به گزارش تجارت نیوز، آفریقای جنوبی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برق از زغال‌سنگ در جهان، در سال‌های اخیر گام‌هایی جدی برای عبور از این منبع آلاینده و حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر برداشته است. با توجه به اینکه بیش از ۷۴ درصد از برق این کشور همچنان از طریق زغال‌سنگ تأمین می‌شود، انتقال به یک سیستم انرژی پاک نه تنها یک الزام زیست‌محیطی، بلکه ضرورتی اقتصادی و اجتماعی نیز به شمار می‌آید. در همین راستا، مشارکت جهانی تحت عنوان «مشارکت برای گذار عادلانه انرژی» شکل گرفت که کشورهای مختلف از جمله آلمان، فرانسه، بریتانیا، ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای حمایت مالی از آفریقای جنوبی در این مسیر متعهد شدند.
اما این مسیر بدون چالش نبوده است. خروج آمریکا از توافق و موانع ساختاری و اقتصادی داخلی، سؤالاتی جدی درباره آینده این برنامه‌ها ایجاد کرده است. در این گزارش، به بررسی روند گذار آفریقای جنوبی از زغال‌سنگ به انرژی‌های تجدیدپذیر، پیشرفت‌ها، چالش‌ها و نیازهای پیش رو خواهیم پرداخت.
مشارکت جهانی برای گذار عادلانه انرژی: آغاز یک تغییر بزرگ
در سال ۲۰۲۱، مشارکت انتقال انرژی عادلانه (JETP) با هدف حمایت از آفریقای جنوبی برای خروج تدریجی از زغال‌سنگ و حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر آغاز شد. در ابتدا کشورهای پیشرو مانند آلمان، بریتانیا، فرانسه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا مبلغ ۸.۵ میلیارد دلار آمریکا (۱۵۷ میلیارد راند) برای این منظور تعهد کردند. این رقم در ادامه با پیوستن کشورهایی مانند هلند، دانمارک، کانادا، اسپانیا و سوئیس به ۱۱.۸ میلیارد دلار (۲۱۸ میلیارد راند) افزایش یافت.
با وجود اینکه ایالات متحده تحت ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در مارس ۲۰۲۵ از این توافق خارج شد و تعهد ۱.۵ میلیارد دلاری خود را پس گرفت، سایر کشورها همچنان به تعهدات مالی خود پایبند مانده‌اند.
اقدامات انجام‌شده تاکنون
آفریقای جنوبی در پاسخ به این تعهدات، برنامه‌ای جامع برای گذار عادلانه انرژی ارائه کرده است که شامل توسعه منابع تجدیدپذیر، ایجاد شغل‌های جدید، و تقویت اقتصاد سبز است. تاکنون حدود ۵۸۳ میلیون دلار آمریکا (۱۰.۸ میلیارد راند) صرف پروژه‌های عملیاتی این گذار شده است. بخش عمده‌ای از این بودجه در حوزه‌های زیر هزینه شده است:
- مطالعه فنی و اجتماعی برای تعطیلی تدریجی نیروگاه‌های زغال‌سنگ
- ایجاد زیرساخت انتقال برق برای ادغام انرژی تجدیدپذیر
- آموزش شهرداری‌ها برای اجرای پروژه‌های انرژی پاک
- توسعه مهارت‌های انسانی و برگزاری نشست‌های مشورتی با جوامع محلی
استان امپومالانگا، یکی از مناطق زغال‌سنگ‌خیز کشور، در مرکز این برنامه‌ها قرار دارد و تلاش می‌شود با ایجاد صنایع جایگزین، تأثیرات منفی اقتصادی تعطیلی معادن کاهش یابد.
دستاوردهای سیاست‌گذاری
اصلاحات قانونی و سیاست‌گذاری نیز در دستور کار دولت آفریقای جنوبی قرار گرفته است. در این مسیر، اقدامات زیر قابل توجه بوده‌اند:
- رفع الزام مجوز برای تولید برق توسط بخش خصوصی
- تصویب قانون تغییرات اقلیمی در سال ۲۰۲۴ که تغییر اقلیم را در سیاست‌گذاری‌های تمام بخش‌های دولتی وارد می‌کند.
- طراحی طرح جامع انرژی تجدیدپذیر برای توسعه صنایع سبز و اشتغال‌زایی
این سیاست‌ها با هدف تسهیل سرمایه‌گذاری در انرژی پاک و تقویت امنیت انرژی طراحی شده‌اند.
چالش‌های پیشرو
با وجود دستاوردها، گذار انرژی در آفریقای جنوبی با چالش‌های جدی مواجه است:
- وابستگی شدید به زغال‌سنگ: ناوگان برق زغال‌سنگی کشور به دلیل فرسودگی فنی، پاسخگوی نیازهای انرژی نیست. صنعت تجدیدپذیر نیز هنوز رشد کافی نکرده و فقط ۸.۸٪ از ظرفیت نصب‌شده را پوشش می‌دهد.
- مشکلات اقتصادی و اجتماعی: کشور با نرخ بالای فقر، بیکاری و نابرابری دست و پنجه نرم می‌کند. در نتیجه، لازم است که فرآیند گذار به شکل عادلانه و با ایجاد فرصت‌های شغلی واقعی پیش برود.
- کمبود ظرفیت در شهرداری‌ها: اجرای موفق پروژه‌ها مستلزم آن است که شهرداری‌ها از نظر فنی و مالی تقویت شوند. در حال حاضر، بسیاری از سیستم‌های برق و آب محلی دچار نقص و خرابی هستند.
- تأخیر در تعطیلی نیروگاه‌های زغال‌سنگ: برای جلوگیری از بحران برق، سه نیروگاه زغال‌سنگ که قرار بود تا ۲۰۲۷ تعطیل شوند، اکنون تا ۲۰۳۰ فعال خواهند ماند. این تصمیم گذار انرژی را به تعویق می‌اندازد.
- کمبود همکاری میان نهادهای مختلف: هنوز ساختار مشخصی برای تقسیم مسئولیت‌ها، نظارت و ارزیابی فرآیند گذار طراحی نشده و این مسئله می‌تواند موجب ناهماهنگی در اجرا شود.
مسیر آینده: چگونه به یک گذار موفق دست یابیم؟
برای تحقق یک گذار عادلانه و پایدار، لازم است که:
- رویکردی مردم‌محور اتخاذ شود تا معیشت افراد حفظ شده و هیچ‌کس در این فرآیند کنار گذاشته نشود.
- دولت محلی تقویت شود تا بتواند زیرساخت‌های حیاتی را به‌روزرسانی کرده و نقش فعال‌تری در اجرای پروژه‌ها ایفا کند.
- توسعه صنعتی سبز به عنوان محور سیاست‌های اقتصادی در نظر گرفته شود.
- چارچوب نظارتی شفاف برای پیگیری پیشرفت و تخصیص منابع ایجاد گردد.
- همکاری اجتماعی و بین‌نهادی تقویت شود تا همه بازیگران از جمله جوامع محلی، کسب‌وکارها، نیروی کار و دولت به طور هماهنگ عمل کنند.
به نقل از Techxplore، گذار آفریقای جنوبی به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر گامی حیاتی برای حفاظت از محیط زیست و رشد اقتصادی پایدار این کشور است. این مسیر با وجود حمایت‌های بین‌المللی و پیشرفت‌های مهم در سیاست‌گذاری، هنوز نیازمند تلاش‌های بیشتر، سرمایه‌گذاری دقیق و مشارکت همه‌جانبه است. موفقیت در این مسیر نه تنها آینده‌ای پاک‌تر برای آفریقای جنوبی رقم خواهد زد، بلکه می‌تواند الگویی برای کشورهای دیگر نیز باشد که در تلاش برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی هستند.
