منافع اقتصادی عامل مخالفت ترامپ با برجام

علیرضا یوسف‌لاوی: شاید غیر قابل پیش‌بینی‌ترین اتفاق سال 2017 به قدرت رسیدن ترامپ در آمریکا بود. این اتفاق نه تنها محاسبات ایران بلکه شرایط جهان را دگرگون کرد. ترامپ تا پیش از آن فعالیت جدی در عرصه سیاست نداشت و بیشتر به عنوان تاجر و اقتصاددانی موفق شناخته می‌شد.

بدون شک همین ویژگی شخصیتی اوست که باعث می‌شود با دیدی اقتصادی به همه مسائل از جمله پیش‌آمدهای بین‌المللی و سیاسی نگاه کند و توافقات پیشین نظیر توافق آمریکا و کوبا، و همچنین توافق آب‌وهوایی پاریس را به بهانه نداشتن منفعت اقتصادی برای آمریکا، لغو کند. توافق‌هایی که در زمان اوباما به امضا رسیده بود و اجماع بسیاری از کشورها را به دنبال داشت، به دست تازه وارد عرصه سیاست دچار چالش اساسی شد. حال نوبت برجام است.

تا پیش از اعمال تحریم‌های یک‌جانبه غرب علیه ایران، بخش قابل توجهی از مبادلات تجاری ایران بعد از کشورهای همسایه و آسیایی، با اروپا انجام می‌شد و این درحالی است که حجم تجارت خارجی ایران و آمریکا تا پیش از اعمال تحریم‌ها، نزدیک به 105 میلیون دلار بود که نسبت به کشورهای اروپایی و حتی آسیایی بسیار کم بود.

بعد از اعمال تحریم‌ها خلل جدی بر نظام تجارت خارجی کشور وارد شد و بسیاری از شرکت‌های خارجی ارتباطشان را با ایران قطع کردند و یا حجم تجارتشان را کاهش دادند. تحریم‌هایی که به گفته همه طرف‌ها باخت باخت بود. با اجرای برجام امید زیادی به بهبود شرایط می‌رفت، هرچند که در ابتدای اجرای برجام توفیق آنچنانی نصیب ایران نشد. اما رفته رفته شرایط به نفع ایران درحال تغییر است و شرکت‌ها و هیات‌های اقتصادی از همه نقاط جهان برای سرمایه‌گذاری در راه ایران هستند.

این درحالی است که کماکان حجم تجارت خارجی ایران و آمریکا کمتر از 100 میلیون دلار است. به عبارت دیگر تفاوت ایران قبل از برجام و بعد از برجام حضور سرمایه‌گذاران و شرکت‌های به‌نام اروپایی در ایران است و کماکان آمریکا حجم تجارت آنچنانی با ایران ندارد. همین مساله باعث می‌شود تا آمریکا و در راس آن ترامپ، احساس کند که برجام عایدی برای کشورش ندارد و برجام را به اصطلاح توافقی بد بداند.

فردا به وقت ایران، ترامپ باید به کنگره برود و در ارتباط با پایبندی ایران به توافق هسته‌ای گزارش دهد. روز بسیار مهمی که کشورهای اروپایی عضو 5+1 روزهای پر جنب‌وجوشی را برای مجاب کردن او به سبب تایید پایبندی ایران به برجام پشت سر می‌گذارند و ترامپی که در مواجه با آینده برجام سه رویکرد در پیش روی خود می‌بیند:

مناسب‌ترین و اخلاقی‌ترین رویکرد ممکن، پایبندی به برجام است. در این صورت همه طرف‌ها با حمایت از برجام زمینه بهبود شرایط اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را برای همدیگر محیا خواهند کرد. شرکت‌هایی که بعد از برجام وارد ایران شدند به کار خود ادامه خواهند داد و تردید شرکت‌های دیگر برای ورود به ایران آهسته آهسته از بین خواهد رفت. سرمایه‌گذاری خارجی و روابط اقتصادی ایران با کشورهای دیگر بهبود خواهد یافت و شرایط کلی ایران بهبودی هرچند بسیار کم را به خود خواهد دید. رویکرد دوم و احتمالی ترامپ، خروج یک‌جانبه از برجام است. در این صورت این توافق بین 4 کشور دیگر و ایران پابرجا خواهد ماند.

اما بدون شک سنگ‌اندازی‌هایی در مسیر اجرای این توافق توسط آمریکا رخ می‌دهد. از یک‌سو آمریکا با وضع تحریم‌های جدید علیه ایران و شرکت‌های اروپایی که با ایران در حال مبادلات تجاری هستند، آن‌ها را از حضور در ایران منع می‌کند. از سوی دیگر کشورهای اروپایی با تشویق شرکت‌ها و سرمایه‌گذارانشان برای حضور در ایران سعی در حمایت از برجام می‌کنند و در همین جا اختلاف بین آمریکا و اروپا به وجود خواهد آمد.

اما رویکرد سوم و باخت_ باخت برای همه طرف‌ها، لغو کامل برجام است. در صورت بروز همچین اتفاقی دست‌کم تا مدت‌ها مذاکره جدیدی بین طرفین رخ نخواهد داد؛ تحریم‌های پیشین بازخواهند گشت و با وجود ترامپ و مشکلات منطقه‌ای ایران، تحریم‌های جدید علیه ایران وضع خواهد شد. بسیاری از شرکت‌هایی که بعد از برجام به ایران آمده بودند اسباب کوچ خود را می‌بندند و از ایران می‌روند و شوک اقتصادی ناشی از لغو برجام بازهم کشور را درگیر معضلاتی خواهد کرد که اقتصاد ما شرایط مواجه با آن‌را ندارد. همچنین یک بی‎اعتمادی نسبت به کشور آمریکا رخ خواهد داد و کشورهایی که با آن‌ها در تنش هستند به مانند کره شمالی، دیگر پای میز مذاکره با آمریکا نخواهند نشست.

خصومت ترامپ با برجام از پیش از انتخابات آمریکا بر همه عیان بود و در مناظرات انتخابتی بارها اعلام کرده بود که در روز اول ریاست جمهوری خود برجام را پاره خواهد کرد. درحالی ترامپ فردا نتیجه را اعلام می‌کند که بسیاری منتظر هستند تا ببینند در قبال برجام چه سیاستی را در پیش می‌گیرد.