معرفی متهمان اصلی آلودگی هوا / خودرو، مازوت و شرکا

به گزارش تجارت‌نیوز، آلودگی هوا معضل امروز و دیروز شهرهای ایران نیست. از شمال تا جنوب، از تهران گرفته تا اهواز، سال‌هاست که شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها درگیر این معضل هستند. 

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد آلودگی هوا، در سال 1401 تعداد روزهای ناسالم در شهر تهران 34 روز بوده است که به طور محسوسی بیشتر از سالیان گذشته است. همچنین، هرچند در سالیان اخیر شــاخص روزانه آلودگی هوا در هیچ روزی فراتر از 300 نرفته اما تهران در سال 1401، دو روز خطرناک را تجربه کرده است.

 در سال جاری نیز با اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران تا صبح امروز (27 آبان)، پایتخت تهران ۸ روز هوای پاک، ۱۷۱ روز هوای قابل قبول، ۵۷ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و ۵ روز هوای ناسالم برای همه افراد داشته است. 

این معضل البته مختص تهران نیست. بسیاری از شهرهای کشور از جمله اهواز، اصفهان، کرج، مشهد و اراک نیز درگیر آن هستند. 

متهمان ردیف اول آلودگی هوا

در سال‌های اخیر، عوامل مختلفی به عنوان متهمان ردیف اول آلودگی هوا مطرح شدند؛ مثل ریزگردها و گرد و غبار، خودروهای فرسوده، سوخت بی‌کیفیت، کمبود ناوگان حمل و نقل، صنایع آلاینده، زباله‌سوزی و کشاورزی سنتی و غیراصولی.

البته سال‌هاست که نام یک متهم دیگر هم مطرح می‌شود که مسئولان آن را رد می‌کنند و برخی شواهد تایید؛ موضوع مازوت‌سوزی در برخی از صنایع از جمله نیروگاه‌هاست. 

روزنامه اعتماد اخیرا در گزارشی نوشته است که شهرداری تهران مردم، را از روزهای ابتدایی آبان امسال از برخی داده‌های مربوط به آلودگی هوا محروم کرده است. پیش از این، شهروندان تهرانی می‌توانستند به صورت روزانه درصد هر یک از 5 آلاینده‌های اصلی هوا را در سایت کنترل کیفیت هوا ببینند. این آلاینده‌ها شامل ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن، ازن سطح زمین، منوکسید کربن و دی‌اکسیدگوگرد می‌شود. هر روز نام آن مورد که درصد بیشتری از آلایندگی را به خود اختصاص داده بود نیز در سایت مشخص شده و توصیه‌هایی در مورد محافظت شهروندان در برابر آن درج می‌شد. حالا این اطلاعات دیگر در دسترس آنها قرار ندارد. 

پای مازوت در میان بود؟

اما چرا اطلاعات دقیق آلودگی هوا نباید در اختیار عموم قرار گیرد؟

در بخشی از گزارش روزنامه اعتماد آمده است که بررسی‌ها در زمستان سال گذشته از افزایش محسوس غلظت دی‌اکسید گوگرد در هوای کشور حکایت داشت. به گونه‌ای که غلظت این آلاینده در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۹۸ بیش از ۳۲درصد افزایش یافته بود. 

نویسنده این گزارش، موضوع را به مازوت‌سوزی و استفاده از سوخت بی‌کیفیت و حاوی گوگرد، در صنایع به ویژه در فصل‌های سرد سال و افزایش آلاینده‌ها نسبت داده و همین موضوع را عامل احتمالی حذف برخی داده‌ها از سایت کنترل کیفیت هوا دانسته است. در واقع به این ترتیب صورت مساله پاک می‌شود و شهروندان در جریان جزئیات آلودگی هوا قرار نمی‌گیرند. 

اخیرا حمید فرمانی از مدیران ارشد صنعت سیمان، استفاده از سوخت مازوت از سوی برخی صنایع را تایید کرده.  به تجارت‌نیوز گفته است: «در سال گذشته صنعت سیمان دچار مشکل شد و در برخی موارد صنایع به خصوص سیمان ناچار به مازوت‌سوزی شدند چراکه از ابتدای آبان گاز صنایع قطع شد و سعی بر تامین گاز خانگی بود.»

البته به گفته او، امسال صنعت سیمان تا به امروز از مازوت‌ استفاده نکرده چراکه هنوز محدودیت گازی اعمال نشده است. 

متهمان ثابت و متحرک آلودگی هوا 

اما آلودگی هوا متهمان دیگری نیز دارد. برخی پژوهش‌ها که از سوی نهادهایی مثل مرکز پژوهش‌های مجلس و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کلان‌شهرها انجام شده‌اند، آلاینده‌های هوا را به دو نوع ثابت و متحرک تقسیم می‌کنند؛ البته در کنار آلاینده‌های طبیعی و مسائلی مانند وارونگی هوا. 

در گزارش مرکز پژوهش‌ها در این مورد آمده است که خودروها، موتورسیکلت‌ها و سیستم حمل‌ونقل عمومی، مصرف انرژی در صنایع و بخش خانگی، پایانه‌های مسافربری و جایگاه‌های سوخت، الگوی نامناسب توسعه شهری و توسعه نامتوازن شهرها از عواملی آلودگی هوا و تشدید آن هستند. 

در این گزارش به مصرف سوخت با کیفیت پایین از جمله مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌ها در برخی ماه‌های سرد سال‌های اخیر صحه گذاشته شده است اما نویسندگان تاکید کرده‌اند که وسایل نقلیه و فرسودگی ناوگان حمل و نقل تاثیر بیشتری بر آلودگی هوا دارد. 

همچنین، تحقیقات دانشگاه‌های علوم پزشکی کلان‌شهرها که خبرگزاری فارس نتایج آن را سال گذشته منتشر کرد، نشان می‌دهد که در شهرهای مختلف بسته به میزان صنعتی بودن، تعداد وسائل حمل و نقل و مسائل خاص هر شهر، عوامل اصلی آلاینده متفاوت است. برای مثال در قم و شیراز، سهم منابع ثابت شامل کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و نیروگاه‌ها به ترتیب 96 و 85 درصد و در تهران و اهواز 41 و 28 درصد است. 

میلیون‌ها اگزور آلوده‌ساز 

اما گزارش‌ها و داده‌هایی نیز هستند که موضوع خودروهای فرسوده و آلایندگی بالای آنها را عامل اصلی آلودگی هوا در برخی شهرها می‌دانند. برای مثال، در همان پژوهشی که به آن اشاره شد آمده است که این عامل در اهواز، تهران و تبریز، به ترتیب 72، 59 و 57 درصد از منبع کل آلودگی را به خود اختصاص می‌دهد. 

البته وسائل نقلیه در چهار شهر کرمانشاه، شیراز، کرج و قم، منبع اصلی آلودگی هوا نیستند و در شهر نخست نقش 20 درصدی، در هر یک از شهرهای دوم و سوم، سهم 15 درصدی و در آخرین شهر نیز نقش چهار درصدی دارند.

آمار تعداد وسائل نقلیه فرسوده نیز نگران‌کننده است. همشهری اخیرا در آماری اعلام کرده که ۴۵درصد کل وسایل‌نقلیه، ۹۰درصد موتورسیکلت‌ها و ۸۰درصد خودروهای عمومی کشور فرسوده هستند.

سال گذشته نیز رئیس انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو اعلام کرد بین ۹ تا ۱۰ میلیون دستگاه موتور سیکلت، 3 میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه خودروی سواری، ۲۵۰ هزار کامیون و ۲۰۰ هزار اتوبوس، مینی بوس و وسایل حمل و نقل عمومی فرسوده در سطح کشور در حال تردد هستند. 

هوای پاک؛ حقی در قانون اساسی

آلودگی هوا در مواردی نیز دلایل محلی دارد. برای مثالدر تهران موضوع برج‎‌سازی بی‌رویه در غرب پایتخت مطرح است و در خوزستان به مساله سوزاندن نیشکر و شلتوک اشاره می شود. همچنین در مورد اصفهان به کارخانه‌های آجرپزی. ورود گرد و غبار از کشورهای همسایه، خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن جنگل‌ها، افزایش گرما و به طور کلی مسائل محیط زیستی و اقلیمی نیز در این میان مطرح هستند. 

با وجودی که متهمان آلودگی هوا کمابیش شناخته شده‌اند و استفاده از هوای پاک و سالم نیز طبق اصل ۵ قانون اساسی و ماده ۱۱۳ حقوق شهروندی، حق مسلمی برای عموم مردم است، اما به نظر می‌رسد عزم راسخی برای حل مشکلات وجود ندارد و آلودگی هر ساله به ویژه در پاییز و زمستان جان مردم را نشانه می‌رود. 

برای اطلاعات بیشتر  دو گزارش آغاز مازوت‌سوزی پیش از فرا رسیدن روزهای سرد و صنعت سیمان گروگان شرکت پالایش و پخش را بخوانید. همچنین شنیدن پادکست تجارت‌نیوز در مورد آلودگی هوا پیشنهاد می‌شود.