به گزارش تجارت نیوز، سال ۲۰۲۵ سال شاخصی برای نظم امنیتی جهان نبود و این نظم به میزان بسیار زیادی به سمت فروپاشی سوق داده شد؛ علیرغم آتشبس در جنگ وحشیانه غزه – اگرچه اسرائیل و حماس هر یک دیگری را به نقض آتشبس متهم میکنند- از اوکراین تا سودان تا ونزوئلا تا مرز هند و پاکستان و البته در این بخش خاورمیانه یعنی حد فاصل ایران و اسرائیل شرایط امنیت نظام بینالملل تا اسفناکترین وضعیت خود پیش رفت. اندیشکده سیاست خارجی «چتم هاوس» در گزارشی به برسی رویدادهای نگرانکننده جهان در زمینه گسترش سلاحهای هستهای، امنیت فضایی و جنگ ترکیبی در سال 2025 پرداخته و شرایط سال آتی را در این موارد، مورد ارزیابی قرار داده است.
در پاسخ به بیثباتی فزاینده این روزهای جهان، دولتها در سطوحی که از زمان جنگ سرد تاکنون کمنظیر بوده است، برای دفاع هزینه میکنند. در همین حال، هزینههای کمکهای بینالمللی توسط بسیاری از کشورهای غربی نیز کاهش یافته است (این روند در حال حاضر در اوکراین مشاهده میشود). وخیمتر شدن شرایط در کشورهای درگیر جنگ و تضعیف سیستمهای هشدار اولیه هم از جمله مواردی است که موجب شد تا در سال ۲۰۲۵ ناامنی در جهان تسریع شود. در همین راستا چهار روند برجسته در رابطه با کاهش شاخصههای نظم امنیتی جهان است که باید در سال 2026 به آنها توجه ویژهای داشت.
رویاروییهای هستهای
کنترل تسلیحات هستهای در طول سال ۲۰۲۵ مانند سالهای پیش از آن همچنان به سمت فروپاشی حرکت کرد. گسترش آزمایشهای موشکهای هستهای و متعارف توسط قدرتهای بزرگ، نگرانیهای جدی در مورد تشدید تنشها ایجاد کرد. در همین حال، زرادخانههای چین همچنان در حال گسترش فعالیتهایشان بودند؛ روند بسط فعالیتهای پکن در دهه جاری میتواند تا جایی پیش رود که حداقل به اندازه روسیه یا ایالات متحده، موشکهای بالستیک قارهپیما داشته باشد.
در عین حال، مجموعهای از رویدادهای خارقالعاده، تعادل استراتژیک شکننده نظام بین الملل را در این موضوع تضعیف کرد. سخنرانی جی دی ونس، معاون رئیسجمهور ایالات متحده، در کنفرانس امنیتی مونیخ در ماه فوریه، نشاندهنده کاهش تعهد دولت جدید ترامپ به دفاع از اروپا بود و سوالاتی را در مورد اعتبار تضمین دفاع متقابل ماده ۵ ناتو مطرح کرد؛ سوالی حیاتی که با توجه به تهدیدهای هستهای پیشین روسیه در رابطه با اوکراین بسیار نگرانکننده بود.
بحران ۴ روزه در ماه مه (اردیبهشت- خرداد) بین هند و پاکستان، دو کشور مسلح به سلاح هستهای را در درگیری آشکار قرار داد و ناظران را از پتانسیل تشدید آن نگران کرد. در این درگیری، تنشها همچنان در سطح بالایی در جریان بود به ویژه پس از حملات تروریستی صورت گرفته در اسلامآباد و دهلینو.
در گزارش چتم هاوس به حملات ایالات متحده و اسرائیل به تاسیسات هستهای ایران در ماه ژوئن (خرداد) نیز اشاره شده است که با تعلیق برخی از بازرسیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی در کشورمان همراه شد. در این گزارش ادعا شده است که حملات اسرائیل و ایالات متحده به کشورمان، وضعیت برنامه هستهای ایران را نامشخص و نگرانیهای امنیتی در خاورمیانه را تشدید کرد و این امر ممکن است در تصمیم عربستان سعودی برای امضای توافقنامه دفاع متقابل با پاکستان مسلح به سلاح هستهای، در ماه سپتامبر (شهریور) نقش داشته باشد.
در ماه اکتبر (مهر)، روسیه ادعا کرد که یک موشک کروز هستهای را آزمایش کرده است. در همان ماه، ایالات متحده و روسیه احتمال از سرگیری آزمایش سلاحهای هستهای علیه یکدیگر را مطرح و تهدید کردند که مهلت قانونی ۳۰ ساله که پایه ثبات استراتژیک (در جهان) است، از بین خواهد رفت.
در اواخر همان ماه (آبان)، دونالد ترامپ از ساخت زیردریاییهای هستهای توسط کرهجنوبی حمایت کرد که باعث شد کره شمالی نسبت به اثر «دومینوی هستهای» هشدار دهد و به دامنه نگرانیها در مورد گسترش سلاحهای هستهای منطقهای افزوده شود.
بر همین اساس هم به نظر میرسد که سال ۲۰۲۶ به سرعت نقطه عطفی حیاتی برای کنترل سلاحهای هستهای خواهد بود: استارت جدید – آخرین توافق کنترل سلاح بین ایالات متحده و روسیه (صاحبان بزرگترین ذخایر سلاحهای هستهای) در فوریه ۲۰۲۶ منقضی میشود – و عدم توافق حتی برای تمدید نمادین میتواند منجر به گسترش کنترل نشده زرادخانههای هستهای ایالات متحده و روسیه شود که به گسترش سلاحهای هستهای در مناطق دیگر جهان دامن میزند.
تشدید جنگ ترکیبی
حملات ترکیبی در اروپا از زمان آغاز تهاجم تمامعیار روسیه به اوکراین به طور قابل توجهی افزایش یافته است به طوریکه در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ شاهد افزایش آسیب به زیرساختهای زیر دریا در دریاهای بالتیک و شمال بودیم. این روند در سال ۲۰۲۵ با افزایش اختلال در پهپادها همراه شد؛ در فرودگاهها و سایر مکانهای استراتژیک مهم مانند پایگاههای نظامی. پهپادها، هواپیماهای سرنشیندار و حتی بالنها بارها حریم هوایی مستقل کشورهای اروپایی را در امتداد مرز با روسیه و بلاروس نقض کردند و موجب ایجاد اختلالات جدی شدند؛ در این منطقه بیشتر کشورها از سیستمهای دفاعی ضد پهپاد برخوردار نیستند؛ سیستمهای دفاع هوایی موجود برای مقابله با تهدیدات موشکی یا هوایی ساخته شدهاند و بنابراین در مقابله با پهپادها مقرون به صرفه نیستند. این بدان معناست که دشمنان توانستهاند تقریباً بدون مانع، اختلال قابل توجهی در سفرهای هوایی ایجاد کنند.
افزایش حوادث پهپادی، نقض حریم هوایی و خرابکاری فیزیکی احتمالاً تأثیر زیادی بر اقدامات اروپاییها (برای مقابله با این حملات) در سال ۲۰۲۶ خواهد داشت. مردم اروپا این حملات را نگرانکننده میدانند و از اقدامات بیشتر برای محافظت از خود حمایت میکنند. با این حال، دولتهای اروپایی با توجه به ماهیت متفاوت چنین حملاتی در تعریف یک استراتژی جامع برای پاسخ به این حملات با مشکل مواجه خواهند بود. این احتمال وجود دارد که یک کشور در سال ۲۰۲۶ یک هواپیمای روسی را سرنگون کند؛ وزیر امور خارجه لهستان در نشست سپتامبر (شهریور) 2025 شورای امنیت سازمان ملل هشدار داد که کشورش ممکن است این کار را انجام دهد. چنین اقدامی میتواند خطر تشدید بیسابقه حملات در جنگ با اوکراین را به همراه داشته باشد.
وابستگی متقابل تسلیحاتی
وابستگی متقابل تسلیحاتی بحث جدیدی نیست اما سال ۲۰۲۵ سالی بود که کشورها به طور فزایندهای تمایل خود را برای سوءاستفاده از پیوندهای اقتصادی و آسیبپذیریهای زنجیره تأمین به عنوان ابزاری در جهت اجبار در استفاده از اهرم های ژئوپلیتیکی نشان دادند.
چین با محدود کردن صادرات عناصر خاکی جهان – که برای تقریباً همه تولیدات سطح بالا، از جمله بسیاری از سیستمهای تسلیحاتی، حیاتی است – نشان داد که چه میزان تسلطی بر منابع و قابلیتهای فرآوری این عناصر نادر دارد و آنها را به سلاحی در جهان تبدیل کرد. در ماه سپتامبر (شهریور)، پکن ممنوعیت موقت صادرات قطعات پهپاد که برای پروسه جنگ در اوکراین حیاتی است را هم اعمال کرد. در ماه اکتبر (مهر)، ممنوعیت دیگری را، بر صادرات تراشههای سطح پایین Nexperia، در دستور کار قرار داد که تهدیدی برای توقف صنعت خودروسازی اروپا بود.
در سال 2025 ایالات متحده نیز در روند اعمال سیاستهای اقتصادی خود برای کاهش اتکای بیش از حد متحدان این کشور به چترهای امنیتی و فناوری و همچنین دسترسی به بازارهای آمریکا تلاش کرد تا از این قابلیت به عنوان اهرمی برای به دست آوردن امتیازات تجاری و تعرفهای مطلوباش بهره برد.
کشورهایی که مدتها به بههمپیوستگی در زنجیرههای تأمین جهانی متکی بودهاند، دریافتند که در دوره جدید ژئواکونومیک به طور فزایندهای آسیبپذیر هستند. بسیاری از این کشورها (آلمان) در حال سرمایهگذاری در توسعه قابلیتهای حاکمیتی خود و کاهش وابستگی به دیگران هستند؛ تلاشهایی که قرار است در سال 2026 به منبع اصطکاک و تنش خودشان تبدیل شود.
امنیت فضایی و بازگشت «جنگ ستارگان»
موضوع مهم دیگری که باید در این گزارش به آن اشاره شود تصمیم ایالات متحده برای توقف اشتراکگذاری اطلاعات و تصاویر ماهوارهای با اوکراین در مارس (فروردین) ۲۰۲۵ است که زنگ خطری جدی برای بسیاری از اعضای اروپایی ناتو که به قابلیتهای فضای ایالات متحده متکی هستند، بود.
آلمان به تازگی اولین استراتژی امنیت فضایی خود را با الهام از حملات روسیه به سیستمهای ارتباطی فضایی اوکراین منتشر کرده است. نیروهای مسلح فنلاند در طول سال ۲۰۲۵ به طور قابل توجهی در سیستم ماهوارهای خود سرمایهگذاری کردند. در همین راستا بریتانیا نیز تمرکز قابل توجهی در بررسی امنیت و دفاع فضایی خود داشت.
در ماه نوامبر (مهر)، رئیسجمهور فرانسه از اختصاص ۴.۲ میلیارد یورو بودجه برای ساخت سلاح در حمایت از منافع اروپا در فضا خبر داد و به نظر میرسد که فضا در حال تبدیل شدن به یک حوزه فعالتر و نظامیتر فراتر از تمرکز فعلی اروپا است. در همین راستا هند نیز در بحبوحه نگرانیها در مورد برتری چین در فضا، به طور قابل توجهی در قابلیتهای فضایی نظامی خود سرمایهگذاری کرده است. برزیل از طریق همکاری با ایالات متحده، ظرفیت خود در این حوزه را گسترش داده بود؛ اگرچه وخامت روابط با دولت ترامپ به این معنی است که ریو احتمالاً باید سرمایهگذاری بیشتری در قابلیتهای مستقل انجام دهد.
در ماه مه (اردیبهشت) 2025، ترامپ طرح گنبد طلایی خود را نیز اعلام کرد؛ یک پروژه دفاع موشکی احیا شده از دوران ریگان برای دفاع از ایالات متحده در برابر حمله موشکهای بالستیک قارهپیما که به کاهش تسریع در نظامی شدن فضا کمک میکند.
سال 2025 سال افزایش فعالیتهای خصمانه روسیه در فضا هم بود. در ماه سپتامبر (شهریور)، ایالات متحده، روسیه را به پرتاب ماهوارهای که احتمالاً یک سلاح فضایی بود، متهم کرد و یک ماه بعد یعنی در ماه اکتبر (مهر)، رئیس فرماندهی فضایی بریتانیا نسبت به حملات پارازیتی روسیه به داراییهای فضایی بریتانیا هشدار داد.
با توجه به مباحث مطرح شده میتوان گفت در سال 2026، فضا همچنان تجاریتر، نظامیتر و شلوغتر خواهد شد. با این حال، هیچ برنامه معناداری برای بهروزرسانی معاهدات حاکمیت فضایی در سال آینده میلادی وجود ندارد.
2026: تشدید تهدیدها
با توجه به موضوعات اشاره شده و همچنین برگزاری رویدادهایی چون کنفرانس بررسی پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای در آوریل (فروردین) 2026 میتوان این برداشت را داشت که در سال آینده، نشانههای مهمی از میزان توانایی جامعه بینالمللی برای گرد هم آوردن منافع مشترک مانند جلوگیری از گسترش سلاحهای هستهای یا اینکه آیا منافع ملی غالب خواهند شد، وجود خواهد داشت و اگر تعداد بیشتری از کشورهای جهان بتوانند برای ایجاد موانع جدید توافق کنند، ممکن است نظم بینالمللی تا حدودی تقویت شود.
اما، حتی پس از عبور از سال نگرانکنندهای مانند ۲۰۲۵، کشورها ممکن است هنوز احساسی از تهدیدات امنیتی حادی که وجود دارد، نداشته باشند تا راهحل مشترک برای مقابله با آنها را مورد جستوجو قرار دهند.
