همین چند روز پیش بود که محمد مخبر، معاون اول رییس جمهور، از ساخت ۵۵۰ هزار نیروگاه برق کوچک در ایران خبر داد که ظاهرا قرار است در ابعاد خانگی انرژی تولید کنند.

به گزارش تجارت نیوز، تفاهم‌نامه همکاری اجرای این طرح از سوی معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، وزارت نیرو، بسیج سازندگی، کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی امضا شد و بر اساس آن، قرار است در پنج سال ۵۵۰ هزار واحد نیروگاه خورشیدی پنج کیلوواتی به منظور توانمندسازی اقشار کم برخوردار احداث شود.

طرحی که تازه نیست

ساخت نیروگاه های خانگی (عمدتا به شکل خورشیدی)، طرح تازه‌ای نیست.

از سال ۱۳۹۴ به این سو، پیشنهاد شده بود که شبکه برق کشور از دارندگان نیروگاه های خورشیدی در خانه‌ها، برق خریداری کند.

در واقع، هدف این بود که مردم تشویق شوند روی پشت‌بام و زمین‌های خود صفحات خورشیدی نصب کنند (و به طور طبیعی سرما‌گذاری اولیه را انجام دهند). بعد هم شبکه برق کشور محصول تولید شده را از آنها بخرد.

با این همه، مشکلات بیش از این‌ها بود: خرید برق از نیروگاه‌های موجود، همین حالا هم به درِ بسته بودجه خورده و دولت بدهکاری‌های گسترده‌ای به مالکان آنها دارد.

در هر حال، مشوق‌های اولیه این طرح در زمان دولت روحانی چندان بد هم نبودند.

نیروگاه های ۷۵ میلیون تومانی

بر این اساس، طرح اولیه این بود که دولت یک قرارداد خرید تضمینی ۲۰ ساله برای خرید برق خانگی با شما امضا می‌کرد. همچنین متعهد می‌شد که هر میزان محصول تولیدی توسط نیروگاه خانگیِ شما را خریداری کند.

اما این ساخت یک نیروگاه خانگی چقدر هزینه بر می‌دارد؟

بر اساس محاسباتی که یک شرکت بخش خصوص انجام داده و البته مربوط به حدود یک سال پیش است، هزینه ایجاد زیرساخت یک نیروگاه خورشیدی کوچکِ ۵ کیلوواتی، بین ۶۰ تا ۷۵ میلیون تومان خواهد بود. (این لینک را ببینید.)

به این ترتیب، سرمایه‌گذاری اولیه را خود شخص انجام می‌دهد. در ادامه، باید به تدریج از دولت پول دریافت کند تا سرمایه‌گذاری او به سوددهی بدل شود.

این طرح برای دولت چقدر آب می‌خورد؟

با توجه به وضعیت بودجه دولت، به نظر نمی‌رسد چنین کاری منطقی باشد. اما در طرحی که معاون اول رئیس‌جمهور از آن صحبت کرده، جامعه هدف اقشار کم درآمد هستند. به این ترتیب احتمالا سرمایه‌گذاری اولیه را هم خود دولت انجام می‌دهد.

با یک حساب و کتاب سرانگشتی و بر اساس اعدادی که در لینک بالا به آنها اشاره شده، هزینه ساخت ۵۵۰ هزار نیروگاه ۵ کیلوواتی، برای دولت هم حدود ۴۱ هزار میلیارد تومان تمام می‌شود.

البته با توجه به عامل «مزیت مقیاس» (Economies of scale) دولت کمتر از این عدد هزینه خواهد کرد و ممکن است اساسا هزینه ساخت را به دوش شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات تولید برق بیندازد.

اما هر چه باشد، این طرح اگر خوب اجرا شود هم به تولید برق پاک ختم می‌شود. هم تولیدکنندگان داخلی تجهیزات (از قبیل صفحات خورشیدی) منتفع می‌شوند و هم اینکه خانوارهای کم درآمد یک منبع درآمد بسیار خاص پیدا خواهند کرد.

این یعنی چقدر برق؟

اما اگر فرض کنیم که این وعده دولت هم در زمان مقرر (یعنی در طول پنج سال) اجرایی می‌شود، این طرح در مجموع چقدر به توان تولید برق در ایران اضافه می‌کند؟

محاسبه محصول تولیدی ساده است: ۵۵۰ هزار نیروگاه کوچک با ظرفیت ۵ کیلووات، در مجموع ۲۷۵۰ مگاوات به ظرفیت برق کشور اضافه می کنند.

اما این عدد، در مقیاس مصرف برق در ایران، هنوز هم عدد بسیار کوچکی است.

تقریبا هیچ

مصرف برق در ایران روز به روز و سال به سال افزایش پیدا می‌کند. این روندی طبیعی است که تقریبا در همه جای دنیا رخ می‌دهد: به موازات رشد اقتصادی، مصرف انرژی هم بالا می‌رود.

همین چند روز پیش، اعلام شد که رکورد مصرف روزانه برق در ایران شکسته شده و از مرز ۶۹ هزار و ۲۷۸ مگاوات عبور کرده است.

رکوردزنی گرمای هوا، با وجود اعلام تعطیلی مقطعی برخی کارخانه‌ها، عامل اصلی این رشد در مصرف بوده. البته عقب‌ماندگی در تامین ظرفیت جدید هم به کمبودها دامن زده است.

به این ترتیب، اضافه شدن ۲۷۵۰ مگاوات ظرفیت برق جدید در طول پنج سال آینده (به شرط تحقق!) تنها حدود ۴ درصد از میزان مصرف روزانه در ایرانِ امروز را تامین می‌کند.

در پنج سال آینده، قطعا این سهم کمتر هم می‌شود، چرا که هم مصرف رشد می‌کند و هم بر اساس قاعده و قوانین جاری در کشور، باید ظرفیت‌های جدیدی به منظومه تولید برق در کشور اضافه شود.

قطب‌های تولید برق در ایران کجا هستند؟

همین امروز، بزرگ‌ترین نیروگاه تولید برق در ایران، در نزدیکی شهر پاکدشت در اطراف تهران قرار دارد.

«نیروگاه سیکل ترکیبی دماوند» (معروف به نیروگاه شهدای پاکدشت) که در سال ۱۳۸۴ آغاز به کار کرده، ظرفیت تولید ۲۸۶۸ مگاوات برق را دارد و بزرگ‌ ترین نیروگاه در ایران است.

«نیروگاه شهید سلیمی نکا» در شهرستان نکا هم رتبه دوم را دارد. این نیروگاه در زمان پهلوی ساخته شده است و ظرفیت تولید ۲۲۰۰ مگاوات برق را دارد.

همچنین نیروگاه اتمی بوشهر، که هیاهو برای ساخت و تکمیل آن زبانزد است، تنها ظرفیت تولید هزار مگاوات برق را دارد. این نیروگاه در واقع می‌تواند کمتر از نصف ظرفیت نیروگاه نکا تولید کند. این در حالی است که تولید برق در آن هم بارها به مشکل برخورده است.

در مقام مقایسه، نیروگاه Three Gorges Dam در چین، ظرفیت تولید ۲۲۵۰۰ مگاوات برق را دارد و بزرگ ترین نیروگاه در جهان است.

این نیروگاه به تنهایی به اندازه یک سوم برق مصرفیِ روزانه در ایران، برق تولید می کند.

به این ترتیب، هدف از طرح جدید دولت نمی‌تواند افزایش توان تولید برق در ایران باشد، اما ایجاد یک راه‌حل جدید برای کمک به اقشار کم درآمد برای تامین مایحتاج روزانه، شاید.