طلسم صادرات خودروی تولید ایران ممکن است به زودی بشکند، اما نه به این سادگی و نه به همین سرراستی. آن‌ طور که از خبرها پیدا است، مقامات ترکمنستانی در دیدار با مدیران ایران‌خودرو، درخواست خرید برخی محصولات خودروییِ ایرانی را مطرح کرده‌اند.

به گزارش تجارت‌نیوز، ایران البته خودرو به کشورهای دیگر صادر می‌کرده و می‌کند، اما میزان این صادرات آن‌قدر ناچیز بوده و هست که عملا می‌توان گفت چیزِ قابل ذکری نیست، آن هم برای کشوری که زمانی یکی از معدود صاحبان صنعت خودروسازی در قاره آسیا بود.

اما ماجرای صادرات خودرو به ترکمنستان چیست و آیا ممکن است ایران بتواند از این طریق، به بازارهای دیگری هم راه پیدا کند؟

تاکسیرانی با خودروهای ایرانی

چند روز پیش بود که در دیدار مدیرعامل شرکت ایران‌خودرو و رئیس آژانس حمل ‌و نقل و ارتباطات ترکمنستان، ایران‌خودرو برای صادرات خودروهای دوگانه‌سوز به بازار ترکمنستان اعلام آمادگی کرد و نماینده ترکمنستان هم اعلام کرد خودرو «دنا»، برای حوزه تاکسیرانی این کشور مناسب است.

در این دیدار، «قوانچ مراد آق‌ممدوف»، رئیس آژانس حمل ‌و نقل و ارتباطات ترکمنستان گفت: «با توجه به کیفیت و تنوع محصولات تولیدی ایران‌خودرو، بازار ترکمنستان از حضور محصولات ایران‌خودرو استقبال خواهد کرد. علاوه بر این، با توجه به ارزیابی‌ها و مقایسه‌های صورت گرفته، «دنا» به عنوان محصولی با کیفیت مورد توجه تاکسیرانی ترکمنستان قرار گرفته است. امیدوارم استفاده از این خودرو در ناوگان حمل ‌و نقل ترکمنستان در آینده نزدیک صورت بگیرد.»

ایران اما ظاهرا گزینه دیگری هم روی میز طرفِ ترکمنستانی گذاشته و آن هم صادرات خودروهای گازسوز به ترکمنستان است. ترکمنستان ذخایر گاز بسیار گسترده‌ای دارد و این در حالی است که استفاده از خودروهای گازسوز در این کشور محدود است.

پیشنهاد ایران برای صادرات خودروهای گازسوز به ترکمنستان اما در حالی صورت می‌گیرد که گازسوز کردنِ خودروها در ایران (کشوری که بزرگ‌ترین ناوگان خودروهای گازسوز را در دنیا دارد)، به دلیل برخی مشکلات و به اذعان وزارت نفت، «شکست خورده است».

بنابراین، شاید خودروسازان ایرانی به دنبال بازارهایی جایگزین می‌گردند تا خودروهای گازسوز تولیدیِ ایران را روانه آن کنند.

صادرات خودرو از ایران: عددهایی که به «هیچ» میل می‌کنند

اما مشکل اصلا و ابدا به نبودِ تقاضا در بازارهای هدف برنمی‌گردد، بلکه ظاهرا ایران نتوانسته برای خودروهای تولیدی خود بازاریابی کند و یا اینکه تحریم‌ها، صادرات خودرو از مبداء ایران را عملا به صفر نزدیک کرده‌اند.

برآوردهای آماری گمرک کشور نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۸ (که با فرض همه‌گیریِ کرونا در اواخر این سال، می‌توان آن را سال معیار برای ارزیابی صادرات خودرو در نظر گرفت)، تنها حدود ۱۳۰۰ دستگاه خودرو، به ارزش ۵ میلیون و ۷۲۲ هزار دلار از ایران به ۹ کشورِ دیگر صادر شده است.

عراق با ۳ میلیون و ۱۲۲ هزار دلار، آذربایجان با یک میلیون و ۱۵۹ هزار دلار و سوریه با ۹۸۱ هزار دلار، سه مقصد اول خودروهای ایرانی بودند. در این فهرست، نام کشورهایی مانند ترکیه با ۷ هزار دلار و امارات متحده عربی با ۴ هزار و ۶۰۰ دلار هم به چشم می‌خورد.

اما کافی است یک بار دیگر برگردید و این اعداد را دوباره بخوانید. صادرات ۷ هزار دلاری به ترکیه یعنی دقیقا چند عدد خودرو؟! همین چندی قبل به صورت رسمی اعلام شد که قیمت هر دستگاه خودروی صادراتیِ «تیبا» در بازار عراق، حدود ۷ هزار دلار است.

به این ترتیب، اگر از نرخ تورم ۲ ساله برای دلار بگذریم و قیمت «تیبا» را «همگن» فرض کنیم (به این معنا که قیمت در بازارهای مختلف تقریبا ثابت باشد) به نظر می‌رسد که ایران در سال ۱۳۹۸ تنها یک دستگاه خودرو (احتمالا «تیبا» یا خودرویی در همان رده) به ترکیه صادر کرده است. در مورد خودروی ۴ هزار دلاریِ صادر شده به امارات متحده عربی هم اساسا مشکل بتوان اظهارنظر کرد!

صادرات یا «ژِست صادرات»؟

اما چرا باید به آمارهایی از این دست، با دیده تردید نگریست یا اینکه چرا اساسا باید در این موارد به اصطلاح «مته به خشخاش گذاشت»؟ رجوع به اعداد و ارقام، همیشه عیارِ وعده و وعیدها را روشن می‌کند و این بار هم استثنایی وجود ندارد.

ترکمنستان، یکی از «بسته‌ترین» کشورهای جهان است. این کشور همچنین یکی از بدنام‌ترین‌ها در حوزه «آزادی‌های مدنی» هم هست و در زمینه شاخص‌های مرتبط با دموکراسی هم (معمولا هم‌رده با کره شمالی) در قعر جدول قرار دارد. اما آیا این‌ها ربطی به خودرو دارند؟ البته!

برای کشوری که تنها حدود ۶ میلیون نفر جمعیت و حدود ۴۵ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دارد و اقتصادش در انحصار دولت و نهادهای شبه‌مافیایی است، اساسا واردات و صادرات نمی‌تواند معنایی داشته باشد.

به این آمار دقت کنید: بر اساس داده‌های موسسه داده‌پژوهی «استاتیستا» (Statista) در سال ۲۰۲۰ میلادی، تنها حدود ۶۰۰ دستگاه خودرو در ترکمنستان به فروش رفته و این در حالی است در سال ۲۰۱۹ میلادی که هنوز بحران کرونا شعله‌ور نشده بود، این بازار تنها شاهد معامله حدود ۵ هزار دستگاه خودرو بوده است!

این هم یک واقعیت تلخ و تکان‌دهنده دیگر: خرید، فروش و تردد خودروهای سیاه‎رنگ در «عشق‌آباد»، پایتخت ترکمنستان، ممنوع است، چرا که «قربان‌قلی بردی‌محمدف»، دیکتاتورِ این کشور، معتقد است خودروهای سیاه‌رنگ بدشانسی می‌آورند!

اگر فرض کنیم که ایران بتواند ۵۰ درصد از حجم کل بازار خودروی ترکمنستان را هم در اختیار بگیرد (فرضی که با حضور شرکت‌های خارجی از کشورهای دیگر محال است)، سال آینده میلادی، حدود ۲۵۰۰ دستگاه خودرو از ایران به ترکمنستان صادر خواهد شد.

این در حالی است که تولید روزانه خودرو در ایران در سال ۱۳۹۹، به طور متوسط همین مقدار بوده است: ایران در سال گذشته، مجموعا حدود ۹۰۰ هزار دستگاه خودروی سواری تولید کرد که با تقسیم آن بر ۳۶۵ روزِ سال، عددی نزدیک به ۲۵۰۰ به دست می‌آید.

کسی نمی‌تواند و نباید تلاش‌ها برای صادرات محصولات فنیِ ایران به کشورهای دیگر را نادیده بگیرد، اما آیا صادرات خودرو به کشوری که کل بازار خودروی آن برابر با محصول تولیدیِ ۲ روز صنعت خودروی ایران است و خودروهای سیاه‌رنگ هم نمی‌توانند در پایتخت آن تردد کنند، اساسا ارزش درج خبر به عنوان «صادرات خودرو به ترکمنستان» را هم دارد؟!