بحران پنهان در خانه‌ها؛ فقر غذایی و تأثیر آن بر سلامت روان و انسجام اجتماعی

به گزارش تجارت نیوز، افزایش قیمت مواد غذایی در سال‌های اخیر نه یک روند ملایم، بلکه یک جهش پی‌درپی بوده است. تورم نقطه‌ای مواد خوراکی بارها از مرزهای ۷۰ و ۸۰ درصد عبور کرده و این موضوع، شرایط خاصی را برای خانواده‌ها رقم زده است. ماهیت خوراکی‌ها به‌گونه‌ای است که برخلاف کالاهای لوکس، قابل حذف نیستند؛ اما آنچه اتفاق افتاده شکل دیگری از حذف است: جایگزینی مواد غذایی باکیفیت با مواد بی‌کیفیت‌تر، کم‌ارزش‌تر و ارزان‌تر.

داده‌های رسمی نشان می‌دهد مصرف سرانه گوشت قرمز در ده سال گذشته بیش از ۴۰ درصد کاهش یافته و سرانه مصرف لبنیات از سطح استانداردهای جهانی فاصله گرفته است. این کاهش مصرف نه ناشی از تغییر ذائقه بلکه ناشی از کاهش قدرت خرید بوده است. بسیاری از خانواده‌ها حتی در میانه ماه، چند روزی را بدون مصرف پروتئین حیوانی می‌گذرانند و این وضعیت از سوی کارشناسان به «هشدار امنیت غذایی» تعبیر می‌شود.

در مناطق کم‌برخوردار شهری و روستایی، وضعیت حتی بدتر است. برخی خانوارها می‌گویند لبنیات و گوشت عملاً از سبدشان حذف شده و خریدشان محدود به نان، سیب‌زمینی، برنج و حبوبات شده است. چنین الگویی در بلندمدت می‌تواند تبعات بهداشتی گسترده‌ای به همراه داشته باشد؛ از سوءتغذیه پنهان تا بیماری‌هایی که دهه‌ها بعد خود را نشان می‌دهند.

از بین رفتن امنیت غذایی زنگ خطری برای نسل آینده/ «چاقی همراه با سوءتغذیه» پدیده‌ای است که امروز در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد مشاهده می‌شود و ایران نیز به سرعت در حال نزدیک شدن به آن است

گلاره امجدی، کارشناس تغذیه با اشاره به اینکه وضعیت کنونی زنگ خطر جدی برای نسل آینده است به تجارت‌نیوز می‌گوید: مصرف پروتئین حیوانی، لبنیات و میوه‌ها در تامین ریزمغذی‌های حیاتی نقش دارد. وقتی این اقلام از سبد خانوار حذف می‌شوند، آنچه ایجاد می‌شود سوءتغذیه پنهان است؛ یعنی فرد از نظر کالری ممکن است کافی غذا بخورد، اما از نظر مواد معدنی و ویتامین‌ها دچار کمبود جدی باشد.

او می‌افزاید: کمبود ویتامین D و کلسیم زمینه‌ساز پوکی استخوان، دردهای عضلانی و کاهش کیفیت زندگی است. کمبود آهن در کودکان منجر به افت یادگیری و ضعف سیستم ایمنی می‌شود. کمبود روی و ویتامین‌های گروه B بر رشد ذهنی و جسمی اثر مستقیم دارد.

این متخصص تغذیه ادامه می‌دهد: اگر امروز کودکی در یک خانواده کم‌درآمد به‌دلیل حذف لبنیات و گوشت دچار ضعف تغذیه‌ای شود، آثار آن ممکن است ده سال بعد به شکل کاهش بهره‌وری تحصیلی یا کاهش توان جسمی و ذهنی بروز کند. این پیامدها فقط فردی نیستند؛ پیامدهای اقتصادی و اجتماعی در سطح ملی دارند.

امجدی همچنین به افزایش مصرف غذاهای فرآوری‌شده و فست‌فودهای ارزان اشاره می‌کند که گرچه از نظر کالری بالا هستند اما ارزش تغذیه‌ای کمی دارند. «چاقی همراه با سوءتغذیه» پدیده‌ای است که امروز در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد مشاهده می‌شود و ایران نیز به سرعت در حال نزدیک شدن به آن است.

فقر غذایی، یعنی ناتوانی در تامین حداقل‌های تغذیه سالم/ وقتی خوراک مردم آسیب می‌بیند، عملاً یک بحران نامرئی در جامعه شکل می‌گیرد

ایران در دهه‌های اخیر بارها با فقر و فشار اقتصادی مواجه بوده اما فقر غذایی، یعنی ناتوانی در تامین حداقل‌های تغذیه سالم وضعیتی است که از دید جامعه‌شناسان فاصله زیادی با فقر درآمدی دارد.

هوشنگ مجتهد، جامعه شناس نیز در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: وقتی خوراک مردم آسیب می‌بیند، عملاً یک بحران نامرئی در جامعه شکل می‌گیرد؛ بحرانی که خودش را در خستگی جمعی، عصبانیت، کاهش تحمل اجتماعی، افزایش تعارضات خانوادگی و مشکلات روانی نشان می‌دهد.

او با بیان این مطلب که فقر غذایی می‌تواند به بحران‌های دیگر دامن بزند، می‌افزاید: افزایش خشونت خانگی یکی از پیامدهای مشکلات اقتصادی در خانواده هاست. از سوی دیگر وقتی افراد دچار فقر غذایی باشند احساس نابرابری و بی عدالتی در بین آنها گسترش پیدا می‌کند. نشاط اجتماعی نیز کاهش می‌یابد.

مجتهد ادامه می‌دهد: متاسفانه طی سال های اخیر شاهد ریزش طبقه متوسط به طبقه فقیر بوده ایم و یکی از عمده دلایل این اتفاق تورمی است که در مواد خوراکی، هزینه مسکن و همچنین هزینه های درمان روی داده در حالی که این تورم به صورت پلکانی و در بازه های زمانی کوتاه اتفاق می‌افتد افراد به دلیل ثابت بودن حقوقی که دریافت می‌کنند هر روز بیشتر از روز قبل قدرت خرید و تامین نیازهایشان را از دست می‌دهند.

فقر غذایی باعث بالا رفتن احساس ناکارآمدی و اعتماد به نهادها می‌شود/ فقر غذایی نه فقط «نداشتن غذا» بلکه «نداشتن غذای باکیفیت» است. حتی اگر مردم بتوانند سیر شوند، از نظر اجتماعی و روانی نمی‌توان گفت جامعه‌ای سالم دارند

این جامعه‌شناس تأکید می‌کند: وقتی خانواده‌ای نتواند نیازهای اولیه اعضایش را تامین کند، احساس ناکارآمدی بالا می‌رود و اعتماد به نهادها کاهش می‌یابد. این ترکیب، بستر بی‌ثباتی اجتماعی است.

مجتهد می‌افزاید: فقر غذایی نه فقط «نداشتن غذا» بلکه «نداشتن غذای باکیفیت» است. حتی اگر مردم بتوانند سیر شوند، از نظر اجتماعی و روانی نمی‌توان گفت جامعه‌ای سالم دارند. این وضعیت «مقدمه یک چرخه معیوب» است و اگر این چرخه شکسته نشود، می‌تواند به بحران‌های عمیق‌تری منجر شود.