سهم هر ایرانی از بودجه ۹۸؛ سه برابر مالیات پرداختی خدمت می‌گیریم

هر ساله با انتشار لایحه بودجه در آذر ماه، بحث‌ و تحلیل‌های متفاوت پیرامون آن شکل می‌گیرد. این موضوع خصوصا در یکی دو سال اخیر بازتاب قابل توجهی داشته است. اما یکی از مهم‌ترین ایرادات نظام بودجه‌ریزی کشور غیرشفاف بودن و غیرقابل فهم بودن آن برای عموم مردم است.

به گزارش تجارت‌نیوز، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش جدید خود با عنوان «بودجه به زبان ساده» به بررسی بودجه 98 پرداخته است. در این گزارش سعی شده تا مفاهیم، اصطلاحات و مفاد مختلف بودجه 98 به زبان ساده توضیح داده شود.

نمایندگان بر حدود دو سوم از بودجه نظارت چندانی ندارند

در بخشی از این گزارش به بیان اعداد و ارقام کلان بودجه 98 پرداخته شده و اشاره می‌شود که میزان بودجه 98 معادل 1703 میلیارد هزار تومان است. کل این مقدار بودجه به دو بخش بودجه عمومی و بودجه شرکت‌های دولتی تقسیم شده که میزان 478 هزار میلیارد تومان بودجه عمومی و 1275 هزار میلیارد تومان مربوط به بودجه شرکت‌ها و بانک‌های دولتی است.

منظور از بودجه عمومی همان دخل (مالیات، نفت و…) و خرج (حقوق و دستمزد، عمرانی و…) است. اما بازوی پژوهشی مجلس، در مورد بودجه شرکت‌های دولتی به یک نکته مهم اشاره کرده و آن اینکه اساسا بودجه این بخش چندان مورد بررسی نمایندگان مجلس قرار نمی‌گیرد. چرا که بخش قابل توجهی از بودجه شرکت‌ها و بانک‌های دولتی توسط مجامع عمومی یا شوراهای عالی آنها تصویب و صرفا جهت درج در لایحه بودجه به سازمان برنامه و‌ بودجه ارسال می‌شود. نکته مهم این صحبت آن است که نمایندگان در تصویب و نظارت بر بخش قابل توجهی از بودجه اساسا نقش چندانی ندارند.

اما گزارش مذکور در نکته دیگری به تشریح برخی مفاهیم بودجه‌ای مانند واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و واگذارایی دارایی‌های مالی پرداخته است. در اصطلاح بودجه‌ای، دريافت‌ها از محل نفت و امثالهم به دليل آنكه از محل فروش سرمايه ملی تامين می‌شود، نه درآمد، بلكه واگذاري دارايی سرمايه‌ای محسوب می‌شوند. دليل آن هم مشخص است. وقتی شما برای گذران امور خانواده، بخشی از سرمايه خود را بفروشيد، نمی‌گوييد درآمد کسب کردم. همچنین در اصطلاح بودجه‌ای، به استقراض و ايجاد دين به منظور تامين مالی در بودجه نيز واگذاری دارايی مالی گفته می‌شود، زيرا دولت در قبال قرضی که از مردم و بازار می‌گيرد، يك برگه اوراق بهادار و امثالهم (دارايی مالی) به آنها می‌دهد.

هسته پژوهشی مجلس در بخش دیگری از گزارش خود به میزان کسری بودجه 98 پرداخته و در این خصوص اظهار می‌کند اگر اقتصاد ما در بودجه بخواهد روی پای خود بايستد، يعنی نفت نفروشد، استقراض نكند و از صندوق‌های خارج از بودجه هم اضافه‌برداشت نكند، عملا تا نزدیک 10 درصد توليد ناخالص داخلي و معادل 60 درصد منابع عمومی كسری بودجه دارد. بازوی پژوهشی مجلس این میزان کسری بودجه را یکی از آسیب‌های مهم نظام بودجه‌ریزی کشور می‌داند.

هسته پژوهشی مجلس با اشاره به درآمدهای نفتی 98 ادامه می‌دهد که مجموع درآمد نفتی در لایحه بودجه 98 معادل 142 هزار تومان بوده که طبق معمول باید به چهار جا (بودجه عمومی، صندوق توسعه ملی، شرکت نفت و شرکت گاز) تعلق بگیرد.

هر دلار کاهش قیمت نفت در سال آینده سبب کاهش بیش از 2.4 هزار میلیارد تومانی منابع بودجه می‌شود. بر اساس محاسبه مرکز پژوهش‌های مجلس، در لایحه بودجه سال 98 قیمت هر بشکه نفت خام و میعانات گازی حدود 54 دلار، متوسط نرخ برابری دلار برابر 6 هزار تومان (برای کالاها اساسی حدود 4200 تومان و برای سایر کالاها حدود 8 هزار تومان) صادرات نفت خام حدود 1.635 میلیون بشکه در روز و صادرات گاز طبیعی 3.4 میلیارد دلار فرض شده است.

وابستگی حداقل 35 درصدی بودجه به نفت

بازوی پژوهشی مجلس میزان وابستگی بودجه 98 به نفت را معادل 35 درصد دانسته است. این مقدار برای سالیان 97، 96 و 95 به ترتیب برابر 33، 35 و 27 درصد بوده است. این در حالی است که گزارش مذکور این درصد را برای سال 97 دور از واقعیت می‌داند، چرا که به باور مرکز پژوهش‌های مجلس، منابع غيرنفتی لايحه در عمل خوشبينانه برآورد شده و تحقق کامل آن بعيد است. در بخش دیگر این گزارش، بازوی پژوهشی مجلس با اشاره به پیشنهاد افزایش 20 درصدی حقوق و دستمزد توسط دولت، به احتمال تورم 40 درصد از قبل این تصمیم پرداخته است. چرا که تجربه کشورهای مختلف مانند ونزوئلا نشان می‌دهد که این کشورها نیز عمدتا با هدف حمایت از اقشار آسیب‌پذیر به افزایش دستمزدها از طریق چاپ پول اقدام کرده‌اند. بنابراین به هر میزان که دولت با هدف حمایت از مردم به سمت چاپ پول برود، میزان تورم نیز به همان اندازه افزایش خواهد داشت.

در قسمت دیگری از گزارش فوق به این موضوع اشاره شده که هر چند سال 98 یک سال تحریمی بوده، اما عملا در لایحه بودجه تدبیر خاصی برای مقابله با شرایط تحریمی دیده نشده است. به‌طوری که بازوی پژوهشی مجلس روایت می‌کند که بودجه سال 98 تفاوت چندانی با سایر سال‌ها ندارد. این گزارش همچنین با اشاره به وضعیت مالیاتی کشور در لایحه بودجه 98 ادامه می‌دهد که برای سال آینده پیش‌بینی شده نزدیک به 38 درصد (153 هزار میلیارد تومان) از منابع عمومی دولت از طریق مالیات تامین شود. از این میزان حدود 43 درصد از کل مالیات‌ها از طریق مالیات‌های مستقیم و 57 درصد از مابقی آن مربوط به مالیات‌های غیرمستقیم است.

اما نکته جالب توجه در مورد درآمدهای مالیاتی از طریق مالیات‌های مستقیم آن است که مالیات بر ثروت تنها 3 درصد از درآمدهای مالیاتی سال 98 را به خود اختصاص داده که معادل 16صدم تولید ناخالص داخلی کشور است. لازم به ذکر است که هر چند میزان درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی‌شده برای سال 98 نسبت به سال قبل حدود 8 درصد رشد داشته، اما در صورت در نظر گرفتن نرخ تورم، این میزان حدود 20 درصد کمتر پیش‌بینی شده است. محاسبه مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که اقتصاد ایران تقریبا نیمی از پتانسیل مالیاتی خود را استفاده نمی‌کند.

گزارش مذکور درمورد بودجه‌های عمرانی نیز روایت می‌کند که میزان بودجه عمرانی 98 با سال قبل تفاوت چندانی ندارد اما چنانچه نرخ تورم را در نظر بگیریم، این مقدار کاهش یافته است. با این حال، بازوی پژوهشی مجلس گزارش می‌دهد که در بسیاری از سال‌ها حتی آن مقدار بودجه عمرانی نیز در عمل تخصیص داده نمی‌شود. به‌طوری که طی 20 سال اخیر رقم تحقق برای بودجه‎‌های عمرانی معادل 67 درصد و برای بودجه‌های جاری معادل 97 درصد بوده است. هسته پژوهشی مجلس با اشاره به پایان عمر بودجه عمرانی کشور، به دولت پیشنهاد می‌دهد به سمت مشارکت با بخش خصوصی پیش برود.

رمزگشایی از عدد 1 در بودجه

اما در لایحه بودجه سال 98 در برخی از موارد به جای برخی درآمدها یا منابع، عدد 1 در ستون‌های مختلف جداول قرار داده شده است. گزارش مذکور در تفسیر قرار دادن عدد 1 می‌نویسد: عدد 1 يعنی اينكه نمی‌دانيم يا مطمئن نيستيم چه‌قدر، يا اينكه عددی در ذهن داريم اما نمی‌خواهيم بنويسيم و در جريان اجرای بودجه مشخص خواهد شد. از جمله مواردی که در لایحه بودجه در مقابل ستون آنها عدد 1 قرار داده شده است می‌توان به ميزان برداشت از صندوق توسعه، ميزان استقراض و ميزان منابع واريزی بودجه از محل مازاد صادرات نفت و گاز اشاره کرد.

هسته پژوهشی مجلس در بخش جالب دیگری از گزارش فوق به سهم هر فرد ایرانی از لایحه بودجه در بخش‌های مختلف پرداخته است. بازوی پژوهشی مجلس در این خصوص اظهار می‌کند که مصارف بودجه عمومی سال آينده حدود 454 هزار ميليارد تومان است. اين يعنی اينكه سهم هر ايرانی از مصارف بودجه در لايحه سال 1398، حدود 5 ميليون و 460 هزار تومان در سال و يا به عبارتی حدود 400 هزار تومان در ماه است. بر همین اساس در گزارش مذکور آمده است اگر بخواهیم کل بودجه 98 را به صورت ماهانه بین تک‌تک افراد تقسیم کنیم، هر ایرانی در ماه حدود 600 تومان برای خرج مجلس شورای اسلامی، 31 هزار تومان برای دفاع از کشور، 20 هزار تومان برای نظم و امنیت، 45 هزار تومان برای آموزش و‌ پرورش، 20 هزار تومان برای آموزش عالی، 14 هزار تومان برای بهداشت و 49 هزار تومان برای درمان پرداخت می‌کند.

در انتها باید گفت بر اساس گزارش مذکور هر ایرانی در سال به‌طور متوسط حدود 1 میلیون و 849 هزار تومان مالیات می‌پردازد که به‌صورت ماهانه معادل 159 هزار تومان است. با این حال، همان طور که گفته شد هر ایرانی ماهانه سه برابر این رقم یعنی 5 میلیون و 460 هزار تومان خدمات دریافت می‌کند.