برخی پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که گردش مالی بازار «گوشت‌های مصنوعی» تا سال ۲۰۳۰ میلادی ممکن به ۸۵ میلیارد دلار برسد.

هنوز نزدیک به ۱۰ روز تا «سیزده به‌در» باقی مانده، اما از حالا می‌دانیم که در آن روز، در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران، بوی کباب قرار است فضا را پر کند. کباب (و انواع آن) یکی از محبوب‌ترین غذاهای ما ایرانی‌ها است و البته ما گوشتخوارترین مردمان جهان هم نیستیم.

به گزارش تجارت‌نیوز، با این همه، گیاهخوار شدن و کنار گذاشتن مصرف گوشت حالا نه در ایران که در سراسر جهان رو به گسترش است. استدلال‌ها هم مختلف هستند: از پایان به رنج انداختنِ حیوانات گرفته تا کاهش «ردپای کربنی» (Carbon footprint) و حتی بهبود سلامت خودِ شخص. اما آیا گوشت مصنوعی می‌تواند جای گوشت واقعی را بگیرد؟

گوشتخوارترین مردمان جهان

سایت داده‌پردازی «استاتیستا» (Statista) با جمع‌آوری داده‌های مختلف، از جمله داده‌های «سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد» یا «فائو»، فهرستی از کشورهایی که شهروندان‌شان بیشترین میزان گوشت را مصرف می‌کنند، تهیه کرده است.

عجیب نیست که آمریکایی‌ها اول باشند. در سال ۲۰۱۸ میلادی، هر آمریکایی به طور متوسط سالانه نزدیک به ۱۱۰ کیلوگرم گوشت مصرف کرده است، یعنی تقریبا روزی ۳۰۰ گرم یا به اندازه به یک همبرگر بزرگ.

استرالیایی‌ها به طور متوسط ۱۰۰ کیلوگرم گوشت در آن سال مصرف کرده‌اند و در جایگاه دوم هستند. شهروندان آرژانتین، برزیل، نیوزیلند، شیلی و کانادا هم در رتبه‌های بعدی هستند و تا میانه جدول، نامی از کشورهای منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) به چشم نمی‌خورد.

در فهرستی مشابه که داده‌هایش به سال ۲۰۱۷ میلادی بر می‌گردد. کمترین میزان سرانه مصرف گوشت هم به کشورهای فقیر جهان تعلق دارد و البته آنهایی که داده‌های قابل بررسی دارند: بنگلادش (نزدیک به ۴٫۲ کیلوگرم در سال) و هند (کمتر از ۴ کیلوگرم در سال).

براساس گزارش مرکز آمار ایران، در دوره‌ای ۱۶ ساله از سال ۸۴ تا ۱۴۰۰ میزان مصرف سالانه گوشت قرمز هر خانوار چهارنفره ایرانی از ۵۷ کیلوگرم به ۲۴ کیلوگرم رسیده است.

یعنی هر عضو از خانواده‌ای ۴ نفره در ایران در بهترین وضعیت ممکن است به‌صورت متوسط ماهی ۵۰۰ گرم و روزی ۱۶ گرم گوشت قرمز مصرف کند که این آمار با سرانه جهانی فاصله زیادی دارد.

واضح است که خیلی از ایرانی‌ها به دلیل فقر شدید و به ویژه در سال‌های اخیر، رنگ گوشت را هم نمی‌بینند و در مقابل، رژیم غذایی دسته‌ای از ثروتمندان ایرانی هم با گوشت پر شده است.

اما نکته این گزارش این نیست. در این گزارش، می‌خواهیم به «گوشت مصنوعی» بپردازیم.

حیواناتی که به خاطر ما سلاخی می‌شوند

گروه‌های حامی محیط ‌زیست و نیز حامیان گیاهخواری، بارها و بارها نسبت به کاری که ما با حیوانات می‌کنیم، هشدار داده‌اند. اگر تصاویر کشتارگاه‌ها یا سلاخ‌خانه‌ها را هم دیده باشید، بعید است دست‌کم دقایقی به فکر فرو نرفته باشید که چرا ولعِ خوردن گوشت در آدمی‌زاد، باید به رنجِ موجوداتی دیگر ختم شود.

تعداد گیاهخوارانی که با هدف حمایت از حیوانات (و نه دلایلی مانند بهبود رژیم غذایی) خوردن گوشت را کنار می‌گذارند، در سراسر جهان افزایش پیدا کرده، اما نه در همه کشورها. مثلا، در طول دو دهه گذشته، تعداد آمریکایی‌هایی که خود را گیاهخوار (VEGETARIAN) یا گیاهخوار اکید (VEGAN) می‌نامند، چندان افزایش پیدا نکرده است.

در دهه ۱۹۷۰ میلادی، یک آمریکایی معمولی در طول سال چیزی در حدود ۶۰ کیلوگرم گوشت مصرف می‌کرده و این در حالی است که در دهه ۱۹۹۰، این میزان به حدود ۶۵ کیلوگرم رسیده و از آن سال تاکنون هم نزدیک به دو برابر شده است.

بازار ۸۵ میلیارد دلاری گوشت گیاهی

با این همه، وضعیت در حال تغییر است. در حالی که ۹ نفر از هر ۱۰ نفر آمریکایی گیاهان را به عنوان جایگزینی قابل‌قبول برای گوشت در نظر نمی‌گیرند، همین تعداد آمریکایی فرآورده‌های «گوشتی» برگرفته شده از گیاهان را به عنوان «مکملی» قابل قبول اعلام کرده‌اند.

شرکت سرمایه‌گذاری یو. بی .اس (UBS ) پیش‌بینی کرده که بازار فرآورده‌های گوشتی برگرفته شده از گیاهان در طول دهه ۲۰۲۰ میلادی حدود ۲۰ برابر رشد خواهد کرد و در سال ۲۰۳۰ به فروش سالانه ۸۵ میلیارد دلاری خواهد رسید.

طی ۳ سال اخیر، میزان خرید پروتئین‌های برگرفته شده از گیاهان در رستوران‌های آمریکایی بیش از ۲۰ درصد افزایش پیدا کرده و در این حالی است که فروش گوشت معمولی تنها افزایشی ۲ درصدی را شاهد بوده است.

بنابراین، به نظر می‌رسد گوشت مصنوعی (چه تولید شده از گیاهان و با طعمی شبیه به گوشت و چه گوشتی که در آزمایشگاه تولید می‌شود و شبیه به گوشت واقعی است)، به زودی جای خود را در منوی رستوران‌ها باز خواهد کرد.

گوشت مصنوعی هم محصول «سرمایه‌داری» است

اما ماجرا احتمالا به این سادگی که به نظر می‌رسد هم نیست. در واقع، افزایش تعداد کسانی که حاضرند گوشت مصنوعی بخورند، خودش ممکن است یک «ترند» (trend) جدید باشد، «ترندی» که می‌شود با آن روی اینستاگرام از خودتان عکس بگذارید.

در واقع، همان‌قدر که افزایش مصرف گوشت در جوامع انسانی حاصل نظام سرمایه‌داری بوده، احتمال تولید گوشت مصنوعی و همه‌گیر شدنِ آن هم حاصل همین نظام خواهد بود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که در طول دهه گذشته، مجموع سرمایه‌گذاری‌ها در زمینه تولید فرآورده‌های گوشتی برگرفته شده از گیاهان به بیش از ۲ میلیارد دلار رسیده است.

شرکت‌های فعال در این زمینه، با برخی از بزرگ‌ترین مجموعه فست‌فودهای زنجیره‌ای در جهان همکاری کرده‌اند تا فرآورده‌های جایگزین برگرفته شده از گیاهان را با سه مورد از محبوب‌ترین فرآورده‌های گوشتی در جهان-یعنی مرغ، گوشت گاو و گوشت خوک-جایگزین کنند.

مجموعه KFC به تازگی اعلام کرده که یک ساندویچ مرغ گیاهی را در بیش از ۱۰۰۰ شعبه خود در جهان عرضه خواهد کرد. «مک‌دونالد» و برخی دیگر از برندهای مشهور صنایع غذایی هم به دنبال شیوه‌های مشابه هستند و در موارد متعددی افزایش تقاضا برای این قبیل فرآورده‌های برگرفته از گیاهان را گزارش کرده‌اند.

برخی بررسی‌ها نشان می‌دهند که در طول یک یا دو دهه آینده، اگر یک آمریکایی معمولی در هر سال تنها ۵ کیلوگرم گوشت برگرفته از گیاهان را به مصرف برساند، این قبیل گوشت‌ها با تصاحب جایگاه غذاهای دریایی، به چهارمین «گوشت» محبوب بدل می‌شوند.

آیا لازم است که گیاهخوار بشویم؟

استدلال علیه خوردن گوشت، در واقع استدلال بر مبنای چشم‌پوشیِ همگانی از لذت واقعی انسانی است. اما درست مانند استدلال برای کاستن از رد پای کربنیِ ایجاد شده توسط انسان، استدلال گیاهخواران برای آنکه به نتیجه برسد مستلزم این است که اکثریتی فراگیر از مردم، سبک زندگی‌شان را برای نتایجی که همیشه در قالب فرد بر آنها پوشیده می‌ماند، فدا کنند.

انقلابی فرهنگی یا اخلاقی که حول «براندازی» انتخاب‌های لذت‌بخش و «محدودسازی» انتخاب‌های فردیِ انسان‌ها می‌چرخد، کالایی نیست که به راحتی فروش برود. اما چنانچه حق با فعالان حقوق حیوانات و گیاهخواران باشد، یعنی چنانچه آزار دسته جمعی حیوانات یک فاجعه اخلاقی پیش‌رونده باشد که ما را در نظر نوادگان‌مان شرمسار می‌کند، نظر آنها باید نه فقط با برهان‌آوری، که با نوآوری به پیش برود.

بنابراین، به زودی بیش از پیش از «گوشت مصنوعی» خواهیم شنید و شاید اگر بحران‌های کنونیِ برای تامین غذا گسترده‌تر هم بشوند، گوشتِ واقعی روز به روز گران‌تر شود و مصرف آن در بسیاری از کشورهای کم‌درآمدتر، کاهش پیدا کند.