بازندگان کارزار پارلمانی عراق؛ آیا سودانی هم در تله صدر می‌افتد؟

به گزارش تجارت نیوز، انتخابات پارلمانی عراق پایان یافت، اما مانورهای سیاسی می‌تواند تا مدتی ادامه داشته باشد. در انتخابات پارلمانی عراق بلوک به رهبری شیاع السودانی بیشترین کرسی‌ها را به دست آورد، اما آقای نخست‌وزیر برای تشکیل دولت به حمایت سایر احزاب نیاز خواهد داشت. رای‌گیری روز سه‌شنبه در بحبوحه فشارهای دولت ترامپ برای اعمال محدودیت گروه‌های نظامی و سوالاتی در مورد رویکرد مقتدی صدر و تحریم انتخابات با هدف کاهش مشارکت عراقی‌ها برگزار و حضور عراقی‌ها برخلاف تصور بسیاری از ناظران بیش از حد تصور ارزیابی شد؛ گزاره‌ای که نشان می‌دهد امید اندکی باقی است مگر آن‌که سودانی به سرنوشت صدر دشوار شود.

سودانی بر سر دوراهی

ویکتوریا جی. تیلور، مدیر طرح ابتکاری عراق در برنامه‌های خاورمیانه بر این باور است: در حالی که کنش ائتلاف بازسازی و توسعه سودانی در سراسر جنوب عراق برجسته بود و محبوبیت بالای نخست‌وزیر را به رای تبدیل کرد، به نظر می‌رسد که نخست‌وزیر هنوز برای تضمین دور دوم ریاستش به اجماعی که باید دست نیافته است. در هفته‌های پیش از انتخابات، سودانی مانور در مطبوعات غربی را کلید زد. او با انتشار سرمقاله‌ای در نیویورک پست و مصاحبه‌هایی با بلومبرگ و نیوزویک، تلاش کرد تا حمایت ایالات متحده و جامعه بین‌المللی را برای دور دوم ریاست‌جمهوری جلب و در این راستا، شعار «اول عراق» خود را مطرح کرد.

با این حال، روزهای دخالت قاطع ایالات متحده در روند تشکیل دولت احتمالا به پایان رسیده است. برای اینکه سودانی بتواند دور دوم ریاست‌جمهوری خود را تضمین کند، باید با ایجاد ائتلاف، به روش قدیمی عمل کند. اگرچه سودانی در بین مردم محبوب است، اما فاقد اتحادهای آماده‌ای بین سایر احزاب و ائتلاف‌های اصلی شیعه است. دو بلوک بزرگ شیعه پس از سودانی، یعنی ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق، و بلوک الصادقون (که وابسته به جنبش عصائب اهل حق است) هر دو با دور دوم ریاست سودانی مخالف هستند.

مشارکتی که شکاف‌ها را عیان کرد

عمر النیداوی، عضو ارشد غیرمقیم طرح ابتکاری عراق در برنامه‌های خاورمیانه از منظری دیگر تحولات سیاسی عراق را بررسی کرده و در گفت‌وگو با شورای آتلانتیک مدعی است، برخلاف آنچه بسیاری از ناظران عراقی انتظار داشتند، نتایج اولیه – اگر دقیق باشد – نشان می‌دهد که عراقی‌‌ها این‌بار انگیزه بالایی برای مشارکت در انتخابات داشتند. طبق اعلام کمیسیون انتخابات عراق، میزان مشارکت تقریبا به ۵۶ درصد رسید که جهشی قابل توجه نسبت به ۴۳ درصد در قیاس با سال ۲۰۲۱ است. با این حال، بخشی از این فرایند با این واقعیت تعدیل می‌شود که ۷۰۰ هزار رای‌دهنده ثبت‌نام‌شده کمتر از سال ۲۰۲۱ وجود داشته، اگرچه از آن زمان تاکنون نزدیک به چهار میلیون عراقی به سن رای‌دادن رسیده‌اند. به عبارت دیگر، در حالی که تعداد رای‌دهندگان کاهش یافته، تعداد مطلق آرای ریخته‌شده در صندوق‌ها افزایش یافته است.

یکی دیگر از تحولات قابل توجه، تنوع جغرافیایی در میزان مشارکت است. در حالی که مشارکت در سال ۲۰۲۱ به طور یکنواخت در تمام استان‌ها پایین بود، رای‌گیری سه‌شنبه گذشته الگوهای جدیدی را آشکار کرد: میزان مشارکت در استان‌های عمدتا کردنشین و سنی‌نشین به طور قابل توجهی بیشتر از مناطق با اکثریت شیعه بود. این شکاف در بغداد، بین کرانه‌های غربی عمدتا سنی‌نشین و کرانه‌های شرقی عمدتا شیعه‌نشین دجله نیز مشهود بود. در سال ۲۰۲۱، شکاف بین استان‌هایی با بالاترین و پایین‌ترین میزان مشارکت – دهوک و بغداد – بیش از ۲۰ درصد بود؛ این بار، این شکاف به ۳۶ درصد بین بالاترین میزان مشارکت در دهوک و پایین‌ترین میزان در استان میسان، زادگاه سودانی، افزایش یافت. با این حال این سطح مشارکت با توجه به کمپین تحریم به رهبری صدر و همچنین سایر جنبش‌های سیاسی کوچک‌تر، همچنان بالاتر از حد انتظار است. نتایج اولیه فاش شده نشان می‌دهد که احزاب مستقر بیشتر کرسی‌های خود را حفظ کرده‌اند و ائتلاف سودانی، نامزد جدید با آرای بسیار است.

پیشتازی حزب دموکرات کردستان

ایروان سعید، پژوهشگر ارشد غیرمقیم با ابتکار عراق در برنامه‌های خاورمیانه تحولات اقلیم را بررسی کرده و مدعی است، نتایج اولیه انتخابات، تسلط سیاسی حزب دموکرات کردستان (KDP) در منطقه کردستان را مجددا تایید می‌کند. این حزب بیش از یک میلیون رای کسب کرد و 27 کرسی را به دست آورد، در حالی که رقیبش، اتحادیه میهنی کردستان (PUK) تقریبا نیمی از آرا را به دست آورد و سهم کرسی‌های خود از 17 به 18 کرسی را افزایش داد.

در مقایسه با انتخابات سال گذشته دولت منطقه‌ای کردستان (KRG)، آرای اتحادیه میهنی کردستان در مناطق تحت حاکمیت دولت منطقه‌ای کردستان کاهش یافت، در حالی که آرای حزب دموکرات کردستان افزایش داشت. در خارج از قلمرو تحت کنترل دولت منطقه‌ای کردستان، اتحادیه میهنی کردستان چهار کرسی در کرکوک به دست آورد، در حالی که حزب دموکرات کردستان به عنوان حزب پیشرو در آرا و کرسی‌ها در استان نینوا ظاهر شد. این امر نفوذ اتحادیه میهنی کردستان را در مناطق خارج از اقتدار دولت منطقه‌ای کردستان بیشتر به چالش خواهد کشید. علاوه بر این، پنج نامزد سهمیه اقلیت که توسط حزب دموکرات کردستان در سراسر عراق حمایت می‌شدند نیز کرسی‌هایی را به دست آوردند و نفوذ این حزب را در سطح فدرال تقویت کردند.

در این میان بازیگران جدید نیز دستاوردهایی داشتند. دو حزب اصلی اسلام‌گرا، به ترتیب با چهار و یک کرسی، کرسی‌های مشترک قبلی خود را حفظ کردند. با وجود این تغییرات، نقشه کلی انتخابات در منطقه کردستان تا حد زیادی دست نخورده باقی مانده است. بیشتر تغییرات در توزیع کرسی‌ها در میان احزاب کوچک‌تر در مناطق تحت نفوذ سنتی اتحادیه میهنی کردستان رخ داده است.

اتحادیه میهنی کردستان قصد داشت آرای رای‌دهندگان را دوباره به دست آورد و کرسی‌هایی را در این پایگاه‌ها بازپس گیرد، که بسیاری از آن‌ها را به تدریج در پانزده سال گذشته از دست داده است. در عوض، یک الگوی آشنا همچنان ادامه داشت: رای‌دهندگان در مناطق تحت سلطه اتحادیه میهنی کردستان همچنان بیشتر از دیگران تمایل به آزمایش و تغییر به نیروهای سیاسی جدید دارند.

این نتایج احتمالا حزب دموکرات کردستان را جسورتر می‌کند تا بر شرایط خود جهت تشکیل کابینه جدید پافشاری کند. این امر به نوبه خود می‌تواند بر تشکیل دولت در بغداد تاثیر بگذارد، زیرا حزب دموکرات کردستان اکنون از نظر تعداد کرسی‌ها در سطح فدرال جزو سه بلوک برتر است و می‌تواند نفوذ قابل توجهی بر ریاست‌جمهوری عراق داشته باشد، پستی که به طور سنتی از سال ۲۰۰۳ در اختیار اتحادیه میهنی کردستان بوده است. در عین حال، مذاکرات بر سر دولت فدرال جدید در بغداد می‌تواند عرصه را برای حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان وسیع‌تر کرده و آن‌ها را قادر سازد تا در مورد مسائل کلیدی به مصالحه برسند.

برندگان و بازندگان انتخابات عراق

به ادعای گروهی از ناظران انتخابات پارلمانی ۱۱ نوامبر برنده مشخصی نداشت. سودانی پیشتاز شد و 45 کرسی را از آن خود کرد، گزاره‌ای که نشان‌دهنده پیروزی بزرگی نبود که هوادارانش به آن امیدوار بودند. با این وجود، این پیشرفت قابل توجهی نسبت به دو کرسی‌ای بود که حزب او در پارلمان فعلی به دست آورده بود. حزب دموکرات کردستان و ائتلاف تقدم محمد الحلبوسی نیز دستاوردهایی داشتند. صادقون، شاخه سیاسی عصائب اهل حق، نیز حضور خود را در پارلمان گسترش داد. بازندگان بزرگ، احزاب کوچک‌تر، مستقل‌ها و نامزدهای لیبرال/سکولار بودند که تحت تغییرات قانون انتخابات ۲۰۲۳ و مبالغ هنگفتی که احزاب و نامزدهای بزرگ خرج کردند، شانسی نداشتند. بازنده دیگر، مقتدی صدر است که درخواست تحریم او به وضوح نادیده گرفته شد و او در انتخابات به حاشیه رانده شده است و باید جایگاه جدیدی پیدا کند. علی‌رغم درخواست‌های مردمی برای تغییر، انتخابات خون تازه‌ای به رگ‌هایش نریخت، اما تسلط احزاب سنتی را تثبیت کرد.

مرحله بعدی، روند تشکیل دولت است. سخنرانی سودانی پس از انتخابات شبیه سخنرانی پذیرش نامزدی بود، اما به هیچ وجه قطعی نیست که او برای دومین بار به عنوان نخست‌وزیر خدمت کند. مذاکرات برای ایجاد بزرگترین بلوک پارلمانی بحث برانگیز خواهد بود. تشکیل ائتلاف بزرگ برای بلوک سودانی با حزب دموکرات کردستان و تقدم، مانند آنچه صدر در سال 2021 تلاش کرد، اکنون تحققش بعیدتر است. در عوض، ائتلاف چارچوب هماهنگی شیعه احتمالا خود را بزرگترین بلوک پارلمانی اعلام خواهد کرد و حق معرفی نخست‌وزیر جدید را برای خود قائل خواهد شد و بسیاری از اعضای این بلوک قاطعانه با سودانی مخالفت می‌کنند. در حالی که چارچوب هماهنگی شیعه می‌تواند نامزد معرفی کند، تعداد بالای کرسی‌های کسب شده توسط حزب دموکرات کردستان و تقدم به دو بلوک اخیر صدای قدرتمندی برای مقابله با نامزدی خواهد داد.