کارشناسان: اشتغال زایی پایدار بدون رشد اقتصادی ممکن نیست

به گزارش تجارت نیوز، موضوع اشتغال همواره از دغدغه‌های اصلی اقتصاد ایران بوده است. در حالی‌که دولت‌ها وعده ایجاد صدها هزار تا یک میلیون شغل در سال را مطرح می‌کنند، کارشناسان اقتصادی معتقدند تحقق این وعده‌ها بدون رشد اقتصادی پایدار امکان‌پذیر نیست. پرسش کلیدی این است: آیا می‌توان بدون رشد اقتصادی واقعی شغل ایجاد کرد و این شغل‌ها تا چه حد پایدار خواهند بود؟

رشد بدون اشتغال؛ پدیده‌ای جهانی

در سال 1395، علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی وقت معتقد بود: امروزه اشتغال در کشور ما ناشی از سرمایه‌گذاری و رشد به سرعت به دست نمی‌آید و ما با پدیده رشد بدون اشتغال مواجه هستیم. البته این پدیده ایرانی نیست و دنیا نیز با آن مواجه است.

آمارهای متناقض رشد اقتصادی

در شرایطی که هنوز بانک مرکزی و مرکز آمار ایران گزارشی از رشد تولید ناخالص داخلی در بهار سال جاری منتشر نکرده‌اند، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی برآورد تولید ناخالص داخلی در خرداد و هم‌چنین بهار 1404پرداخته است. بازوی پژوهشی مجلس، در غیاب مراکز آماری، رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت در بهار 1404را به ترتیب 1.4 و 1.2 درصد برآورد کرد.

آخرین آمار رسمی رشد تولید ناخالص داخلی توسط مرکز آمار ایران و بانک مرکزی مربوط به سال 1403است و پس از آن گزارش ماهیانه و فصلی در این خصوص ارائه نشده است. بر اساس اعلام مرکز آمار ایران در سال گذشته، رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی 3.2 درصد، گروه صنایع و معادن 3.4 درصد و گروه خدمات 2.5 درصد نسبت به سال 1402رشد داشته است. هم‌چنین بانک مرکزی اعلام کرد تولید ناخالص داخلی کشور در سال 1403به قیمت‌های ثابت سال 1400، با نفت 3.1 درصد و بدون نفت 3.0 درصد رشد داشته است.

اشتغال حمایتی؛ شغلی موقتی و بی‌دوام

بر اساس گزارش تسنیم، برخی کارشناسان می‌گویند ایجاد شغل بدون رشد اقتصادی عمدتاً در قالب اشتغال حمایتی یا دستوری اتفاق می‌افتد؛ مانند طرح‌های کارورزی، مشاغل عمومی دولتی یا اشتغال کوتاه‌مدت در پروژه‌های عمرانی. این نوع اشتغال اگرچه می‌تواند برای مدتی بیکاری را کاهش دهد، اما به دلیل نداشتن پشتوانه تولیدی و بهره‌وری، ماندگار نیست و با پایان یافتن حمایت‌های دولتی یا کاهش منابع مالی از بین می‌رود.

به گفته سعید لیلاز، کارشناس اقتصادی: اشتغال بدون رشد اقتصادی مثل ساخت خانه روی آب است؛ شاید مدتی پابرجا بماند، اما دوام نخواهد داشت. وقتی تولید ناخالص داخلی رشد نمی‌کند، بازار کار هم توان جذب پایدار نیروی انسانی را ندارد.

بنابر این گزارش, کارشناسان معتقدند شغل پایدار زمانی ایجاد می‌شود که بر پایه رشد اقتصادی واقعی، افزایش سرمایه‌گذاری و ارتقای بهره‌وری بنا شده باشد. اگر اقتصاد کشور در مسیر رشد تولید باشد، واحدهای صنعتی و خدماتی ظرفیت بیشتری برای جذب نیرو پیدا می‌کنند. شغلی پایدار است که علاوه بر درآمد کافی، بیمه، امنیت شغلی و آموزش مستمر داشته باشد. وابستگی به بودجه‌های مقطعی یا تصمیمات دستوری، اشتغال را شکننده و ناپایدار می‌کند.

سید مالک حسینی، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی داده‌محوری را مبنای سیاست‌گذاری اشتغال و بازار کار در دولت چهاردهم عنوان کرد و گفت: ایجاد اشتغال بدون رشد اقتصادی مستمر و مدوام در بازار کار پایداری ندارد.

وی با اشاره به تکلیف ایجاد یک میلیون شغل در برنامه هفتم توسعه افزود: در رشد اقتصادی یک درصدی، اشتغال‌زایی نمی‌تواند پایداری داشته باشد. رشد اقتصادی کشور با لحاظ درآمد نفتی 2.2 درصد بوده که سالانه 384شغل ایجاد شد؛ این در حالی است که در برنامه هفتم توسعه ایجاد یک میلیون شغل پیش‌بینی شده است.

حسینی تأکید کرد: دستگاه‌های نظارتی پیگیر موضوع از ما هستند. تحقق این امر به الزاماتی نیاز دارد؛ از جمله رشد اقتصادی مورد تأکید قرار می‌گیرد. بنابراین با رشد یک درصدی، اشتغال‌زایی نمی‌تواند پایداری داشته باشد. اگر شرایط عدم اطمینان در بنگاه‌های اقتصادی طولانی شود، اثرش از زمان جنگ بیشتر و مخرب‌تر خواهد بود.

علی خدایی، عضو شورای عالی کار نیز در این‌باره می‌گوید: شغلی که بدون ارتباط با تولید شکل بگیرد، به محض بروز کوچک‌ترین رکود یا کمبود منابع مالی، از بین خواهد رفت. بنابراین شرط ماندگاری اشتغال، پیوند آن با تولید و رشد اقتصادی است.

بر اساس گزارش‌های مرکز آمار و بانک مرکزی، هر یک درصد رشد اقتصادی می‌تواند بین 80تا 120هزار فرصت شغلی جدید ایجاد کند. به همین دلیل است که بسیاری از اقتصاددانان تأکید دارند وعده ایجاد یک میلیون شغل در سال بدون رشد اقتصادی 6تا 8درصدی عملاً دست‌نیافتنی خواهد بود.

به گزارش تسنیم, ساختار اقتصادی ایران به گونه‌ای است که بخش‌های نفتی و سرمایه‌بر، سهم بالایی در رشد دارند اما کمترین ظرفیت اشتغال‌زایی را دارند. به همین دلیل کارشناسان بر تنوع‌بخشی به رشد در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و خدمات دانش‌بنیان تأکید می‌کنند تا رشد اقتصادی منجر به اشتغال فراگیر و پایدار شود.
در نهایت، اشتغال پایدار بدون رشد اقتصادی واقعی امکان‌پذیر نیست. ایجاد شغل‌های مقطعی و حمایتی شاید آمار بیکاری را در کوتاه‌مدت کاهش دهد، اما بدون پشتوانه تولیدی و رشد سرمایه‌گذاری، سرنوشت آن‌ها نابودی در اولین تکانه اقتصادی خواهد بود. کارشناسان معتقدند شرط اصلی تحقق وعده‌های اشتغال‌زایی دولت، ایجاد بستر رشد پایدار، ثبات اقتصادی، جذب سرمایه و بهبود فضای کسب‌وکار است.

منبع: تسنیم