به گزارش تجارت نیوز، سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط بد اقلیمی از جمله خشکسالی‌های پیاپی با چالش اساسی کمبود آب مواجه بوده است. در دهه گذشته ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به صورت سالانه در شاخه رودخانه سیستان از هیرمند دریافت می شد، اما به مرور این عدد با کاهش بسیار به ۹۰۰ میلیون مترمکعب رسید و در نهایت با ساخت و افتتاح بند کمال خان در فروردین ۱۴۰۰ واقع در ۱۲۰ کیلومتری مرز با ایران سبب شد جریان آب رودخانه هیرمند به منطقه «گودزره» در خاک کشور خودش منتقل و سیستان صد در صد دچار خشکسالی شود.

بعد از آنکه افغانستان بر روی رودخانه هیرمند سازه‌هایی ایجاد کرد و سهم آب ما از این رودخانه کم و حتی قطع و در نهایت به خشک شدن تالاب بین المللی هامون منجر شد، این تالاب که روزی فرصتی ارزشمند در جهت ایجاد اشتغال بومیان منطقه بود را به کانون بحران گرد و غبار تبدیل کند. به طوری که بعد از خشک شدن تالاب بین المللی هامون با وزیدن بادهای ۱۲۰ روزه و عبور از دریاچه، ریزگردهایی وارد پنج شهرستان منطقه سیستان می‌شود که خروجی آن در بعضی از روزها به بالاتر از ۱۰۰ برابر حد مجاز می‌رسد.

مردم سیستان در سه ماه تابستان یعنی از خردادماه تا پایان شهریور پیوسته در طول ۱۲۰ روز با پدیده ریزگردها مواجه هستند و کسی نمی‌تواند جلوی این بادها را بگیرد، بادهایی که روزی فرصتی برای تلطیف هوا بود امروز به تهدیدی برای مردم تبدیل شده است.

کنترل خشکی تالاب بین المللی هامون و جلوگیری از نابودی فعالیت‌های کشاورزی دشت سیستان به حقابه این منطقه از رودخانه هیرمند نیاز دارد. کاهش ریزش‌های جوی، برداشت‌های بی رویه از منابع آبی در بالادست به ویژه افغانستان و توسعه سازه های آبی در بالادست، از عوامل اساسی خشکی این منطقه است. در واقع تنها منبع تامین کننده آب دشت سیستان، رودخانه هیرمند بود که از افغانستان سرچشمه می‌گرفت.

حوضه آبریز رودخانه هیرمند ۲۹۷ هزار کیلومتر مربع است که ۱۵ هزار کیلومترمربع آن در ایران واقع شده و فعالیت‌های انجام شده در افغانستان، با هدف توسعه بهره برداری از آب هیرمند بوده که همین مساله سبب شده تا فعالیت های کشاورزی در این کشور افزایش و در منطقه سیستان ایران کاهش یابد.

ورود دشتمال از کشور افغانستان به ایران از طریق ۲ مسیر «جاریکه» و «فراه‌رود»، باعث شد تا مقداری آب به بستر خشک پهنه‌های آبی سیستان‌ و بلوچستان، همچون مجموعه تالاب‌های بین‌المللی هامون سابوری وارد شود اما باید در نظر گرفت که این سیلاب حقابه ایران محسوب نمی‌شود و سهم طبیعی ایران از رودخانه‌های مشترک با افغانستان است به‌همین دلیل این سیلاب را نمی‌توان جز تعهدات کشور افغانستان به ایران در نظر گرفت.

با ورود آب به سیستان و مرطوب شدن زمین با وجودی که توفان و گرد و غبار از سوی اداره کل هواشناسی سیستان و بلوچستان در این منطقه پیش بینی شده بود اما برخلاف روزهای دیگر هوای سیستان در روزهای گذشته بسیار مطبوع گزارش شد.

خشکی هامون درد بی پایان سیستان

خشکسالی طولانی، تالاب بین المللی هامون را به بیابانی خشک و بی‌روح تبدیل کرده و زندگی مردم سیستان را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است؛ مردم سیستان همچنان چشم امید به رحمت الهی و سخاوت همسایه دوخته‌اند تا شاید بار دیگر، آب حیات در رگ‌های خشکیده هامون جاری شود و زندگی به این دیار بازگردد.

‏تا چند روز آینده بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، این بار به جای خنکای نسیم، خاکستر ناامیدی را بر چهره هامون می‌پاشند، تالابی که روزگاری مامن پرندگان مهاجر و منبع رزق و روزی مردم بود، اکنون به پهنه‌ای خشک و ترک خورده تبدیل شده است، حقابه هامون از هیرمند، همچنان در هاله‌ای از ابهام و وعده‌های بی‌فرجام گرفتار است و مردم سیستان با چشمانی نگران، به آسمان چشم دوخته‌اند.

‏هامون، تالابی که روزگاری قلب تپنده سیستان بود، اکنون به نمادی از درد و رنج مردم این منطقه تبدیل شده، حقابه هامون از هیرمند، به رویایی دست نیافتنی برای مردم سیستان تبدیل شده اما هنوز امید به بارش باران رحمت و جاری شدن آب حیات در رگ‌های خشکیده هامون در دل مردم این منطقه زنده است.

ریگ‌های روان، جای پای آب را در هامون محو کرده‌ و حقابه، واژه‌ای‌ست که در میان وعده‌های پوچ گم شده و تنها گرد و غبار، سهم مردم از رودخانه هیرمند است. باد نیز مرثیه‌ای غمگین بر ماسه‌های داغ می‌نوازد و رد پای خشکسالی، عمیق‌تر از همیشه بر چهره سیستان نقش بسته است.

کابل مطابق با قرارداد سال ۱۳۵۱ خورشیدی که به امضای افغانستان و ایران رسیده می بایست سالانه ۸۵۰ میلیون متر مکعب آب رودخانه هلمند را اندازه گیری و آن را به رودخانه هیرمند و دریاچه هامون در ایران سرازیر کند که این حقابه ایران برای چند سال از سوی دولت افغانستان به دشت سیستان جاری نشد و اکنون شاهد ورود آب و آبگیری بخشی از تالاب بین المللی هامون (هامون سابوری) ناشی از بارندگی‌های افغانستان به دشت سیستان هستیم که سبب شده رگ‌های خشکیده آن حتی برای کوتاه مدت جان دوباره بگیرد.

ورود آب دشتمال از فراه رود و هاروت افغانستان به تالاب بین المللی هامون

مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان از ورود آب دشتمال از فراه رود و هاروت افغانستان به تالاب بین المللی هامون خبر داد.

محمدرضا علیمردادی بیان کرد: پیرو بارش‌های اخیر در غرب کشور افغانستان و افزایش جریان ورودی آب به رودخانه‌های فراه رود و هاروت، از بامداد روز جمعه دهم اسفند ماه ۱۴۰۳، آب دشتمالی، از مرز شمالی منطقه سیستان وارد ایران و پهنه خشکیده تالاب بین‌المللی هامون (هامون سابوری) شد.

این تالاب، هفتمین تالاب بین المللی، دوازدهمین ذخیره گاه زیست کره و پناهگاه حیات وحش بوده و شامل سه گودال اصلی به نام‌های پوزک، سابوری و هیرمند است.

سیلاب افغانستان و لزوم بهره‌گیری از دیپلماسی آب

شینا انصاری معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست پس از ورود آب “دشتمال” به تالاب هامون در یادداشتی آورده است: ورود سیلاب از کشور افغانستان به ایران از طریق دو مسیر «جاریکه» و «فراه‌رود»، باعث شد تا مقداری آب به بستر خشک پهنه‌های آبی استان سیستان‌ و بلوچستان، همچون مجموعه تالاب‌های بین‌المللی هامون (در این خصوص هامون صابوری) وارد شود.

خبر ورود این سیلاب‌ها به تالاب هامون تا حدی خوشایند بود، اگرچه مطلع شدم برادران و خواهران افغانستانی در غرب این کشور به‌دلیل جاری‌شدن سیل متحمل خسارات مالی و جانی شده‌اند که به ایشان تسلیت عرض می‌کنم.

اما بحث بر سر سهم ایران و پهنه‌های طبیعی از آب رودخانه‌های هیرمند، هریرود، فراه‌رود و خاشرود در چند سال گذشته همواره مطرح بوده است، منطقهٔ سیستان در ایران، در پایین دست این رودخانه‌ها واقع شده است و حیات و توسعهٔ این منطقه، تحت تأثیر آب‌های ورودی از خارج از مرزهای کشور است.

اگرچه در دهه‌های گذشته، یک معاهدهٔ آبی بین ایران و افغانستان درباره حقابه ایران از رودخانه هیرمند به امضای طرفین رسیده است اما متأسفانه اجرای این معاهده، همواره با مشکل همراه بوده است. چرا که هیات‌های حاکم بر افغانستان در این سال‌ها معمولاً نظرات متفاوتی داشته‌اند و همین موضوع باعث شده تا کمتر به موضوع حقابه ایران، آنطور که در معاهده آمده است، پرداخته شود.

از سوی دیگر این نکته را نباید از نظر دور داشت که آنچه در معاهده آمده است، حقابهٔ ایران از آب رودخانه برای مصارف شرب و کشاورزی است، نه حقابه طبیعت. در واقع، با توجه به اینکه مجموعهٔ تالاب‌های هامون در فهرست تالاب‌های بین‌المللی سایت رامسر به‌ثبت رسیده‌اند، حقابه محیط‌زیستی این تالاب‌ها، چیزی جدا از حقابهٔ ایران از رودخانهٔ هیرمند است.

به بیان دیگر، ایران بر اساس معاهدهٔ امضا شده، سالانه بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب سهم آب از رودخانه هیرمند دارد اما این سهم آب یکی از مطالبات ایران از افغانستان است. مطالبهٔ مهم دیگر، تخصیص حقابهٔ محیط‌زیستی پایین‌دست رودخانه‌های منتهی به ایران است که مهمترین آن، حقابهٔ محیط‌زیستی مجموعه تالاب‌های هامون در منطقهٔ سیستان است.

آنچه طی چند روز گذشته به پهنه‌های آبی سیستان وارد شده است، سیلاب‌هایی بوده که جزء میزان حقابهٔ مندرج در معاهده نیست و سهم طبیعی ایران از رودخانه‌های مشترک با افغانستان است. به‌همین دلیل آب ورودی در این چند روز را نمی‌توان جزء تعهدات کشور افغانستان در نظر گرفت.

خوشبختانه وزارت امور خارجه حضور فعالانه‌ای در موضوع دیپلماسی آب دارد و شخص دکتر عراقچی نیز تخصص ویژه‌ای در این موضوع دارد. تا پیش از بازگشت طالبان نیز، دولت جمهوری اسلامی ایران مذاکرات گسترده‌ای در چند محور، از جمله آب را با دولت وقت افغانستان آغاز کرده بود که تحولات این کشور، مانع از اجرای آن شد. با این‌حال امیدواریم کشور و هیات حاکم در افغانستان، بر اساس حسن همجواری و همکاری ۲ کشور، در موضوع تخصیص حقابه‌های مربوط به ایران عمل کند تا مردم ۲ سوی مرز که پیشینه‌ عمیق و مشترک فرهنگی دارند از نعمت آب به‌طور عادلانه‌ای بهره ببرند.

منبع: ایرنا