد کاری انجام دهند، مدام در حال تولید و قابل جمع‌آوری است و می‌تواند در تحلیل، شناخت و مبارزه با این اپیدمی مورد استفاده قرار بگیرد.

داده‌های مربوط به محل قرارگیری، زمان و میزان جابه‌جایی‌ها و میزان تراکم افراد در موقعیت‌های جغرافیایی، به صورت مستمر در حال تولید در شبکه‌های تلفن همراه است. این شبکه‌ها به دلیل عملکرد ذاتی خود همواره باید محل قرارگیری هر سیم کارت را به صورت تقریبی بدانند. ضریب نفوذ بسیار بالای تلفن همراه و عادت عمومی افراد جامعه در به همراه داشتن همیشگی آن، پوشایی و دقت بالا در خصوص این داده ها را تضمین می‌کند.

با جمع‌آوری داده‌های موجود در شبکه تلفن همراه در خصوص هر مشترک شبکه و قرار دادن داده‌های مرتبط با مبتلایان، اطلاعات شخصی افراد مانند سن و وضعیت سلامتی و بسیاری اطلاعات دیگر که در مراجع مختلف وجود دارند در کنار آن می‌توان به پایگاه داده ارزشمندی از جامعه هدف دست پیدا کرد. تحلیل جامع و عمیق روی این داده‌ها نتایج بسیار ارزشمندی را می‌تواند فراهم کند:

• می‌توان تک تک افراد جامعه را در طیف بی‌خطر تا بسیار پرخطر علامت‌گذاری کرد و بر این مبنا اقدامات اجرایی در خصوص هر دسته از افراد تعریف کرد. جابه‌جایی زیاد، تقارن زمانی و مکانی با افراد مبتلا یا پرخطر، و رفت و آمد به نواحی پرریسک می‌تواند فرد را در این طیف جابه‌جا کند.
• می‌توان افراد پرخطر را مستقیما مورد خطاب قرار داد و ملزم به رعایت بیشتر نمود.
• می‌توان برای هر دسته از افراد اطلاعات آموزشی متناسب با وضعیتشان را پیامک کرد.
• می‌توان داشبوردی کارآمد برای مشاهده وضعیت کلی افراد جامعه و مناطق پر خطر ایجاد کرد.
• می‌توان روند تغییر رفتار افراد جامعه که آیا به سمت مراعات بیشتر می‌روند یا برعکس را استخراج و مشاهده کرد.
• می‌توان بر مبنای حضور لحظه‌ای افراد در هر منطقه و به صورت پویا و لحظه‌ای مقدار خطر در هر منطقه را تعیین کرد.
• می‌توان با کنار هم گذاشتن این داده‌ها با اطلاعات شخصی فرد مثل سن، سابقه پزشکی و مانند آن تصمیم‌سازی‌های موثر برای مدیران و تصمیم‌گیران فراهم کرد.
• و بسیاری امکانات و قابلیت‌های دیگر که می‌توان با نیازسنجی ذینفعان مختلف،با تحلیل این داده‌ها آنها را فراهم کرد.

نکته ظریفی که در این رویکرد وجود دارد، این است که حتی افرادی که گوشی هوشمند ندارند (که طیف در معرض خطر جامعه یعنی افراد مسن بیشتر حائز این ویژگی هستند) نیز به طور کامل مورد پوشش این تحلیل قرار می‌گیرند. برای ثبت اطلاعات جابه‌جایی افراد در سطح جغرافیا با استفاده از داده‌های شبکه تلفن همراه نه نیاز به داشتن گوشی هوشمند است، نه داشتن GPS و نه انجام هیچ گونه نصب یا تنظیمات توسط کاربران.