تفاوت‌های داستان کوتاه با رمان در چیست؟

اگر دنبال یک هدیه خوب برای کسی می‌گردید، حتی اگر آن کس خود شما باشید، کتاب داستان کوتاه و رمان بهترین انتخاب برای شما است. نویسنده هستید یا اگر کتاب خواندن ساعات طلایی روز شما را رقم می‌زند، حتی اگر می‌خواهد کتاب خواندن را شروع کنید و تفاوت‌های داستان کوتاه و رمان را نمی‌دانید، تا انتهای این مقاله ما را دنبال کنید.

ادبیات به نوع خودش جوهره‌ی زندگی است. به قول گوستاو فلوبر: "تنها راه تحمل هستی غرق شدن در ادبیات است." داستان علمدار ادبیات بوده و هست. نمی‌توان داستان را حتی از هیچ جامعه‌ی پاره پاره‌ای جدا کرد.

سالیان سال است که آدم‌ها درون رمان و داستان امید، آرزو، شور و ذات زندگی را سر می‌کشند، با تجربه‌ی رمان می‌خندند، به دورترین نقاط جهان و به سال‌های بسیار دور سفر می‌کنند، متحول می‌شوند، فکر می‌کنند، عاشق می‌شوند و روح خود را درون کلمات باز می‌آفرینند.

رمان چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

رمان مشخصه‌ی مدرنیته است و می‌شود در کتاب و مقاله‌های طولانی به چرایی این پرداخت که چطور شد که با تحول اقتصادی و سیاسی و ماشینی شدن جوامع، مردم به رمان روی آورده اند. حالا فقط می‌خواهیم به سوال پاسخ بدهیم که رمان چیست و چه ویژگی‌های متمایزی از داستان کوتاه دارد؟

در هر کتاب نقد ادبی که برگردید می‌گویند که نمی‌توان هیچ تعریف دقیقی از رمان ارائه داد که تمام جوانب آن را در بربگیرد. تعریف معمول از رمان، آن را داستانی بلند و با توصیف‌های زیاد معرفی می‌کند؛ درحالی که هیچ کجا برای رمان تعداد مشخصی از حداقل یا حداکثر کلمات مشخص نشده است.

رمان شرحی از زندگی است که ملزم به حضور شخصیت‌ها، عمل، صحنه‌ها، وقایع و ترتیب منطقی آن‌ها و درون مایه است. رمان بیش از هر قالب داستانی دیگر به پیچیدگی و تخیل دست می‌آویزد. رمان، برخلاف داستان کوتاه، تجربه‌ای انسانی از توالی حوادث و پرداختی مفصل از شخصیت‌ها است.

توصیف‌های طولانی از مشهورترین ویژگی‌های رمان است که جذابیت این قالب هم از همین برمی‌خیزد؛ توصیفی عمیق از شخصیت‌ها و رخدادها که خوانندگان را به نقطه حس مشترک با شخصیت‌ها و تجربه‌ی صحنه‌ها می‌رساند.

با وجودی که رمان با فیلمنامه تفاوت‌های اساسی دارد، یکی از اتفاقات معمول برای رمان‌ها، ساخت فیلم‌ها براساس آن‌ها است که از این نکته تاثیر می‌پذیرد توصیف تمام و کمال خاصیت رمان است، آنچه که در داستان کوتاه به ندرت پیدا می‌شود.

رمان سابقه‌ای طولانی در میان نویسندگان ایرانی ندارد با این وجود در همین مدت کم نویسندگان برجسته‌ای از کلمات خود، شاهکار خلق کرده اند و جوایز زیادی در محافل ادبی بزرگ دنیا کسب کرده اند.

کتاب‌های رمان‌های ترجمه شده نیز، برای خوانندگان فارسی دست کمی از محبوبیت رمان‌های فارسی ندارند. هر سبکی از انواع مختلف رمان، طرفداران خود را دارد. مصداق این امر کتابفروشی‌های کوچک و بزرگی است که برای رمان‌های ترجمه شده قفسه‌های بزرگی انتخاب می‌کنند.

از میان آثار مترجمان خبره‌ای که شاهکارها و محبوبترین‌های جهان را به دست خوانندگان فارسی رسانده اند، رمان نویسی در ایران رواج پیدا کرد و سبک‌های جدید و بومی از این قالب در حال گسترش هستند.

داستان کوتاه چه فرقی با رمان دارد؟ دشواری‌های آن چیست؟

ریشه‌ی داستان کوتاه به قرن‌های خیلی دور باز می‌گردد؛ به این داستان‌های کوتاه، قصه، طرح لطیفه یا مقاله نیز می‌گفتند؛ شکل و الگوی امروزی داستان کوتاه از قرن نوزدهم ظهور کرد.

داستان کوتاه از قرن نوزدهم که مورد توجه قرار گرفت تا به امروز، شکل‌های مختلفی به خود گرفته است و برای پژوهشگران ادبی دشوار است که در یک تعریف ساده و معمولی، انعطاف تکامل فرم‌های متنوع از داستان کوتاه را با حفظ جامعیت آن بیان کنند. از دشواری‌های نوشتن داستان کوتاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

خاصیت روایت‌های مختصری که در قالب داستان کوتاه عرضه می‌شوند، محدود بودن شخصیت‌ها است که اعمال منفردی را در داستان خلق می‌کنند. در این قالب باید از تعداد محدودی از کلمه‌ها استفاده می‌شود و به خاطر همین محدودیت، باید تمام کلماتی که استفاده می‌شوند در جهت روایت اصلی باشند.

برخلاف رمان که امکان دارد ما چندین صفحه‌ی متوالی صرف توصیف یک دیوار سیمانی و گلدان کنارش می‌شود، واژگان و تولید محتوا به زبان انگلیسی در داستان کوتاه بار سنگین‌ترین دارند و نویسنده بیش از هر زمان دیگر باید به هزینه‌ی استفاده از آن‌ها توجه کند.

در داستان‌های کوتاه این قالب با وحدت کلمات، عمل، صحنه‌ها، گفتگو و شخصیت‌‌ها بیش از هرچیزی سر و کار دارد تا داستان و اثر هنری ما پیش برود. تجربه‌ی قلم پردازی در این قالب به تسلط زبانی و واژه شناسی غنی شما احتیاج دارد تا نویسنده بتواند از هرکلمه در مناسب‌ترین جایگاه خود استفاده کند.

با وجود این محدودیت‌ها، کتاب‌ها داستان کوتاه برای کتاب نخوان‌ترین افراد هم جذابیت دارد؛ نویسندگان مجموعه کتاب‌های داستان کوتاه در هر زمینه و هر سبکی نگارشی، داستان می‌نویسند و هرچقدر هم که وسواس به خرج داشته باشید، کتاب داستان کوتاهی که پسند شما باشد وجود دارد، فقط کافی است بدانید دنبال چه می‌گردید.

همه‌ی این حساسیت‌ها باعث شده که محبوبیت داستان کوتاه، با وجود هر وضعیتی، در هرجای جهان و در همه‌ی زبان‌ها روز به روز بیشتر شود. کتاب‌های داستان کوتاه در هر سبک و برای هر سلیقه‌ای خیلی زود فروش می‌روند، به محبوبیت می‌رسند و تاثیر سریعتر و عمیقتری در خوانندگان خود به جا می‌گذارد.

داستان‌های کوتاه، ظرفیت بسیار بالایی دارند و از دهه چهل توسط نویسندگان ایرانی نیز مورد توجه قرار گرفته است؛ کباب غاز، از معروفترین داستان‌های کوتاه است که در همه‌ی گروه‌های سنی و همه‌ی اقشار و سلیقه‌ها از خواندن این داستان لذت برده‌اند.

برخی از نویسندگان و پژوهشگران در کتاب نقد ادبی خود، اصالت داستان کوتاه را از این جهت می‌دانند که در یک نشست و در خوانشی بدون وقفه، توانایی اثر گذاری نا منقطع و به همین جهت عمیقی را برای خواننده دارد.

با وجود تفاوت‌های زیادی که میان کتاب داستان کوتاه و رمان وجود دارد، نمی‌توان ارزش و اصالتی برای هیچ یک دانست؛ هر کدام از این دو قالب، ظرفی برای تشنگان ادبیات هستند. اگر می‌نویسید باید با تجربه دریابید که کدام قالب مناسب قلم شما است و اگر می‌خوانید هم طبق همان نسخه با تجربه باید علاقه‌ی خود را کسب کنید، اما از شاهکارهای هیچ قالبی غافل نشوید.