از جفوره تا تگزاس؛ غول‌های نفتی عربستان و امارات به‌دنبال سلطه بر میادین گاز و هوش مصنوعی

به گزارش تجارت نیوز، «آرامکو همیشه فراتر از یک تولیدکننده صرف نفت بوده است». این عبارت را امین ناصر، مدیرعامل غول نفتی عربستان سعودی، اوایل سال جاری بر زبان آورد. ناصر چشم‌اندازی بلندپروازانه برای بزرگ‌ترین شرکت نفتی جهان دارد؛ شرکتی که آن را «محرک مهمی» برای تحقق برنامه تنوع‌بخشی اقتصاد عربستان و فاصله گرفتن از وابستگی به نفت می‌داند. همین آرزو را سلطان الجابر، مدیرعامل شرکت ملی نفت امارات (ADNOC)، نیز در سر می‌پروراند؛ کشوری که رویای عبور از وضعیت یک «کشور نفت‌محور» را دنبال می‌کند.

چالش پادشاهی‌ها برای تنوع‌بخشی به اقتصاد

در راستای تنوع‌بخشی به اقتصاد، دو غول نفتی عربستان و امارات اخیرا درگیر موجی از قراردادها و سرمایه‌گذاری‌ها شده‌اند. بنا بر داده‌های شرکت تحلیلی دیالوژیک، مجموع ارزش خریدهای این دو بازیگر از ۱۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ به ۲۹ میلیارد دلار در سال گذشته رسیده است و بسیاری از این معاملات، مربوط به دارایی‌هایی خارج از صنعت نفت بوده‌اند.

از دید برخی ناظران، این رویکرد، تلاشی معقول برای تسریع روند فاصله‌گیری از وابستگی به نفت به شمار می‌رود. بسیاری از این قراردادها از منطق اقتصادی نیز برخوردارند. اما از سوی دیگر، این خطر نیز وجود دارد که چنین شرکت‌هایی به هولدینگ‌های گسترده و پراکنده‌ای تبدیل شوند که برای تحقق اهداف نامرتبط و پراکنده تقلا می‌کنند.

وقتی انرژی میدان‌دار است!

با این حال، این دو بازیگر هنوز در حوزه اصلی فعالیت‌شان یعنی انرژی به شکل قابل توجهی سرمایه گذاری می‌کنند. هر دو شرکت قصد دارند وارد عرصه گاز طبیعی شوند؛ روندی که سایر غول‌های نفتی نیز در پیش گرفته‌اند. ماه گذشته شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) قرارداد توسعه پروژه عظیم گازی داخلی به ارزش ۵ میلیارد دلار با عنوان طرح توسعه گاز غنی (Rich Gas Development) را نهایی کرد. آرامکو نیز قراردادهایی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار برای توسعه میدان گاز شیل جفوره در عربستان سعودی امضا کرده است.

سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیز این تلاش‌ها را تکمیل می‌کنند. در ژوئن، شرکت XRG که زیرمجموعه جدید شرکت ملی نفت ابوظبی برای سرمایه‌گذاری خارجی است، پیشنهاد خرید ۱۹ میلیارد دلاری شرکت استرالیایی گاز سانتوس (Santos) را مطرح کرد. همچنین دارایی‌هایی در حوزه گاز طبیعی مایع (LNG) در آمریکا، موزامبیک و ترکمنستان خریداری کرده است.

آرامکو نیز در سه پروژه گاز طبیعی مایع در آمریکا سرمایه‌گذاری کرده است. از مجموع ۸۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری انجام‌شده از سال ۲۰۲۲ تاکنون، حدود ۴۰ میلیارد دلار در حوزه نفت و گاز بوده است. از طرفی دیگر تقریبا همین میزان نیز در صنعت پتروشیمی سرمایه‌گذاری شده؛ بخشی مرتبط از زنجیره ارزش که با توجه به نقش مواد هیدروکربنی به‌عنوان خوراک اصلی صنایع شیمیایی، منطقی به نظر می‌رسد.

در مارس گذشته، XRG توافقی برای ترکیب کسب‌وکار پلی‌الفین شرکت ملی نفت ابوظبی با شرکت OMV اتریش و همچنین خرید شرکت Nova Chemicals کانادا امضا کرد. این اقدام، ادامه روند خرید شرکت آلمانی Covestro به ارزش ۱۶ میلیارد دلار در اکتبر گذشته بود. آرامکو که در سال ۲۰۲۰، ۷۰ درصد از سهام شرکت ملی پتروشیمی سعودی (SABIC) را خریداری کرد، اکنون در حال اجرای پروژه‌ای ۲۰ میلیارد دلاری برای تبدیل نفت خام به مواد شیمیایی در داخل کشور است. همچنین در چندین شرکت شیمیایی خارجی نیز سهم خریده است.

میدان‌های تازه برای زورآزمایی

سومین حوزه سرمایه‌گذاری، حوزه کربن‌زدایی است. این غول‌های نفتی که مدت‌هاست در فناوری‌های سبز سرمایه‌گذاری می‌کنند، اکنون با این اقدامات، هم در راستای اهداف اقلیمی کشورهای خود گام برمی‌دارند و هم خود را برای کاهش تقاضای جهانی نفت آماده می‌کنند. در دسامبر 2024، آرامکو برنامه‌ای رسمی با همکاری شرکت صنعتی Linde و شرکت خدمات نفتی SLB برای توسعه سایت جذب و ذخیره‌سازی کربن (CCS) در عربستان رسانه‌ای کرد. همچنین برای کمک به تحقق هدف تولید ۵۰ درصد برق کشور از منابع تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰، در پروژه‌هایی با ظرفیت ۱۵ گیگاوات انرژی خورشیدی و بادی مشارکت کرده است.

در امارات، این پروژه‌ها معمولا توسط شرکت انرژی پاک مصدر با مدیریت سلطان الجابر اجرا می‌شوند؛ چهره‌ای که حدود یک‌چهارم سهام مصدر را در اختیار دارد، اما سرمایه‌گذاری‌های سبز مستقلی نیز انجام داده است. در سال ۲۰۲۳، این شرکت ۱۰ درصد از سهام شرکت بریتانیایی فعال در CCS « فرآیند جذب و ذخیره‌سازی کربن» را خرید و همچنین ۳۵ درصد از یک پروژه هیدروژن و آمونیاک کم‌کربن در تگزاس متعلق به اکسون‌موبیل را به‌دست آورد.

عبور از نفت یا تحقق جاه‌طلبی ملی؟

این شرکت‌ها حتی در حوزه هوش مصنوعی نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ حوزه‌ای که شاید در نگاه اول ارتباط مستقیمی با انرژی نداشته باشد، اما از منظر  بهره‌وری میانشان ارتباط منطقی وجود دارد.

شرکت ملی نفت ابوظبی و شرکت پرسیات در امارات نیز ابزارهای هوش مصنوعی طراحی کردند که با استفاده از داده‌های ملی، عملیات‌هایی چون لجستیک و تحلیل لرزه‌ای را بهینه می‌کند. آرامکو نیز سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در ابررایانش و توسعه مدل‌های هوش مصنوعی اختصاصی خود انجام داده تا بهره‌وری را افزایش دهد.

با این حال، همه این سرمایه‌گذاری‌ها الزاما توجیه تجاری قانع‌کننده ندارند. برای مثال، در فوریه امسال، آرامکو توافق کرد که مبلغ ۱.۵ میلیارد دلار به شرکت نوپای آمریکایی «گروک» پرداخت کند تا مرکز داده‌ای را برای توسعه یک مدل هوش مصنوعی عربی گسترش دهد. این اقدام بیشتر در راستای جاه‌طلبی‌های بلندمدت رهبران خلیج فارس برای تبدیل کشورهایشان به قطب‌های هوش مصنوعی قابل درک است تا یک ضرورت اقتصادی فوری. چنین اهدافی، از جمله تلاش برای سبزتر کردن اقتصاد و تنوع‌بخشی به آن، به خودی خود ایرادی ندارند. اما انتظار نمی‌رود تنها یک شرکت، آن هم شرکتی که مسئول تامین بخش بزرگی از درآمد دولت است، بتواند هم‌زمان همه این اهداف متنوع و بلندپروازانه را محقق کند.