ریشه‌ ناآرامی‌های عراق چیست؟

عراق ، کشوری که بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی جهان را در خود جای داده است، در حال حاضر با اعتراضات مردمی مواجه است. پنج‌شنبه گذشته ساختمان استانداری بصره از سوی معترضانی که در وضعیت نامطلوب معیشتی به سر می‌برند، به آتش کشیده شد.

به گزارش تجارت‌نیوز به نقل از ایندیپندنت، معترضان همچنین بندر اصلی عراق، ام‌القصر را که حجم بالایی از واردات غلات و مواد غذایی از طریق آن صورت می‌گیرد، مسدود کردند. به دنبال این اعتراضات دست‌کم 10 نفر توسط نیروهای امنیتی کشته شدند.

شاید اگر این ناآرامی‌ها در سال 2011 و در زمان بهار عربی رخ می‌داد، اکنون در صدر اخبار سراسری جهان قرار می‌گرفت. اما در حال حاضر، پوشش رسانه‌های بین‌المللی، که تمام تمرکز خود را بر اخبار مربوط به ادلب سوریه متمرکز کرده‌اند، از وضعیت نامطلوب مردم عراق بسیار محدود بوده است.

این در حالی است که عراق از توجه رسانه‌ها دور مانده؛ آن هم در حالی که با بحرانی مواجه است که ممکن است به بی‎ثباتی عراق بینجامد. پیش‌‌تر نیز عراق در زمان پیشروی داعش به سوی موصل، بی‌توجهی دولت‌های خارجی و نادیده گرفتن شدن از سوی رسانه‌های بین‌المللی را تجربه کرده بود.

اعتراضات مردمی از کجا ناشی می‌شود؟

دستگاه حکومتی غرق در فساد است؛ فسادی که در بسیاری از کشورهای دیگر، به ویژه‌ آنهایی که غنی از نفت و سایر منابع طبیعی هستند هم وجود دارد.

در حالی که طی 15 سال گذشته، حاکمیت و دولتمردان عراق از درآمدهای نفتی این کشور ثروتمند شده‌اند، جمعیت دو میلیونی بصره در وضعیت بدی به سر می‌برند که خشم آنها را برانگیخته است.

عراق که به ونیز خلیج‎فارس شهره است، با مساله آلودگی آب مواجه است. مصرف آب آشامیدنی آلوده در استان بصره در جنوب شرقی عراق موجب شده تعداد زیادی از مردم این منطقه مسموم شوند.

تظاهرات در اوایل سال جاری میلادی به دلیل مشکل برق، آب، بیکاری و حتی کاهش خدمات دولتی تشدید شد. بی‌عدالتی در این کشور مساله‌ای کاملا آشکار است. این در حالی است که شرکت‌های نفتی در اطراف بصره نفت خام بیشتری در مقایسه با گذشته استخراج می‌کنند. تنها در ماه آگوست، میزان استخراج نفت خام در این کشور، چهار میلیون بشکه در روز گزارش شد و درآمد نفتی دولت در این ماه به 7.7 میلیارد دلار رسید.

با وجود ثروت فراوان بصره، به گفته مقامات بهداشت محلی، این منطقه در معرض تهدید وبا قرار دارد. بیمارستان‌های بصره طی دو هفته گذشته 17 هزار و 500 نفر را به دلیل بیماری‌های مزمن معده در اثر نوشیدن آب آلوده تحت درمان قرار دادند.

در حالی که بصره با چنین بحرانی مواجه است، دو گروه اصلی سیاسی پس از انتخابات پارلمانی در دوازده ماه می موفق نشده‌اند دولت جدیدی را تشکیل دهند. در این انتخابات تنها 44.5 درصد مردم شرکت کردند و هیچ برنده‌ای نداشت. حتی اگر دولت جدیدی هم تحت حاکمیت نخست‌وزیر فعلی -حیدر العبادی- یا شخصیت دیگری تشکیل شود، بعید به نظر می‌رسد که دولت عراق برای مقابله با چنین بحرانی به خوبی عمل کند.

به طور کلی مشکل تنها فساد فردی نیست و مکانیسم سیاسی در این کشور دچار مشکل است. احزاب سیاسی وزارتخانه‌ها را میان خود تقسیم کرده‌اند و از این طریق به غارت منابع نفتی می‌پردازند. مردم عراق شکیبایی خود را در مشاهده فساد داخلی همه‌گیر در این کشور از دست داده‌اند. به گفته یکی از مشاوران اقتصادی العبادی، مبارزه با فساد در چنین سیستمی غیرممکن است و تنها راه‌حل تغییر نظام سیاسی کشور است. دلیل آن هم مشخص است، افراد صرفنظر از شایستگی‌، مهارت و دانش بر سر کار می‌آیند و حتی اگر بخواهند، نمی‌دانند با چه روشی باید با این مشکلات مقابله کنند. به عنوان مثال، یکی از فرمانداران سابق بصره گفته است که بخش بزرگی از بودجه‌ای که به او تعلق گرفته بود بازگرداند، چون نمی‌دانست آن را صرف چه مواردی بکند.

دولت عراق که از طرف آمریکا، ایران و بسیاری متحدان دیگر حمایت می‌شود، سال گذشته بزرگ‌ترین پیروزی خود را کسب کرد و موصل را از داعش پس گرفت. از این رو دیگر تهدیدی از جانب داعش عراقی‌ها و خانواده‌های آنها را تهدید نمی‌کند. اما مشکلات دیگر نظیر فقدان جاده‌های مناسب، بیمارستان، مدارس، کمبود آب و برق، آن هم در منطقه‌ای که در تابستان درجه حرارت آن تا 50 درجه سانتی‌گراد می‌رسد، همچنان وجود دارد. این بحران موجب شده که بسیاری از عراقی‌ها خواهان تغییرات رادیکال و حتی انقلاب باشند. اما به عقیده تحلیل‌گران در وضعیت کنونی، ایجاد چنین تغییری بسیار دشوار است. تنها قدرت حاکمه و دولتمردان نیستند که از درآمدهای نفتی بهره می‌برد. در حال حاضر، حدود 4.5 میلیون عراقی حقوق خود را از دولت دریافت می‌کنند و بنابراین انگیزه آنها حفظ وضعیت موجود است.

پیش‌بینی می‌شود، دولت بعدی عراق باز هم یک دولت ضعیف و ناکارآمد باشد، که این مساله قطعا به بحران‌های بزرگ‌تر می‌انجامد. اگرچه داعش تضعیف شده اما هنوز نیروهای آنها به طور کامل از عراق خارج نشده‌اند. این احتمال وجود دارد که داعش بتواند باز هم نیروهای خود را در یک پوشش متفاوت تقویت کند و به این ترتیب دامنه اختلافات میان شیعه و سنی در عراق عمیق‌تر می‌شود.

چنین بحرانی تنها به عراق محدود نیست و جهان خارج باید به این مساله توجه بیشتری داشته باشد. حمله آمریکا به عراق در سال 2003 به دنبال بحران این منطقه درس‌های بسیاری برای جهانیان دارد. احزاب رقیب دولت همواره به دنبال حامیان خارجی هستند. این بحران در حالی ادامه دارد که خاورمیانه با تقابلات آمریکا و ایران مواجه است. از سوی دیگر، گسترش بیماری وبا، مساله بزرگ دیگری است که توجه چندانی به آن نمی‌شود.