پایین‌ترین تراز 500 ساله دریای خزر

به گزارش تجارت نیوز، محمدرضا کاویان‌پور، رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، در حاشیه بیست‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت آب ایران در جمع خبرنگاران اظهار داشت: در ایران استانداردهای آب شرب به‌صورت دقیق و بهداشتی رعایت می‌شود؛ حتی اگر شرایط منابع آب سطحی تغییر کند و میزان گل‌ولای بیشتر شود، آبی که وارد تصفیه‌خانه می‌شود باید استانداردهای لازم برای کارکرد صحیح سیستم‌های تصفیه را داشته باشد؛ در غیر این صورت فرایند تصفیه مختل می‌شود. بنابراین کنترل کیفیت در خروجی منابع و ورودی به تصفیه‌خانه‌ها به‌صورت کامل انجام می‌شود.

وی افزود: دریای خزر حدود سه دهه است که وارد دوره کاهش تراز شده است؛ این کاهش پس از آن رخ داد که در دهه 60 حدود 2 و نیم متر افزایش تراز را تجربه کرد.

کاویان‌پور با بیان اینکه “در سال‌های ابتدایی کاهش تراز خزر، افت تراز آب حدود 3 تا 4 سانتی‌متر در سال بود”، گفت: در چند سال اخیر این عدد به حدود 25 سانتی‌متر رسیده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که امسال احتمالاً به حداقل تراز 500 ساله دریای خزر می‌رسیم و رکورد تاریخی ثبت خواهد شد.

کاویان‌پور در پاسخ به سوالی با اشاره به تعریف پروژه‌ای جدید در سال جاری خاطرنشان ساخت: ردیف مطالعاتی ‘ارزیابی نوسانات دریای خزر’ امسال در سازمان برنامه و بودجه تعریف شد و مؤسسه تحقیقات آب به‌عنوان مسئول مطالعات انتخاب شده است. چند تیم تخصصی در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان مشغول بررسی میدانی هستند.

وی تغییرات اقلیمی را مهم‌ترین علت افت تراز آب دریای خزر دانست و توضیح داد: دو عامل اصلی ناشی از تغییر اقلیم در این کاهش نقش دارند، کاهش بارش‌ها در حوضه آبریز دریای خزر و افزایش تبخیر؛ به‌طوری که در 50 سال گذشته حدود 20 درصد به میزان تبخیر افزوده شده است.

کاویان‌پور تأکید کرد: ترکیب کاهش بارش و افزایش تبخیر باعث شده این کاهش در سال‌های اخیر شدت بیشتری پیدا کند.

کاویان‌پور در پاسخ به پرسشی با اشاره به تداوم خشکسالی بلندمدت کشور گفت: همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، ما اکنون از یک خشکسالی حدود 20 تا 25 ساله عبور می‌کنیم و این خشکسالی در سال‌های اخیر هشدارهای جدی خود را نشان داده است.

وی افزود: بر اساس گزارش ششم موسسه بین‌المللی اقلیم‌شناسی که متولی مطالعات جهانی است، الگوهای بارش در مناطق مختلف جهان تغییر کرده و نتایج مطالعات ما در افق 2050 نیز کاملاً با یافته‌های بین‌المللی همخوانی دارد. این بررسی‌ها نشان می‌دهد احتمال افزایش بارش در برخی نقاط و کاهش بارش در نقاط دیگر وجود دارد.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب تأکید کرد: آنچه برای ما اهمیت دارد، روند بلندمدت است. مدل‌ها نشان می‌دهد در بخش‌های مهمی از کشور، به‌ویژه مناطق غربی و شمالی که تأمین‌کننده اصلی آوردهای بارشی هستند، با کاهش بارش مواجه خواهیم بود. بنابراین لازم است کشور برای شرایط آینده و کاهش منابع آبی آماده شود و برای ارتقای تاب‌آوری برنامه‌ریزی کند. این موضوع وظیفه دستگاه‌هایی مانند وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت، وزارت راه و شهرسازی و همه بهره‌برداران حق‌آبه است؛ زیرا ادامه روند فعلی بدون برنامه‌ریزی، قطعاً ایجاد مشکل خواهد کرد.

وی در ادامه به استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت سدها اشاره کرد و اظهار داشت: در وزارت نیرو برنامه جامعی برای استفاده از تکنیک‌های نوین تدوین شده است. تاکنون حدود 30 سد مهم کشور با استفاده از روش‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین مورد تحلیل قرار گرفته‌اند و سامانه پیش بینی جریان ورودی به سد طراحی شده است. بهره‌برداران می‌توانند با استفاده از این سامانه، وضعیت شش‌ماهه آینده ورودی سد را مشاهده کنند. این سامانه به‌صورت مستمر به‌روزرسانی می‌شود.

کاویان‌پور همچنین درباره مطالعات آب ژرف بیان داشت: در موضوع سیستان و بلوچستان، پس از ورود معاونت علمی ریاست جمهوری در دوره قبل، فعالیت‌ها به صورت مستقل ادامه داشت. اما در دولت سیزدهم کارگروهی با حضور وزیر نیرو و معاونت علمی تشکیل شد و مقرر شد مطالعات هماهنگ شود. نقشه‌های پتانسیل آب ژرف که در مؤسسه تحقیقات آب تهیه شده بود، با نقشه‌های معاونت علمی تلفیق شد و نقاط امیدبخش استخراج گردید.

وی افزود: یکی از حوزه‌هایی که به مؤسسه تحقیقات آب واگذار شد، مطالعات آب ژرف در کرمان است. به اعتقاد ما، این کار نیازمند یک رهیافت کاملاً علمی است. با همکاری پنج دانشگاه بزرگ کشور، دستورالعمل مطالعات، اکتشاف و نیز دستورالعمل بهره‌برداری از آب ژرف تدوین شده است. چون برداشت غیراصولی می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی بسیار سنگینی مانند ایجاد فروچاله داشته باشد یا ممکن است آب استحصال‌شده حاوی مواد مضر برای سلامت باشد. بنابراین نحوه استخراج و بهره‌برداری باید کاملاً علمی و کنترل‌شده باشد.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب با تشریح روند مطالعات آب‌های عمیق کشور گفت: مطالعات در چند پهنه از جمله کرمان به‌صورت سیستماتیک و با همکاری پنج دانشگاه بزرگ کشور پیش می‌رود. از آنجا که مطالعات آب بسیار پرهزینه است، دستورالعمل‌ها تأکید دارند هر زمان نشانه‌ای از بن‌بست علمی دیده شود، کار متوقف شود تا هزینه‌های سنگین بدون ضرورت ادامه پیدا نکند.

وی تاکید کرد: در عمق سه تا چهار هزار متری زمین، احتمال وجود هر نوع شرایط زمین‌شناسی و هیدرولوژیک وجود دارد و به همین دلیل آزمایش‌های دقیق الزامی است.

به گفته کاویانپور «یکی از مهم‌ترین پارامترها تعیین سن آب است. اگر عمر آب حدود 50 هزار سال باشد یک آب فسیلی محسوب می‌شود، اما آبی با سن دو تا سه هزار سال احتمال بالای تجدیدپذیری دارد. سرعت تجدیدپذیری در مدل بهره‌برداری تعیین‌کننده است و اگر بهره‌برداری خارج از مدل انجام شود، هزینه انرژی و تبعات زیست‌محیطی بالایی ایجاد می‌کند.

وی با اشاره به اینکه بیش از 200 پروژه سازه‌های آبی در کشور اجرا شده است گفت: بیش از 90 درصد این پروژه‌ها پس از پایش در موسسه تحقیقات آب بدون مشکل وارد فاز اجرا شده‌اند.

کاویان‌پور سخت‌ترین حوزه کاری وزارت نیرو را سازه‌های بزرگ آبی دانست و یادآور شد: در سیلاب‌های مانسونی سال‌های 98 و 99 آزمون‌های جدی داشتیم؛ همان‌طور که در سیلاب امام‌زاده داوود که 50 تا 60 نفر جان باختند، اهمیت مدیریت بحران به‌خوبی دیده شد.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب درباره سامانه‌های هشدار سیلاب نیز گفت: سامانه هشدار سیلاب در مؤسسه توسعه داده شده و در صورت ضرورت، هشدارها به‌صورت پیامک ارسال می‌شود. اگر هشدار جدی باشد، ستاد مدیریت بحران در وزارتخانه تشکیل شده و تصمیمات یکپارچه اتخاذ می‌شود.

کاویانپور در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره تأثیر شبکه فاضلاب بر فرونشست خاطرنشان ساخت: در گذشته بخشی از فاضلاب به چاه‌ها می‌رفت و به‌نوعی منبع تغذیه سفره‌ها بود. اما امروزه ورود مستقیم فاضلاب خام به آبخوان‌ها به‌دلیل نیترات، نیتریت و سایر عوامل سرطان‌زا غیرقابل قبول است. با وجود این، بخشی از آب شرب تهران هنوز از چاه‌های داخل سفره آب زیرزمینی تأمین می‌شود و تصفیه، پیش‌شرط ورود مجدد آب به چرخه است.

وی با بیان اینکه کشور هنوز در برخی مناطق با عقب‌ماندگی 40 تا 50 درصدی در تصفیه فاضلاب مواجه است‌ توضیح داد: متأسفانه بعضی از فاضلاب‌ها حتی پس از تصفیه، به‌جای بازگشت به سفره‌های زیرزمینی، به صنایع یا توسعه کشاورزی اختصاص داده می‌شوند.

کاویان‌پور افزود: آنچه باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد، بازگرداندن بخشی از آب تصفیه‌شده به آبخوان‌ها است. این اقدام ضمن تأمین منابع آبی پایدار، به کاهش فرونشست زمین کمک خواهد کرد.

وی در پاسخ به سوالی با بیان اینکه برای جبران کاهش تراز خلیج گرگان نیاز به تزریق سالانه 200 تا 300 میلیون مترمکعب آب است تاکید کرد: بخش اعظم این حجم آب تبخیر می‌شود و افزایش شوری آب می‌تواند اکوسیستم خلیج را تحت تأثیر قرار دهد.

بنابراین انتقال آب نه تنها هزینه‌های سنگینی برای کشور ایجاد می‌کند، بلکه اثرات زیست‌محیطی نیز به دنبال دارد.

کاویان‌پور ادامه داد: توصیه مراجع علمی و بین‌المللی، تمرکز بر ظرفیت‌های سازگاری، انعطاف‌پذیری و مقاوم‌سازی است. این موضوع نیازمند همکاری وزارتخانه‌های محیط زیست، کشاورزی، مسکن و شهرسازی و وزارت کشور است تا برنامه‌ای جامع برای کاهش خسارات و پایداری منابع آب تدوین شود.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب همچنین بر اهمیت فاضلاب تصفیه‌شده تأکید کرد: باید همه فاضلاب‌ها تا قطره آخر تصفیه شود و بخشی از آب تصفیه‌شده به سفره‌های زیرزمینی بازگردد. این اقدام می‌تواند فرونشست زمین را کاهش دهد و برای مصارف شرب و کشاورزی نیز قابل استفاده باشد.

وی به چالش‌های اقتصادی در حوزه آب اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاری در آب به اندازه انرژی جذاب نیست و بخش کشاورزی و صنعت هنوز حاضر به پرداخت هزینه واقعی آب نیستند. این مسأله مانع توسعه پایدار منابع آب می‌شود و مطالبه‌گری از تمامی بهره‌برداران ضروری است.

کاویان‌پور به اهمیت مدیریت بهینه الگوی کشت در مناطق کم‌آب اشاره کرد و اظهار داشت: انتخاب محصولات با ارزش افزوده بالا و مصرف آب کمتر، می‌تواند هم امنیت غذایی و هم اقتصاد آب را تقویت کند.

وی در پاسخ به سوال دیگری با اشاره به مصرف بالای آب برای محصولاتی که در اولویت‌های امنیت غذایی کشور جایگاه ناچیزی دارند اظهار داشت: به جای کاشت محصولاتی مانند هندوانه که مصرف آب بالایی دارند و ارزش اقتصادی کمی ایجاد می‌کنند، باید بر کالاهایی تمرکز کنیم که هم ارزش افزوده بالاتر و هم مصرف آب کمتری دارند. برای مثال، زعفران و یا گل محمدی با دو بار بارش سالانه نیازهایش تأمین می‌شود و عصاره آن می‌تواند ارزآوری قابل توجهی برای کشور ایجاد کند.

کاویان‌پور ادامه داد: اگر الگوی کشت اصلاح نشود، نه تنها کشاورز متضرر خواهد شد، بلکه منابع آب کشور نیز تحت فشار بیشتری قرار خواهند گرفت. بازنگری در امنیت غذایی باید شامل انتخاب محصولاتی با ارزش اقتصادی بالا و مصرف آب بهینه باشد.

وی از افتتاح سامانه پایش خشکسالی در ایران خبر داد و افزود: این سامانه امکان رصد خشکسالی در کشور و کشورهای همسایه را فراهم می‌کند. اطلاعات آن نشان می‌دهد که مناطق مرکزی و جنوبی ترکیه، عراق، افغانستان و برخی کشورهای شمالی ایران در شرایط خشکسالی شدید قرار دارند.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب تأکید کرد: با توجه به روند خشکسالی که بیش از 20 تا 25 سال ادامه داشته است، باید برای سناریوهای احتمالی یک یا دو سال آینده برنامه‌ریزی کنیم. ادامه روند کنونی مصرف آب می‌تواند فشار شدیدی به تهران و دیگر مناطق شهری وارد کند.

وی بیان داشت: در سطح جهانی، سازمان ملل سال‌هاست اجلاس جهانی آب برگزار می‌کند تا تجربیات کشورهای مختلف در مدیریت منابع آب و مقابله با اثرات تغییرات اقلیمی منتقل شود. این تجربیات نشان می‌دهد که نمی‌توان با خود پدیده تغییر اقلیم جنگید، بلکه باید با شرایط سازگار شد و اثرات آن را کاهش داد.

کاویان‌پور همچنین بر اهمیت اقتصاد آب و جذابیت سرمایه‌گذاری در این حوزه تأکید کرد و گفت: در اجلاس‌های جهانی، سرمایه‌گذاری کلان در حوزه انرژی اتفاق می‌افتد اما در بخش آب این اتفاق نمی‌افتد. بخش کشاورزی و صنعت هنوز حاضر نیستند هزینه واقعی آب را پرداخت کنند. تا زمانی که اقتصاد آب مورد توجه قرار نگیرد، توسعه پایدار منابع آب با چالش روبه‌رو خواهد بود.

رئیس سازمان موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو خاطرنشان کرد: سازگاری، انعطاف‌پذیری و کاهش خسارت، راهکار اصلی مدیریت منابع آب در شرایط تغییرات اقلیمی است. استفاده از تجربیات جهانی و دانش بومی، از جمله معماری سنتی مانند بادگیرها، می‌تواند به کاهش اثرات خشکسالی و بهینه‌سازی مصرف آب کمک کند.

منبع: تسنیم