تکدی‌گری چهره ظاهری فقر را تقویت می‌کند

به گزارش تجارت نیوز، چالش تکدی‌گری سال‌هاست که در کشور ما جریان دارد. در این بین اما تبریز سال‌های سال به عنوان شهر «بدون گدا» در کشور شناخته می‌شد. اما حتی این شهر هم از گزند حضور متکدیان غیر بومی در امان نمانده است. حالا دیگر اکثر شهرهای ایران با پدیده تکدی‌گری دست و پنجه نرم می‌کنند و هر از گاهی اخباری از جمع‌آوری متکدیان و ساماندهی آنها به گوش می‌رسد اما در نهایت در اکثر شهرها و استان‌های کشور این جریان همچنان خودنمایی می‌کند. در حال حاضر تهران در صدر تعداد متکدیان قرار دارد و بعد از آن مشهد به عنوان دومین کلانشهر دارای بیشترین متکدی است.

اما مساله اینجاست که آیا تمام این افرادی که در خیابان‌ها از رهگذران تقاضای کمک دارند واقعا نیازمند هستند؟ در سال‌های گذشته اکثر افراد با این تفکر که فردی تا نیازمند واقعی نباشد تکدی‌گری نمی‌کند، دست رد به سینه این افراد نمی‌زدند. اما اخبار متفاوت از زندگی لاکچری بعضی متکدیان باعث شد تا روی دیگر این تجارت زیرزمینی احساسات به مردم نشان داده شود.

همین ماه گذشته یک متکدی در مترو تهران ادعا کرده بود اگر مسوولان مترو مداخله نکنند او به راحتی می تواند روزانه 7 میلیون تومان درآمد داشته باشد.

آمارهای رسمی تکدی‌گران با واقعیت متفاوت است

براساس داده‌های رسمی، هنوز آمار دقیق و فراگیر ملی از تعداد متکدیان در ایران وجود ندارد. آخرین برآوردهای پراکنده که توسط وزارت کشور و سازمان بهزیستی در سال‌های اخیر منتشر شده، حاکی از آن است که بیش از 45 هزار متکدی شناسایی‌شده در کشور وجود دارد؛ اما کارشناسان می‌گویند آمار واقعی به مراتب بیشتر است.

تهران، مشهد، شیراز، کرج و اهواز، پنج شهری هستند که به گفته‌ مدیران شهری، بیشترین جمعیت متکدیان را به خود اختصاص داده‌اند. تهران به‌تنهایی حدود ۴۰ درصد کل متکدیان کشور را در خود جای داده است. مشهد به دلیل حضور زائران و گردشگران مذهبی، به یکی از قطب‌های اصلی تکدی‌گری در ایران تبدیل شده و در ایام خاص مذهبی، حضور متکدیان در اطراف حرم امام رضا (ع) چند برابر می‌شود.

تکدی‌گری در ایران تنها نشانه فقر نیست

نسترن حبیبی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در این‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: تکدی‌گری در ایران تنها نشانه فقر نیست؛ بلکه ترکیبی از فقر، اعتیاد، ناتوانی، مهاجرت داخلی، گسست خانوادگی و در برخی موارد، سوء‌استفاده از احساسات مردم است. در دهه اخیر، نوعی تکدی‌گری سازمان‌یافته شکل گرفته که در آن افراد نه از روی نیاز، بلکه به عنوان منبع درآمد وارد این چرخه می‌شوند.

او اضافه می‌کند: در گذشته، تکدی‌گری غالبا در میان سالمندان یا افراد دارای معلولیت دیده می‌شد. اما اکنون کودکان و زنان جوان نیز وارد این چرخه شده‌اند. بخش قابل توجهی از این افراد از استان‌های مرزی یا مناطق محروم به کلان‌شهرها مهاجرت کرده‌اند و در نبود حمایت اجتماعی و فرصت شغلی، به گدایی روی آورده‌اند.

این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: در کنار این افراد، گروه‌هایی نیز وجود دارند که از این وضعیت به‌عنوان شغل استفاده می‌کنند. این افراد معمولاً در مناطق ثروتمند شهر مستقر می‌شوند و از ترحم مردم درآمد قابل توجهی کسب می‌کنند.

فرهنگ کمک‌رسانی و صدقه دادن به‌درستی مدیریت نشده است / به جای مبارزه با فقر، در حال تغذیه و تقویت چهره ظاهری فقر هستیم

نسترن حبیبی می‌گوید: در ایران، فرهنگ کمک‌رسانی و صدقه دادن، ریشه‌ای مذهبی و اخلاقی دارد؛ اما مشکل آنجاست که این فرهنگ به‌درستی مدیریت نشده است. مردم با نیت خیر، به متکدیان پول می‌دهند، بی‌آن‌که بدانند ممکن است این پول به چرخه‌ای ناسالم وارد شود یا حتی در اختیار شبکه‌های سوء‌استفاده‌گر قرار گیرد. درواقع، ما به جای مبارزه با فقر، در حال تغذیه و تقویت چهره ظاهری فقر هستیم.

افزایش متکدیان در فضاهای عمومی باعث کاهش حس امنیت روانی شهروندان می‌شود

او در پایان هشدار می‌دهد: از منظر اجتماعی، تداوم این پدیده تاثیری فراتر از ظاهر آن دارد. افزایش متکدیان در فضاهای عمومی باعث کاهش حس امنیت روانی شهروندان می‌شود و تصویر جامعه‌ای فقیر و بی‌ثبات را بازنمایی می‌کند. از سوی دیگر، کودکان حاضر در این چرخه، به دلیل فقدان آموزش و تربیت، در آینده خود تبدیل به حلقه‌های بعدی همین زنجیره خواهند شد.

تکدی‌گری به صورت مستمر و گسترده بخشی از اقتصاد غیررسمی و زیرزمینی است

محسن نیک‌منش، اقتصاددان و پژوهشگر حوزه فقر شهری، با اشاره به این مطلب که پدیده تکدی‌گری قبل از هر چیز باید از زاویه اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد به تجارت‌نیوز می‌گوید: وقتی تکدی‌گری به صورت مستمر و گسترده اتفاق می‌افتد، می‌توان از آن به عنوان بخشی از اقتصاد غیررسمی و زیرزمینی یاد کرد. در برخی موارد، متکدیان روزانه درآمدی بیش از یک میلیون تومان دارند که به‌مراتب بیشتر از حداقل دستمزد رسمی است.

برخی افراد تکدی‌گری را به عنوان شغلی بدون مالیات، بدون تخصص و بدون هزینه تولید انتخاب می‌کنند

او می‌افزاید: این موضوع سبب شده است برخی افراد، به‌ویژه در مناطق شهری پررفت‌و‌آمد، تکدی‌گری را به عنوان شغلی بدون مالیات، بدون تخصص و بدون هزینه تولید انتخاب کنند.

چرخه تکدی‌گری اقتصاد رسمی کشور را متضرر می‌کند

این اقتصاددان در ادامه اظهار می‌دارد: مشکل آنجاست که این چرخه، اقتصاد رسمی کشور را نیز متضرر می‌کند. از یک سو احساس ناامنی اجتماعی و تصویری از فقر مزمن ایجاد می‌کند که سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد، و از سوی دیگر، بخشی از جریان نقدینگی به‌جای ورود به بازار تولید و خدمات، در گردش غیرمولد این اقتصاد پنهان می‌چرخد.

طرح‌های جمع‌آوری متکدیان بیشتر ظاهری و موقتی هستند

نیک‌منش در بخش دیگری از سخنان خود به مساله طرح‌های ضربتی جمع‌آوری متکدیان اشاره کرده و می‌گوید: اگرچه سازمان بهزیستی و شهرداری‌ها هر از گاه طرح‌هایی برای جمع‌آوری متکدیان اجرا می‌کنند، اما به گفته کارشناسان، این اقدامات بیشتر ظاهری و موقتی هستند.

بیش از ۷۰ درصد متکدیان جمع‌آوری‌شده، پس از چند روز دوباره به خیابان بازمی‌گردند

او می‌افزاید: در تهران، طرح «جمع‌آوری متکدیان» در سال‌های اخیر چندین بار اجرا شده است. با این حال، داده‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد افراد جمع‌آوری‌شده، پس از چند روز دوباره به خیابان بازمی‌گردند. بهزیستی و شهرداری‌ها، به دلیل کمبود مراکز نگهداری و محدودیت در بودجه، نمی‌توانند بازتوانی مؤثری برای این افراد فراهم کنند. در نتیجه، پدیده همچنان ادامه دارد.

مقابله با تکدی‌گری با زور و جمع‌آوری خیابانی ممکن نیست

این اقتصاددان در ادامه اظهار می‌دارد: مقابله با تکدی‌گری نه با زور و جمع‌آوری خیابانی، بلکه با سیاست‌های پایدار فقرزدایی، ایجاد اشتغال خرد، و حمایت هدفمند اجتماعی ممکن است. باید میان متکدیان واقعی و متقلب تفاوت قائل شد. در کنار آن، باید با شبکه‌های سازمان‌یافته به صورت قضایی و انتظامی برخورد شود.

اگر روند کنونی ادامه یابد، در آینده نه‌چندان دور، تکدی‌گری به پدیده‌ای نهادینه تبدیل خواهد شد

او می‌افزاید: در نهایت اگر روند کنونی ادامه یابد، در آینده نه‌چندان دور، تکدی‌گری به پدیده‌ای نهادینه تبدیل خواهد شد که هم اقتصاد را تضعیف و هم اخلاق اجتماعی را فرسوده می‌کند.

تکدی‌گری در ایران به بازتابی از نابرابری ساختاری، ضعف سیاست‌های حمایتی، و اقتصاد زیرزمینی بدل شده است

نیک‌منش در پایان می‌گوید: تکدی‌گری در ایران دیگر صرفاً پدیده‌ای ناشی از فقر فردی نیست، بلکه به بازتابی از نابرابری ساختاری، ضعف سیاست‌های حمایتی، و اقتصاد زیرزمینی بدل شده است. در شرایطی که تورم، بیکاری و مهاجرت‌های داخلی فزونی یافته، خیابان‌ها بیش از پیش مأمن کسانی شده‌اند که چه از سر اجبار و چه از سر انتخاب دست نیاز به سوی دیگر شهروندان دراز می‌کنند. پدیده‌ای که اگرچه از دل فقر زاده شد، اما امروز خود به شکلی از تجارت اجتماعی بر پایه ترحم تبدیل شده است.

چهره پنهان شبکه‌های سازمان‌یافته تکدی‌گری در کشور

گزارش‌های غیررسمی از برخی شهرهای بزرگ نشان می‌دهد که شبکه‌هایی وجود دارند که متکدیان را ساماندهی و حتی اجاره می‌کنند. کودکان کار و زنان در این گروه‌ها بیشترین آسیب را می‌بینند. برخی از این شبکه‌ها روزانه افراد را بین نقاط مختلف شهر جابه‌جا می‌کنند و درصدی از درآمد روزانه‌شان را به «سرگروه» می‌پردازند. در مشهد و تهران، چند پرونده در سال‌های اخیر درباره این نوع باندها تشکیل شده که در آن‌ها متکدیان از شهرهای دیگر یا حتی کشورهای همسایه به ایران آورده شده‌اند.

آمارهای ضد و نقیض تکدی‌گران و معضلی که حل نمی‌شود

یکی از مهم‌ترین مسائلی که در مورد حل معضل تکدی‌گری در کشور وجود دارد، نبود آمار دقیق در مورد این افراد است. آخرین آمار به‌روز شده مربوط به آذر ماه 1403 است. سیدمحمد نقیب مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران در آن تاریخ درباره آمار متکدیان پایتخت که بر اساس اجرای طرح ساماندهی متکدیان به دست آمده گفت: در طول ۳ سال گذشته در اجرای این طرح، در سال ۱۴۰۱ تعداد متکدیان 492 نفر، در سال ۱۴۰۲، این تعداد به 5 هزار و 31 نفر رسید. اما آمار سال 1403 که آمار متکدیان تا پایان آذر ماه را نشان می‌دهد، عددی بیش از 4 هزار و 600 نفر است. این در حالی است که هنوز هیچ آماری برای سال 1404 در مورد تعداد متکدیان در کشور از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط ارائه نشده است.