به گزارش تجارت نیوز، درسال 1385 در یک همایش بینالمللی نفت و گاز با توجه به مطالعاتی که شرکتهای بینالمللی نفتی سهامدار در میادین نفت و گاز کشورهای آسیای مرکزی، دریای کاسپین–خرز و قفقاز با همکاری شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت (زیرمجموعه وزارت نفت) بهعمل آورده بودند (نظیر شرکت فرانسوی توتال ، شرکت هلندی شل و…) اعلام شد که ایران از نظر اقتصادی مقرون بهصرفهترین و از نظر مسائل مرتبط با کنترل و جلوگیری از آلودگیهای محیط زیستی مناسبترین مسیر برای صادرات نفت و گاز تولیدی در کشورهای آسیای مرکزی، دریای کاسپین–خزر و قفقاز است. درواقع ایران دروازه طلایی منطقه آسیای مرکزی، دریای کاسپین-خزر و قفقاز است.
برای مطالعه سابقه به گزارش مسیر ایران ارزانترین و مناسبترین مسیر ترانزیتی است در تجارتنیوز مراجعه شود.
اتحاد شرق و غرب برای دور زدن ایران
در آن دوران آمریکا تلاش گستردهای به کار بست که مسیر ایران دور زده شود. مسیرهایی که غیراقتصادی بودند را مسیرهای راهبردی (استراتژیک) نامید و مدعی شد حتی اگر اقتصادی نباشند باید احداث شوند.
مسیرهایی نظیر کنسرسیوم خط لوله کاسپین The Caspian Pipeline Consortium (CPC) که یک کنسرسیوم خط لوله نفتی است و نفت خام تولیدی درحوزه دریای کاسپین-خزر را از میدان نفتی تنگیز و کاشگان در قزاقستان به ترمینال صادراتی–دریایی بندر نووروسیسک روسیه در دریای سیاه منتقل میکند.
این خط لوله یکی از بزرگترین خطوط لوله جهان و یک مسیر اصلی صادرات نفت از میادین کاشاگان و کاراچاگاناک قزاقستان (در شمال دریای کاسپین–خزر) است. خط لوله CPC حدود 1٪ از نفت خام تولیدی درجهان را به بازارهای بین المللی عرضه میکند. تقریبا تمام نفت خام تولیدی در قزاقستان از این مسیر صادر میشود.
در سال 1400 (2021 میلادی)، این خط لوله تا 1.3 میلیون بشکه در روز نفت خام تولیدی در قزاقستان، مشهور به مخلوط نفت سبک ترش CPC Blend را صادر کرد که 80٪ از کل تولید نفت خام قزاقستان یعنی 1.6 میلیون بشکه در روز محسوب میشود. بزرگترین سهامداران این خط لوله شامل شرکت شورون و اکسون موبیل (آمریکا) هستند.
سهامداران
کنسرسیوم خط لوله کاسپین-خزر در ابتدا در سال 1371 (۱۹۹۲ میلادی) در جزایر برمودا ثبت شد این کنسرسیوم به دو شرکت تقسیم شده است: CPC-R بخش روسی خط لوله را اداره میکند و CPC-K بخش قزاقستان را اداره میکند.
سهامداران این کنسرسیوم عبارتند از: ترانسنفت (روسیه)-۲۴٪، کازمونایگاز (قزاقستان)-۱۹٪، شرکت کنسرسیوم خط لوله کاسپین – خزر شورون (آمریکا)- ۱۵٪، لوکآرکو بی.وی ( شارکت شرکت لوک اویل روسیه با شرکت آرکو آمریکا)-۱۲.۵٪، شرکت خط لوله کاسپین-خزر موبیل (آمریکا)-۷.۵٪، روسنفت (روسیه)، شل کاسپین ونچرز لیمیتد (هلند)- ۷.۵٪، شرکت سیپیسی (انگلیسی فعال در امور جلب و جذب سرمایهگذاری)- ۷٪، بیجی اورسیز هولدینگز لیمیتد (انگلیس)-۲٪، انی اینترنشنال (ان.ای.)، ان.وی. اس.آر.ال (ایتالیا)- ۲٪، شرکت قزاقستان پایپلاین ونچرز الالسی-۱.۷۵٪، شرکت خط لوله کاسپین-خزر اوریکس الالسی – ۱.۷۵٪.
خودزنی اروپا و آمریکا
در تاریخ 29 بهمن 1403 (۱۷ فوریه ۲۰۲۵)، در آستانه مذاکرات بین دولت دوم دونالد ترامپ و روسیه در مورد پایان دادن به جنگ در اوکراین، حمله پهپادی نیروی هوایی اوکراین (با حمایت اروپا) به یک ایستگاه پمپاژ و تجهیزات تامین انرژی، یک واحد توربین گاز و یک ایستگاه فرعی بندر نوروسیسک روسیه آسیب رساند.
جریان گاز از طریق CPC 30 تا 40 درصد کاهش یافت. انتظار میرفت این ایستگاه ظرف یک و نیم تا دو ماه بازسازی شود. در تاریخ 9 آذرماه 1404 (۲۹ نوامبر 2025 میلادی)، یکی از سه نقطه پهلوگیری در اسکله CPC در نتیجه حمله پهپاد اوکراینی (حمایت اروپا) آسیب دید. شرکت خط لوله CPC گزارش داد که هیچ نفتی به دریای سیاه نشت نکرده و عملیات در ترمینال به حالت تعلیق درآمده است. در رابطه با این حادثه، وزارت امور خارجه قزاقستان اعتراض خود را ابراز کرد و اظهار داشت که این حمله “سومین اقدام تجاوزکارانه” علیه “تاسیسات ً غیرنظامی” است و چنین اقداماتی به روابط دوجانبه قزاقستان با اوکراین آسیب میرساند.
در آستانه مذاکرات آمریکا و روسیه در مسکو
حمله اوکراین به بندر نوروسیسک و دو نفتکش روسی در دریای سیاه هم زمان با شروع مذاکرات بین نمایندگان آمریکا و دولت روسیه و نیز سفر یک هیات بلندپایه اوکراینی برای گفتوگوهای صلح با مقامهای آمریکا به واشنگتن انجام شده که در نتیجه آن فعالیت صادرات نفت خام در این بندر را متوقف کرد. کنسرسیومی که نفت منطقه کاسپین-خزر را از طریق این خط لوله انتقال میدهد، اعلام کرده است که بارگیری در بندر نووروسیسک در دریای سیاه را به حال تعلیق درمیآورد.
نکته قابل توجه این است که بهنظر میرسد اروپاییها و حتی آمریکا در مواردی خودزنی میکنند که امتیاز بگیرند. زیرا با این که روسیه و قزاقستان مالکان اصلی این کنسرسیوم هستند، اما سهام بخش مهمی از آن هم در مالکیت کمپانیهای نفتی غربی از جمله اکسون موبیل، شورون و شل می باشد که نفت خام تولیدی خودشان درقزاقستان را از این مسیر صادر میکنند.
تصاویری که شبکه بیبیسی توانسته راستیآزمایی کند، نشان میدهد که پهپادهای دریایی اوکراینی قبل از اینکه تبدیل به گلوله آتش شوند و دود سیاه به هوا بفرستند، به سرعت در میان امواج به سوی این تانکرها حرکت میکنند. ناظران آگاه معتقدند که این حملات میتواند نوعی هشدار از جانب حامیان اروپایی اوکراین باشد که باید در مذاکرات صلح ایفای نقش کنند و حاوی این پیام است که کشتیهایی نفت روسیه را در دریای سیاه حمل میکنند علاوه بر تحریمهای غربی با خطر حمله هم مواجه هستند.
دیپلماسی انرژی دولت چهاردهم
متاسفانه دیپلماسی انرژی تعریف شده در دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی و دولتهای هفتم و هشتم در دولتهای نهم ودهم کنار گذاشته شد. در حال حاضر مناسبت دارد که ایران ضمن بذل توجه خاص به منطقه آسیای مرکزی، دریای کاسپین–خزر و قفقاز کشورهای منطقه متوجه نقش مهم ایران درتامین امنیت انرژی جهان برای صلح و این واقعیت شوند که ایران دروازه طلایی توسعه پایدار برای جهان بین دریای کاسپین–خزر، خلیج فارس و هفت دریا است. دراین راستا زمان آن فرارسیده که شرکای راهبردی ایران (روسیه و چین) نیز سیاستهای گذشته خود را بازنگری و با ایران همکاری کنند.
