به گزارش تجارت نیوز، در روزهای پایانی سال 1403، به دلیل کاهش بارندگی، مدیریت نکردن آب‌های سطحی و زیرزمینی و افزایش حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز برای برداشت از آب‌های زیزمینی، اوضاع آب در کشور فاجعه‌بار توصیف شده است.

این اوضاع که عمدتا در بسیاری از شهرهای کشور وجود داشت، این بار به تهران رسیده است. تا جایی که اوضاع سدهایی که وظیفه تامین آب پایتخت را دارند، اسفناک است.

سد لار با 11 میلیون مترمکعب تنها یک درصد پرشدگی، سد لتیان با هشت میلیون مترمکعب تنها 10 درصد پرشدگی، سد ماملو با 29 میلیون مترمکعب 12 درصد پرشدگی و سد امیرکبیر با 11 میلیون مترمکعب تنها شش درصد پرشدگی دارند.

عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب در نشستی خبری در 20 اسفندماه عنوان کرد: بارش‌های سال‌آبی جاری تهران، در بین 50 سال گذشته، دومین رتبه کم‌بارشی را به‌خود اختصاص داده و به تبع آن، وضعیت ورودی آب به سدها با کاهش قابل توجه مواجه شده و اکنون ذخایر آبی سدهای تهران اصلا مناسب نیست.

سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه مدیریت مصرف آب تنها راهکار عبور از شرایط کم‌آبی فعلی است، گفت: درحال حاضر در تهران یک مقدار افت فشار آب بعد از ساعت 12 شب اعمال می‌شود، اما قطعی‌های موردی آب، فعلا برنامه‌ریزی شده نیست؛ اگر اصلاحی در کاهش مقادیر مصرف آب در تهران نشود، ناچارا این اتفاق می‌افتد.

باید دید چه نوع مدیریتی، جیره بندی آب در کشور را رقم زده است و آیا می‎‌توان مشکل را تنها به نزول باران نسبت داد؟

چه بر سر منابع آبی تهران آمد؟

قطعی‌های برنامه‌ریزی‌شده در کنار سرزنش مردم، به یکی از سیاست‌های مهم مسئولان تبدیل شده است.

به طور مثال، قطعی مکرر برق در کنار اصرار بر پرمصرفی مردم، رویه وزارت نیرو برای برون‌رفت از کمبود برق تلقی می‌شود. آن هم بدون توجه به زیرساخت‌ها و نوع مدیریت مسئولان که مصرف بالا و بهره‌وری پایین را ایجاب کرده است.

این بار نوبت به بحران آب رسید. در حالی که مسئولان پرمصرف بودن مردم و نبود بارندگی کافی را دلایل ناترازی آب می‌دانند، اما باید گفت متاسفانه اوضاع پیچیده‌تر است.

آن طور که هادی معماریان، دانشیار دانشگاه بیرجند و پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست، به ایرنا گفت: علاوه بر کاهش بارندگی، بارگذاری جمعیتی در تهران و البرز، ویلاسازی‌های گسترده، کشاورزی آب‌بر و فرسودگی خطوط انتقال آب از عوامل اصلی کاهش حجم آب این سدها هستند.

به گفته او، در حوزه بالا دست سد کرج و لتیان، ویلاسازی‌های گسترده صورت گرفته است که فشار بالایی بر منابع آب وارد می‌کند. از سوی دیگر، در همین نواحی که به دلیل کم‌آب بودن نباید کشت صورت بگیرد، حداقل دو بار در سال، زیر کشت گیاه آب‌بری مانند کاهو می‌روند.

دو موضوع کشت و جمعیت که اثرگذاری مهمی در بحران به‌وجودآمده در منابع آبی داشتند، به سیاست‌گذاری‌های کلان دولت باز می‌گردد. ابتدا باید گفت که شعار خودکفایی در زمینه کشاورزی که از چندین دهه گذشته در کشور داده می‌شد، اوضاع منابع آبی در یک کشور کم‌آب را اسفناک کرد.

مسئولان با صدور مجوز برای حفر چاه و برداشت از آب‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی، فشار مضاعفی بر منابع آب زیررزمینی وارد کردند. تا جایی که این رویه تاکنون ادامه دارد و به دلیل توسعه نیافتن این بخش‌ها، همچنان مردم وابسته به همان نوع از کشت هستند که زمینه آن را مسئولان مهیا کرده‌اند.

چگونه توسعه نامتوازن شهری مصرف آب را افزایش داد؟

موضوع جمعیت و تاثیر آن بر افزایش مصرف آب، مستقیما به سیاست‌گذاری‎‌های مسئولان گره خورده است. تمرکز مراکز مهم بهداشتی، درمانی، آموزشی، اداری و… در پایتخت، بیکاری بالا در دیگر شهرها، درآمد بالاتر در پایتخت و دیگر عواملی که تهران را متمایز از دیگر شهرها می‌کند، جمعیت را به تهران کشاند.

توسعه متوازن شهری می‌توانست اندکی از جمعیت تهران بکاهد، اما این نوع از توسعه نامتوازن روز به روز بدتر می‌شود و مردم بیشتری از سر اجبار به تهران مهاجرت می‌کنند. افزایش جمعیت نیز بدون شرط با خود افزایش مصرف را به دنبال دارد.

بحران آب شرب و احتمال جیره بندی آب

نکته‌ای که در مورد پرمصرف بودن مردم وجود دارد، یکسان نبودن میزان مصرف آب در نقاط مختلف شهر تهران است. همان‌طور که کارشناسان آب به آن اشاره می‌کنند، به دلیل ویلاسازی یا پر کردن استخر و … در مناطق شمالی تهران، مصرف این منطقه به نسبت دیگر مناطق بالاست. این موضوع بدان معناست که در ابتدا نمی‌توان همه مردم را پرمصرف دانست و در وهله دوم باید به سیاست‌گذاری‌هایی توجه کرد که راه پرمصرفی را برای مردم ایجاد کرده است.

در بسیاری از نقاط کشور، سیستم لوله‌کشی آب شهر به گونه‌ای طراحی شده است که تمامی مصارف خانگی از یک منبع تامین شوند. به بیان دیگر، آب مورد استفاده برای آشامیدن، استحمام، شستشو و سایر نیازهای روزمره، همگی از آب تصفیه‌شده شهری تامین می‌شود.

بر خلاف دیگر کشورها که دارای شبکه مجزای تامین آب شرب و آب غیرشرب مانند آب بازیافتی یا آب چاه برای مصارف غیرآشامیدنی هستند، در ایران چنین تفکیکی برای مصارف خانگی وجود ندارد. بنابراین، حتی آب مورداستفاده در حمام، شست‌وشوی لباس و ظروف، آبیاری فضای سبز خانگی و مصارف دیگر، همان آب تصفیه‌شده و مناسب برای شرب است.

این موضوع ناشی از ضعف زیرساخت‌های لوله‌کشی، نبود برنامه کلان مدیریتی و اهمیت نداشتن منابع آبی برای مسئولان است.

لازم به ذکر است که کیفیت آب در مناطق مختلف کشور به دلیل عوامل گوناگون متفاوت است و در تمام مناطق از استانداردهای لازم برای شرب برخوردار نیست. اما نبود دو یا چند نوع سیستم لوله‌کشی در کشور و ضعف زیرساخت‌ها در این حوزه، بحران آب شرب را تشدید کرده است.

همچنین، پیامدهای ضعف زیرساخت‌ها و فرسودگی خطوط لوله انتقال آب، تنها به این زمینه محدود نمی‌شود. هدررفت 20 تا 30 درصدی آب به دلیل فرسودگی خطوط لوله انتقال آب از مهم‌ترین عوامل تشدید بحران آب در کشور به حساب می‌آید.

آن‌طور که محمدابراهیم رئیسی، کارشناس آب، به ایلنا گفت: یکی از موضوعات بحرانی، آب بدون درآمد و نشت از خطوط لوله است. این هدررفت باید کم شود. در حال حاضر، بیش از ۲۰ درصد آب از لوله‌های انتقال در تهران نشت می‌کند و به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد. منابع مالی بخش آب باید تقویت شود و تنوع‌بخشی آب وجود داشته باشد، منابع باید به سمت کاهش هدررفت آب و اصلاح شبکه‌های توزیع در داخل شهر برده و بعد سایر موارد اعمال شود.

وی خاطرنشان کرد: هنوز برف‌های بالادست سدها آب نشده‌اند که بتوان برای اوضاع آب تابستان پیش‌بینی دقیق داشت، باید بارش بهاری و آب شدن برف در نظر گرفته شود، اما در کل شکی نیست که وضعیت بحرانی است. اگر وضعیت همین باشد، چاره‌ای جز جیره بندی آب وجود ندارد زیرا بعید است منابع جدید آبی وجود داشته باشد. باید مدیریت جیره بندی آب صورت گیرد و این اتفاق می‌افتد.

با توجه به پیش‌بینی کارشناسان و اظهارنظرات سخنگوی صنعت آب، باید گفت که احتمالا جیره‌بندی یا همان قطعی آب در راه پایتخت است. مردم باید پس از قطعی‌های مکرر برق، این بار قطعی آب را هم در کنار قطعی برق تجربه کنند. این اوضاع اسفناکی است که مسئولان برای مردم رقم زده‌اند.

برای مطالعه بیشتر گزارش چرا بحران ناترازی انرژی به آب رسید؟ را در تجارت‎‌نیوز بخوانید.